ГИБДД мэлдьи бэрээдэк харабылыгар!

ГИБДД сүрүн соруктара – суолунан айан кыттааччыларын сокуоннай бырааптарын уонна интэриэстэрин көмүскээһин

Россияҕа ГИБДД күнэ сыл ахсын от ыйын 3 күнүгэр 11-с сылын бэлиэтэнэр. Бу идэлээх бырааһынньык историяҕа суруллубутунан, 1936 сыл от ыйын 3 күнүгэр ССРС ИДьМ иһинэн судаарыстыбаннай автомобильнай инспекция бигэргэммит күнүттэн бэлиэтэнэр. Ол саҕана суол быраабылата аҕыйах пууннардаах буолан, постовойдар суолга сатыы дьон сыарҕалаах аттаах айанньыттарга, тиэйээччилэргэ уонна массыыналарга суолу туораан биэрэллэрин, суол быраабылатын тутуһалларын кэтииллэрэ. 1961 сылтан ГИБДД үлэһиттэрэ дойдуга бүттүүнүгэр суол быраабылатын тутуһууну ситиһиигэ бэриниилээхтэрин көрдөрөллөр.

Биһиги билэрбитинэн, 2020 сылтан Россия үрдүнэн суоппар докумуоннарын электроннай систиэмэтэ  үлэҕэ киириэхтээх. Саха сиригэр суол быһылаана тахсыытын таһымын, суол быраабылатыгар саҥа сокуоннар уонна итирик туруктаах суоппардары кытта охсуһуу тустарынан хаһыакка СӨ ИДьМ ГИБДД управленитетын начальнига, полиция подполковнига Александр Архипов кэпсээтэ.

— Россия регионнарын ортотугар суолга өлүүлээх быһылаан ахсаанын көрдөрүүтэ Саха сиригэр хайдаҕый?

— Дойду бары регионнарын кытта Саха сирин  бу көрдөрүүнэн тэҥ­ниир сөбө суох: регионнарга олохтоохторун, тырааныспарын ахсаана араас буолар. Холобур, Саха сиригэр киһитин уонна тырааныспарын ахсаанынан ордук чугас Уһук Илин регионнарын ылан көрдөххө, хартыына бу курдук: 2019 сыл 5 ыйын түмүгүнэн киһи өлүүлээх суол-тырааныспар  быһылаана 1,8 тэҥ,  тэҥнээн көрүүгэ,  Забайкальскай кыраайга — 7,2,  Амур уобалаһыгар — 6,6, Приморье кыраайыгар — 5,8, Камчатка кыраайыгар — 5,7.  Барыта бу сыл 5 ыйын түмүгүнэн  Саха сирин үрдүнэн 261 суол быһылаана регистрацияланна (ааспыт сыл туһааннаах кэмиттэн: 19,2%), киһи өлүүлээҕэ — 17 ( былырыыҥҥы көрдөрүүттэн: 56,4%) уонна  340  киһи араас эчэйиитэ (ааспыт сыл туһааннаах кэмиттэн: 19,6%).

— Итирик туруктаах суоппардар тустарынан саҥа сокуон үлэҕэ киириэҕиттэн РФ КоАП 12.8 ыст.  өрөспүүбүлүкэҕэ хас киһи ыстарааптанна уонна массыына ыытар бырааба быһылынна?

— Статистика көрдөрөрүнэн, сыл ахсын суолга итирик туруктаах суоппардар ахсааннара намтыыр. 2019 с.  6 ыйын түмүгүнэн Госавтоинспекция үлэһиттэринэн өрөспүүбүлүкэҕэ итирик туруктаах уонна итиннэ медицинскэй көрдөрүүнү ааспатах 3081 суоппар тутуллубута, 759 суоппар 30 000 солк. ыстарааптанан,  сыл аҥаарыттан 2 сылга диэри массыына ыытар бырааба быһыллан административнай эппиэтинэскэ тардыллыбыта,  42 суоппарга административный ыстараап түһэриллибитэ, өссө 375 суоппар административнай миэрэнэн тутуллубута. Билиҥҥи бириэмэҕэ ГИБДД үлэһиттэрэ  итирик туруктаах суоппардар ахсааннарын намтатыыга кыаллары барытын оҥороллор.

