Иван Белолюбскай: «Эр киһини эр киһи курдук иитэн таһаарар соруктаахпын»

Билиҥҥи кэмҥэ уол оҕону иитиигэ үгүс кыһалҕалар бааллар. Киин бэчээккэ да сурулларынан, оҕо саада, оскуола, үрдүк үөрэх кыһалара дьахтар сирэйдэнэннэр, дойдуга эр киһи үлэтин кыайар-хотор кыахтаах специалистар ахсааннара аччаан иһэрэ бэлиэтэнэр. Мантан, биллэн турар, дойду экономиката айгырыыр.

Тустаах тыын боппуруос­ка ылсан үлэлээн эрэр дьону ыраахтан ытыктыы көрөбүн. Өрөспүүбүлүкэбитигэр биир маннык киһинэн биллэр спортсмен Иван Белолюбскай буолар. Кини бүгүн — хаһыаппыт ыалдьыта.
— Иван Прокопьевич, уолаттары эт-хаан өттүнэн сайыннарар «Боотур» спортивнай кулуубу тэрийэр туһунан баҕа санаа эйиэхэ хайдах быһыылаахтык кэлбитэй?
— Ордук куоракка олорор оҕолор эт-хаан өттүнэн мөлтөх буолаллар. Күнү быһа компьютер иннигэр олороллор, таһырдьа тахсан сүүрэллэрэ-көтөллөрө, хамсаналлара ахсааннаах. Итини көрө сылдьаммын, миэхэ уолаттары дьарыктыыр, дьиҥнээх эр дьону иитэн таһаарар санаа, толкуй киирбитэ. Мин санаабар, хайа баҕарар уол оҕо спордунан дьарыктаныахтаах. Кэнэҕэһин дойдутун көмүскүүр күүстээх-уохтаах патриот үүнэн тахсыахтаах. Улуу спортсмены эрэ иитэн таһаарар былааным суох, кылаабынайа, эт-хаан өттүнэн сайдыылаах, доруобай уол оҕо уһуйуллан тахсыан наада. Спордунан дьарыктыырым таһынан, өй-санаа, иитии өттүнэн уһуйарга эмиэ кыһаллабын. Кистэл буолбатах, билигин атаах уол оҕо наһаа элбэх. Дьиҥнээх боотур хайдах буолуохтааҕар үөрэтэбин.
2012 сылтан саҕалаан тренердиибин. Онон ити хайысхаҕа сыстаҕаспын, билэбин. Бэйэм многоборьенан дьарыктаммыт буоламмын, биир эмэ бары өттүнэн дэгиттэр сайдыылаах боотуру иитэн, дьарыктаан таһаарар эмиэ баҕалаахпын.
Билигин многоборьеҕа чэп­чэки атлетикаттан дуу, мас тардыһыытыттан дуу спортсменнар кэлэллэр. Оҕону кыра эрдэҕиттэн многоборьеҕа дьарыктаатахха, көрдөрүүтэ өссө тупсара чуолкай. Манна «Дыгын оонньуутугар» киирсэр спортивнай көрүҥнэр, киһи физическэй хаачыстыбаларын, барытын сайыннарар көрүҥнэр бааллар. Түргэн, сымса, бэргэн, күүстээх буолуу…
Кэлиҥҥи кэмҥэ дьон-сэргэ спорт туһатын өйдөөбүтүн бэлиэтии көрөбүн. Ол курдук, спортивнай, тренажернай саалалар өрүү толору буолаллар. Саастаах дьон скандинавскай хаамыынан дьарыктанар. Ити — үчүгэй.
— Кулуупкун чопчу хаһан аһан үлэлэппиккиний? Дьон төһө таба өйдөөн, оҕолорун дьарыктата биэрэрий?
— «Боотур» кулууп үлэтин ааспыт күһүн алтынньыга саҕалаабыта. Бэйэм оҕолору дьарыктыыр миэстэм суох. Онон арендалыыбын. Дьиҥэ, оҕолорун дьарыктатыан, эт-хаан өттүнэн сайыннарыан баҕалаах киһи олус элбэх. Ол эрээри төлөбүрүттэн, кыһынын оҕолорун таһыытыттан иҥнэн, кыайан биэрбэттэрэ эмиэ баар.
— Иван Прокопьевич, кулуупкар хас саастаах оҕолору дьарыктыыгыный? Төһө тулуйан сылдьалларый?
— Быйыл бастакы кылаастан саҕалаан, төрдүс кылааска диэри оҕолору талан ылбытым. Уолаттар сөбүлээн дьарыктаналлар. Төрөппүттэр эмиэ астыналларын биллэрэллэр. Бу күһүн суруттарбыт оҕолортон, аҕыйах уол тохтоото. Итиннэ сүрүн биричиинэтэ – таһыы өттө кыаллыбата.
— Эн кэтээн көрдөххүнэ, дьарыктаммыттарыттан ылата уолаттар төһө уларыйдылар?
— Төрөппүттэр да этэллэринэн, бэйэм да көрүүбүнэн, уолаттар бастаан кулуупка кэлиэхтэринээҕэр тосту уларыйдылар. Онтукалара тутта-хапта сылдьалларыгар да биллэр. Бэйэлэригэр эрэллээх буоллулар.

