Эбээһинэс кыахтааҕар элбэх 

– Равиль Камильевич, биһиэхэ ардыгар муниципальнай былаас­тар барытыгар эппиэттээхтэрин курдук өйдөбүл үөскүүр. Кинилэр боломуочуйаларын толорор кыахтаахтар дуо? 
– Манна дьыала боломуочуйа кээмэйигэр буолбатах, кинилэр төһө үбүнэн хааччыллыыларыгар сытар. Харчы суоҕуна муниципалитеттар федеральнай сокуоннарга сөп түбэһэн үлэлиир туһугар балаһыанньаны араастаан быһаараллар. Холобур, кинилэр сир учаастактарын элбэх оҕолоох уонна инбэлиит оҕолоох ыалларга биэриэх тустаахтар. Маныаха сир учаастактара инфраструктуранан – гааһынан, уунан, уотунан хааччыллыах тустаахтар. Татарстаҥҥа ити эбэһээтэлистибэни толорууга балаһыанньа олус мөкүтэ суох, ол эрээри элбэх оҕолоохтору барыларын сиринэн хааччыйар туһугар өрөспүүбүлүкэҕэ 42 млрд солк. ирдэнэр. Ити харчы региоҥҥа суох. Маннык балаһыанньаҕа олохтоох сэбиэттэр региоҥҥа ханнык дьиэ кэргэни элбэх оҕолооҕунан ааҕыыга сыһыаннаан сокуону көннөрөллөр. Регион таһымыгар түөрт эбэтэр биэс оҕолоох ыаллар итинник ахсааӨӨа киирэллэр, оттон федеральнай сокуоҥҥа – үс оҕолоох ыаллар. Түмүгэр сорох гражданнар туһамматтар. Ол эрээри муниципалитеттар үчүгэй олохтон араас албаһы толкуйдуур буолбатахтар. Онон эбээһинэһи таһынан, муниципальнай былаастар кыахтаах буолуохтаахтар. Боломуочуйалар уонна кинилэри үбүнэн хааччыйыы икки ардыларыгар тэҥнэһии ирдэниллэр. Дьэ, ити олохтоох салайыныы реформатын сыалынан буолара. Оттон билигин бу боппуруоска чуолкай быһаарыы суох.

– Ханнык баҕарар таһымнаах бюджет нолуок суотугар туолар. Муниципалитеттарга нолуок системата төһө сиэрдээх сыһыаннааҕый? 
– Кыһалҕа нолуокка эрэ буолбатах. Бүгүҥҥү күҥҥэ муниципалитеттар дохуот уонна ороскуот туһунан дьэҥкэ көрүүлэрэ суох. Ол да иһин хомуллубут харчы барыта кэриэтэ регионнааҕы бюджекка барар, ол кэннэ муниципалитеттарынан тыырыллар. Түмүгэр предпринимателлэри көҕүлээһин суотугар нолуок базатын кэҥэтэр баҕалара олохтоох былааска сүтэр. Бу резервэ ханна барытыгар толору туһаныллар буолбатах. Тэҥнэбилгэ: федеральнай дохуоттар тутулларыгар аччыгый уонна орто бизнес нолуога 21% тэҥ, оттон Японияҕа – 63%. Итини учуоттаан нолуок сокуоннарын көннөрүөх тустаахпыт.

– Муниципальнай былаастар быһаарыы ылыналларыгар уопсастыба санаатын учуоттуур буоллулар. Ити үөрдэр. Ол эрэн ардыгар уопсастыба кыттыылаах истиилэр суолтатыгар эрэ ыытыллалларын туһунан этиилэр аҕыйаҕа суохтар. 
– Манна уустуга диэн, биир дэриэбинэ олохтоохторугар уу наадалаах, оттон атын сэлиэнньэҕэ – суол. Төһө да референдуму ыыт, кинилэр тыл-тылга киирсэллэрэ ыарахан. Онон муниципальнай референдумнары ыытыы ньымаларын тупсарар наадалаах. Оройуон үрдүнэн буолбакка, нэһилиэк таһымыгар дьону хабыахтаахпыт. Ити туохха наадатын дьон өйдүөх тустаахтар. Холобур, Татарстаҥҥа итинэн муниципальнай былаас үлэтин инники күөҥҥэ тутуллар хайысхаларын быһаараллар. Ол, холобурга, суол тутуута эбит буоллаҕына, муниципалитет укпут хас биирдии солкуобайыгар регионнааҕы бюджет 4 солк. эбэр. Ити кырата суох харчы.

– Чугастааҕы кэмҥэ ханнык сокуону көҕүлээһиннэри киллэрэр соруктааххытый? 
– Былаан элбэх. Муниципальнай депутаттар сэбиэттэригэр сокуону көҕүлүүр быраабы биэриини суолталааҕынан ааҕабын. Билигин толоруулаах былаас сокуон барылын оҥоруон сөп, оттон муниципальнай таһымҥа сокуону оҥорор былаас – суох, итиннэ өйдөммөт түгэн үөскүүр. Олорор дьиэ кодексын тупсарыахха наада. Кини сүрүн сыала – олорор дьиэни бас билээччини иитэн таһаарыы – ситиһиллэ илик. Элбэх квартиралаах дьиэ олохтоохторун мунньаҕын ыҥырар кэмҥэ итини бигэргэтэр уустуга суох. Биһиги көҕө суохпутунан суобаһа суох салайар хампаанньалар туһаналлар, олохтоохторго араас өҥөлөрү сыҥалыыллар. Онон Олорор дьиэ кодексын билигин баар балаһыанньаҕа сөп түбэһиннэрэн көннөрүөх­тээхпит: ол эбэтэр салайар хампаанньаларга чопчу эппиэтинэһи олохтуур наадалаах.