— Дьокуускай куоракка хаһан бэлисипиэтинэн айанныыр анал суоллар  баар буолуохтарай?

—   Бу боппуруос, дьиҥэр,  Госавтоинспекцияҕа туһуламмат. 2013 с. алтынньы 6 күнүнээҕи  “Россия Федерациятыгар олохтоох салайыныыны тэрийии уопсай бириинсиптэрин туһунан” 131 №-дээх  Федеральнай сокуон 16 ыст. 1 ч. 5 п. быһыытынан, куорат уокуругун  олохтоох суолталаах  боппуруостарыгар куорат уокуругун чэрчитинэн олохтоох суолталаах массыына суолларыгар үлэ уонна онно куттал суох буолуутун хааччыйыы боломуочуйалара бэриллибитэ.  Инньэ гынан велодорожканы оҥоруу — муниципалитеттар эбээһинэстэрэ.

Ол эрэн, бу боппуруос, холобур, үп суоҕунан эбэтэр итинник суолу оҥорор баҕа суоҕунан эрэ муҥурдаммат. Дьокуускай куорат сиригэр-уотугар тутуу уратылааҕынан, хомойуох иһин, велодорожканы оҥорууга кыахтар көстүбэттэр.

«Дороги автомобильные общего пользования. Элементы обустройства. Общие требования»  Р52766-2007 ГОСТ 4.5.3.1 пуунунан велодорожкалар айан суолун тас өттүгэр, массыына сырыытын икки хайысхаларынан холбоон чааска 70 тимир аттаахха 400 массыына  тиксэр түгэнигэр оҥоһуллаллар.

Бу хайысхаҕа кыра хамсааһыннар бааллар.  Ол курдук, быйыл куорат дьаһалтата Суорун Омоллоон уонна Ларионов аатынан уулуссалары саҥардыы чэрчитинэн  бэлисипиэт суолларын оҥорорго быһаарбыта.  Инникитин киин куоракка бэлисипиэт суолларын ситимин үөскэтии көрүллүөхтээх.

— Куорат киинигэр суол быһылаанын аччатар сыалтан улахан таһаҕас массыыналарыгар хааччахтыыр дьаһал ылыллар дуо?

— Биллэн турар. Куорат бары киин уулуссаларыгар киириигэ таһаҕас тиэйэр тырааныспар сырыытын бобор суол бэлиэлэрэ туруоруллубуттара. Маны кытта анал сулууспалар тиэйэр массыыналара (хомуйар, бөҕү тиэйэр, тутар техника уо.д.а.) көҥүллээһин төрүтүгэр туһааннаах уулуссаларынан айанныыр бырааптаахтар. Суолга айаны кэтииллэригэр ДПС сотрудниктара киин уулуссаларага көҥүллүүр докумуона суох киирбит таһаҕас массыыналарын суоппардарын булан ылаллар уонна, биллэн турар, эппиэтинэскэ тардаллар.

— Суоппардар иккиһин итирик туруктаах айанныыр түгэннэрэ бэлиэтэнэр дуо? Ыччат ортотугар маннык түбэлтэ төһө элбэҕий?

— Сыл саҕаланыаҕыттан урут административнай эппиэтинэскэ тардыллыбыт 365 суоппар хаттаан итирик туруктаах тырааныспары ыытан тутуллан, кинилэргэ РФ ХК 264 ыст. холуобунай дьыала тэрилиннэ. Хомойуох иһин, итинник кэһээччилэргэ саастарынан туспа статистика ыытыллыбат. Ол эрэн суол-тырааныспар быһылаанын туһунан сводкалартан көрдөххө, итирик туруктаах тырааныспары ыытыыны бобор сокуону ыччат үгүстүк аахайбат диэн бэлиэтиэххэ сөп.

— Сайыҥҥы өттүгэр суол быһы­лаана элбээһинэ бэлисипиэтинэн сылдьар дьонтон тахсара бэлиэтэнэр дуу, эбэтэр атын түбэлтэлэр эмиэ бааллар дуу (мотоциклистар, скутерынан, мопедынан, квадроциклынан айаннааччылар)?