Иитиллээччилэрин эт-хаан өттүнэн сайдаллара, эбиллэллэрэ тренери олус үөрдэр, санаатын көтөҕөр. Этэргэ дылы, бастаан атахтарын төбөлөрүттэн иҥнэн охто сылдьар уолаттар кэлэн бараннар, олох атын дьон буоллулар. Физическэй өттүнэн мөлтөх, оккураҥ оҕолор олус түргэнник сайдалларын бэлиэтии көрдүм.
«Боотур» кулууп бастакы күрэхтэһиитин ыыттыбыт. Уолаттар астынан туран, илин-кэлин түһүстүлэр.
Спорт уол оҕо личность, үлэһит буолан, үүнэн-сайдан тахсыытыгар улахан оруоллааҕын, суолталааҕын өйдүүбүн. Онон бу дьыалаҕа ылсыбытым.
— Уолуҥ Айаал Белолюбскай куһаҕана суохтук тустарын билэбин… Кини туох ситиһиилэрдээҕий?
— Кыра уолум Айаал быйыл оскуоланы бүтэрэр. Олимпийскай эрэллэри бэлэмниир училищеҕа үөрэнэр. Кинини олох кыра эрдэҕиттэн көҥүл тустуунан дьарыктаныахтааххын диэн уһуйбутум, сыал-сорук туруорбутум.
Бастаан Айаалы дойдубар Кэптэнигэ тренер Анатолий Олесовка үс сыл устата дьарыктаннарбытым. Онно кини эбэлээх эһэтигэр олорон, алын сүһүөх кылааска үөрэммитэ. Онтон төрдүс кылаастан ахсыс кылааска диэри ДЮСШ-3 үөрэммитэ. Салгыы олимпийскай эрэллэри бэлэмниир училищеҕа көҥүл тустуутунан дьарыктаммыта.
Айаал Россияҕа уолаттарга көҥүл тустуу призера, оскуола үөрэнээччилэригэр көҥүл тустууга дойду спартакиадатыгар эмиэ призердаабыта. Уһук Илиҥҥи регион уолаттарга көҥүл тустууга чемпиона. Кини тустарын таһынан хапсаҕайдыыр. Ол курдук, Роман Цыпандин аатынан хапсаҕайга турнир кыайыылааҕа. Тааттаҕа ыытыллыбыт хапсаҕайга күрэхтэһиигэ 55 кг ыйааһыннаахтарга эмиэ бастаабыта.
— «Дыгын оонньууларыгар» уопсайа хаста кытынныҥ?
— «Дыгын оонньууларыгар» сүүрбэ сыл устата уопсайа уон түөртэ кытынным.
— Иван Прокопьевич, «Две звезды» куонкуруска иккитэ кытынныҥ. Ыллыыргын төһө сөбүлүүгүнүй?
— Уһун айаҥҥа эҥин сырыттахпына, саха киһитин сиэринэн киҥинэйэн ыллыы сылдьааччыбын. Анаан дьарыктаммыт суох (күлэр).
«Две звезды» куонкуруска кыттарбар үс сылы быһа эрийсибиттэрэ. Бастаан кыккыраччы аккаастаабытым, иккискэ эмиэ тохтуубун, «чэ, эһиил кыттыам» диэн кэбиспитим. Онон эр киһи быһыытынан эппит тылбын толороммун, кыттарга быһаарыммытым. Вероника Михеевалыын «Үс кут» ырыаны толорбуппут.
— Итэҕэллээххин дуо?
— Сахалыы итэҕэллээхпин. Үрдүкү Айыыларга, айгыр-силик айылҕаҕа, аал уот иччитигэр, Баай Байанайга сүгүрүйэбин. Сиэри-туому тутуһабын.
— Спортсмен быһыытынан ситиһиилэриҥ да элбэхтэрэ бэрт. Сулус ыарыытыгар ыллара сылдьыбыттааххын дуо?
— Суох (күлэр). Дьон-сэргэ туораттан ураты, туох эрэ уһулуччулаах киһи курдук көрөр быһыылаах. Ол эрээри аттыттартан туох да уратыта суох боростуой киһибин.
— Иван Прокопьевич, ааспыт Ил Түмэн быыбарыгар кыттыбыккын билэбин. Кэлэр быыбарга кыттар былааннааххын дуо?
— Ааспыт Ил Түмэн быыбарыгар «Биир ньыгыл Россия» партия испииһэгэр киирэммин, политика эйгэтигэр бэйэбин боруобаланан көрбүтүм. Аны күһүн ыытыллар өрөспүүбүлүкэ парламенын быыбарыгар кыттар былааным суох.
— Төһө бултуугун-алтыыгын?
— Булка сылдьарбын, уопсайынан, айылҕаҕа сылдьарбын сүрдээҕин сөбүлүүбүн. ИДьМ-гар үлэлиибин. Итини таһынан спордунан дьарыктанабын. Онон кэлиҥҥи кэмҥэ бултуурбар бириэмэм да суох курдук буолла. Спортан тохтооммун, мантан инньэ дьэ булка сылдьарбар бириэмэлэнэрим буолуо.
— Ханнык бүлүүдэни ордук сөбүлүүгүнүй?
— Балыгы, эти сөбүлүүбүн. Тоҥ балыгы сиирбин туохтааҕар да ордоробун.
— Иван Прокопьевич, кэп­сээниҥ иһин махтанабын.

Кэпсэттэ Людмила НОГОВИЦЫНА.