— Сыл саҕаланыаҕыттан мотоциклы уо.д.а. техниканы ыытааччылар   буруйдарынан 7 саахал тахсыбыта, ол иһигэр 9 киһи эчэйбитэ. Өскөтүн  суол-тырааныспар быһылаана мотоциклы, о.д.а. итинник тырааныспары ыытааччыттан буолбакка, атын суоппар буруйуттан тахсыбыт түбэлтэтин туһунан этэр буоллахха, оннук түбэлтэ, биллэн турар, элбэх — 24.  Сааскы уонна сайыҥҥы кэмҥэ бу статистика көрдөрүүтэ үрдүүр.

— Эн санааҕар, оҕо кыттыылаах суол быһылаанын ахсаанын аҕыйатыыга туох үлэни ыытыахха сөбүй?

— 6 ый түмүгүнэн 64 суол быһы­лааныгар 72 оҕо эчэйбитэ. Быйыл оҕо кыттыылаах суол быһылаанын көрдөрүүтэ 16,9% намтаабытын үрдүнэн, сайыҥҥы сынньалаҥ биллэр оруолу оонньуур: кэнники хас да күҥҥэ күн аайы кэриэтэ массыына саахалыгар оҕолор түбэстилэр. Оҕо кыттыылаах 80-тан тахса суол быһылаанын түбэлтэтэ улахан дьон буруйдарыттан тахсар: төрөппүттэр, суоппардар.

Төрөппүттэр массыынаҕа оҕону тиэйии быраабылатын кэһэллэр, кыра оҕолорун көрүүтэ суох уулуссаҕа ыыталлар, оҕолорго бэлисипиэт, мокик, скутер уо.д.а атыылаһаллар. Суоппардар уулуссалары сатыы туорааһыҥҥа, олбуор иһигэр суолу туораан биэрбэккэ сатыы уонна бэлисипиэттээх оҕолору  эчэтэллэр, ол иһигэр кэннинэн айанныылларыгар көрбөттөрүттэн уо.д.а. быһылаан тахсар.

Сүрүннээн дьиэ кэргэн суол  быраабылатын тутуһууга, суолга сөптөөхтүк айаннааһыҥҥа холобур буолуохтаах. Өскөтүн ыал аҕата уруулга итирик туруктаах олорор, улахан дьон куттал суох буолуутун курун кэппэт, ыал ийэтэ оҕотун кытта суолу  анамматах сиринэн туоруур буоллаҕына, улахан дьон ити быһыыларын көрөн оҕо суол быраабылатын тутуһуо дуо? Суох буоллаҕа.

Бэлисипиэтинэн сылдьар оҕолор ГИБДД үлэһиттэригэр ураты долгуйууну үөскэтэллэр. Дьиҥэр, 14 саастарын ситэ илик оҕолор бэлисипиэтинэн айан суолугар тахсыа суохтаахтар (бу биһиги усулуобуйабытыгар улахан оҕолорго кытта сыһыаннаах). Оҕолор төрөппүт хараҕын далыгар уонна массыына тиийбэт миэстэлэригэр сылдьыах тустаахтар. Кыра оҕо да, атын да бэлисипиэттээх киһи туһааннаах харыстыыр тэриллээх буолуохтаах. Оҕоҕо бэлисипиэт ылыах иннинэ төрөппүттэр оҕолорун айанын хонтуруоллааһыны хааччыйалларын дуу, суоҕун дуу туһунан үчүгэйдик толкуйдуохтарын наада. Оттон бэлисипиэти син биир бэлэхтииргэ быһаарынар түгэннэригэр оҕону кытта суол быраабылатын үөрэтиэхтээхтэр уонна  ханна хатааһылыан сөбүн, тугу оҥороро олох табыллыбатын быһаарыахтарын наада.

Араас саастаах бэлисипиэттээх үгүс дьон кэһэр суолталаах быраабылаларын санатыахпын баҕарабын: суолу сатыы туорааһыҥҥа киһи бэлисипиэти мииниэ суохтаах! Кини бэлисипиэттэн түһэн, бэлисипиэти аттыгар үтэ сылдьан суолу сатыы туоруохтаах. Төрөппүттэр оҕолоругар манна өйдөтүү үлэни ыытыахтаахтар. Хомойуох иһин, бэлисипиэккэ олорон суолу туораан иһэр дьон кыттыылаах суол быһылаана тахсара баар суол.

Маны таһынан оскуолаларга суол быраабылатын үөрэтии хаачыстыбата үрдүөх тустаах, билигин бу боппуруоска болҕомто ууруллубат. Дьиҥэр, оҕолорго суол быраабылатын идэтийбит педагогтар үөрэтиэхтээхтэр. Мантан сиэттэрэн, педагогтар эмиэ  эбии үөрэниэхтэрин наада.

— Оттон федеральнай суолларга балаһыанньа хайдаҕый?

— Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн федеральнай суолларга сыл саҕа­ланыаҕыттан 32 суол-тырааныспар быһылаана бэлиэтэннэ, ол түмүгэр 4 киһи өлүүтэ таҕыста, 51 киһи эчэйдэ. Былырыыҥҥы сылы кытта тэҥнээн көрдөххө, федеральнай суолга тырааныспар  саахалын ахсаана 13,5% намтаата, киһи өлүүлээҕэ — 80%, оттон эчэйиилээҕэ — 32%.

Федеральнай суолларга «КамАЗ» массыына базатыгар көһө сылдьар ДПС-тар бастайааннай төрүккэ үлэлииллэр. Итирик суоппардары булан ылыыга, пассажирдары, ол иһигэр оҕолору тиэйии быраабылаларын, ону сэргэ суол быраабылаларын толоостук кэһиигэ маассабай бэрэбиэркэлэр ыытыллаллар. Маны таһынан, биһиги үлэһиттэрбит трассаҕа ыарахан балаһыанньаҕа түбэспит дьоҥҥо мэлдьи көмө оҥороллор уонна  көмө оҥорорго бэлэмнэр.

— Холобурга, суоппар массыына ыытарын көҥүллүүр дастабырыанньатын умнубут түгэнигэр ханнык миэрэ ылылларый?

— Госавтоинспекция үлэһитэ ханнык баҕарар түбэлтэҕэ суоппар массыына ыытар бырааптааҕын Госавтоинспекция федеральнай иһитиннэрэр систиэмэтин нөҥүө бэрэбиэркэлиир. Оттон докумуону “көннөрү” умнубут түгэнигэр РФ КоАП 12.3 ыст. 2-с чааһынан суоппар сэрэтии быһыытынан эбэтэр 500 солк. кээмэйинэн административнай ыстараап төлөөн административнай эппиэтинэскэ тардыллар.

— Паромнарга дьыала хай­даҕый? Эһиги үлэһиттэргит өрүс пуор­дугар тырааныспары бэрээдэктиир үлэни ыыталлар дуо?

— РФ ис уу тырааныспарын Кодексын 4 ыст. 4 чааһын быһыытынан, ис  уу суолларынан паромнар куттала суох сырыыларын хонтуруоллааһыны  судаарыстыбаннай судоходнай өрүс инспекцията ыытар,  онон ити Госавтоинспекция боломуочуйатыгар киирбэт.

Ол эрэн, полиция уонна ДПС үлэһиттэрэ паромунан туорааһын миэстэтигэр патруллааһыны ыыталлар. Бастайааннай дьуһуурустубаны ДПС үлэһиттэрэ  паром туоруур сиригэр ыыппаттар.

Паромунан туорааһыҥҥа бэрээдэги хааччыйар аналлаах эбии миэрэлэринэн манныгы ааттыахха сөп: 2018 сылга «Дьокуускай – Аллараа Бэстээх» паром туоруур причалын арендатордара Дьокуускай к. өттүттэн тырааныспар киириитин бэрээдэктиир хааччахтыыр мэһэйдэри үөскэппиттэрэ уонна туһааннаах суол бэлиэлэрэ туруоруллубуттара.  Ону таһынан быйыл онлайн режиминэн причалга балаһыанньаны көрдөрөр 7 камера туруоруллубута.  Билигин «Якутское» ММУ  оператора балаһыанньаны кэтээн көрөн олорон, наада үөскүүр түгэнигэр полиция нарядын ыытыан сөп.

Амма оройуонугар буола турар Саха сирин норуоттарын спортивнай оонньууларынан  сибээстээн, Госавтоинспекция  суоппардары парому туорааһын чугаһыгар да, олор сирдэригэр да суол быраабылаларын, куттал суох буолуутун ирдэбиллэрин тутуһалларыгар ыҥырар. Маны таһынан итирик туруктаах  тырааныспары  ыытыы бобулларын санатар уонна хардарыта эйэҕэстик, култууралаахтык сыһыаннаһалларын туһунан умнубаттарыгар баҕарар.

— Саха сиригэр таксиларга уонна автобустарга суол быһылаанын тахсыыта балайда үгүс. Маны быһаарарга туох үлэ ыытылларый? Холобур, лицензияны биэрэргэ хонтуруолу кытаатыннарыы…

— Саха сиригэр сыл саҕала­ныаҕытттан учуоттаммытынан пассажирдары тиэйиигэ өҥө оҥорор таксилар уонна автобустар кыттыылаах  20 суол-тырааныспар быһылаана регистрацияланна   (былырыын – 21).  Хомойуох иһин, бу тырааныспарга суол быһылаана син намтаабытын үрдүнэн бу проблема сытыытык турар.

Дьону таһар көҥүлү биэрии СӨ массыына-суол кэтэбилин  судаарыстыбаннай Управлениетын компетенциятыгар киирэр. Ол эрэн, лицензия баара боппуруос сорҕотун эрэ быһаарар. Манна пассажирдары тиэйиини тэрийиигэ кэлим сыһыан, тырааныспар техническэй туругун хонтуруоллааһын, суоппардар рейскэ тахсыахтарын иннинэ медицинскэй көрүү, кинилэр үлэлэрин уонна сынньалаҥнарын режимин хонтуруоллааһын, итиэннэ, биллэн турар, кинилэр дьиссипилиинэлэрэ уонна суол быраабылаларын тутуһуулара быдан суолталаах.

2017 с. ахсынньы ыйга СӨ ИДьМ аатыттан СӨ баһылыгар Е.А. Борисовка ыыппыт этиилэр олоххо толору киирэ иликтэр. Манна 2015 с. от ыйын 13  күнүнээҕи 220№-дээх «Об организации регулярных перевозок пассажиров и багажа автомобильным транспортом и городским наземным электрическим транспортом в Российской Федерации и о внесении изменений в отдельные законодательные акты Российской Федерации» федеральнай сокуон ирдэбиллэринэн оройуоннар икки ардыларыгар дьону таһыыны тэрийии  туһунан этиллибитэ. Маны таһынан, бэлиэтээн эттэххэ, СӨ Гостехнадзор Управлениета уларытыллан тэриллибитинэн (10.06.2018 с.) сибээстээн итиэннэ легковой таксиларынан дьону уонна таһаҕаһы таһыы эйгэтигэр регионнааҕы судаарыстыбаннай хонтуруол боломуочуйалара СӨ Тырааныспарга уонна суол хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр бэриллибитинэн кэтиир уорган үлэтин көдьүүһэ намтаата.

— Суолунан айан салаатыгар бүтэһик ылыллыбыт сокуоннарга ханнык саҥа уларыйыылар киирдилэр? Бу туһунан биһиги ааҕааччыларбытыгар кэпсиэҥ дуо?

— Холобур, бу сылтан Холуобунай кодекс саҥа редакцията үлэлээтэ.  Онно сөп түбэһиннэрэн, итирик туруктаах суоппардар буруйдарынан киһи эчэйиилээх уонна өлүүлээх суол быһылаана тахсар түгэнигэр кинилэр 15 сылга диэри болдьоххо хаайыыга киириэхтэрин сөп. Биһиги санаабытынан,  бу итирик туруктаах суоппардар буруйдарынан тахсар массыына саахалын ахсаана намтыырыгар тиэрдиэ, ол аата дьон олоҕо уонна доруобуйата харыстаныа

— Редация аатыттан Эйиигин уонна ГИБДД бары үлэһиттэрин идэлээх бырааһынньыккытынан эҕэрдэлиибин! Эһиэхэ улахан эппиэтинэс сүктэриллэр. Дьон харыстабыллаах уонна сиэрдээх быһыылаах-майгылаах буоларын туһугар күннэтэ туруулаһаҕыт. Бу барыта тулуурдаах, ураты болҕомтолоох, үлэҕэ бэриниилээх буолары ирдиир. Эһиэхэ баҕарабыт эйэлээх суолу, саҥа сулустары уонна погоннарга бэлиэлэри, доруобуйаны уонна дьолу!   Биһиги ыйытыыларбытыгар хоруйдаргыт иһин махтанабын.

Василий ПРОКОПЬЕВ