Күнү кытта сырсар Ил Түмэн депутата

Балаҕан ыйын 9 күнүгэр буолбут быыбардарга Ил Түмэн саҥа састааба талыллан үлэтин саҕалаабыта икки ыйа буолла. Билигин өрөспүүбүлүкэ парламеныгар 71 депутат баарыттан, үгүстэрэ сүрүн үлэлэриттэн босхоломмокко, быыбардааччыларын иннигэр норуот депутатын эбээһинэһин үлэлэрин кытта дьүөрэлээн толороллор.

Күндү ааҕааччылар, норуот депутата саҥа талыллан баран хайдах, туох үлэлээн эрэрий, Ил Түмэҥҥэ киирэн баран бастакы санааларын, былааннарын уонна быыбардыыр уокуругар туох үлэни ыытан эрэрин туһунан интэриэһиргиир буолуохтааххыт.

Руслан Федотов балаҕан ыйын  9 күнүгэр норуот  итэҕэлин ылыаҕыттан  икки ый ааста. Бу кэм устата Руслан Еремеевич депутат быһыытынан  Саха сирин парламенын VI ыҥырыытын бастакы тэрээһин үлэтигэр көхтөөхтүк кытынна.

Ыспыраапка

Үөрэҕэ:
1982 – Тыа хаһаайыстыбатын механизацията уонна электрификацията, Өлүө­хүмэтээҕи техникум. Квалификацията — техник-механик.

Үлэтин кэрчиктэрэ:
1974-1975 сс. — Чакыр­дааҕы “Амма” сопхуос тырах­тарыыһа;
1975-1977 сс. — Сэбиэскэй Аармыйа кэккэтигэр сулуус­па;
02.1980-09.1980 сс. — Чакыр­дааҕы “Амма” сопхуос оробуочайа;
1982-1985 сс. — Чакыр­дааҕы “Амма” сопхуос механига;
1985-1988 сс. — “Амма” сопхуос МТИ киин отделениетын сэби­э­диссэйэ;
1988-1990 сс. — “Амма” сопхуос агент-экспедитора;
1990-1991 сс. — “Амма” сопхуос директорын солбуйааччыта;
1991-1997 сс. — “Амма” БХ КТУ инженерэ;
1998 сылтан — урбаанньыт.

Наҕараадата:
“Гражданскай килбиэн” бэлиэ хаһаайына, СӨ Ил Дарханын Грамотата, СӨ Инвестиционнай сайдыыга уонна предпринимательство дьыа­лаларыгар министиэристибэтин Грамотата, “Аччыгый уонна орто предпринимательство кыһамньылаах үлэтин иһин” СӨ Президенин бириэмийэтин хаһаайына, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна, СӨ атыы-эргиэн бочуоттаах үлэһитэ, Амма улууһун Бочуот­таах олохтооҕо.

— Ил Түмэн бастакы уонна иккис пленарнай мунньахтарыгар кытынным. Бастакы мунньахха, парламент VI ыҥырыытын састаабын, сис кэмитиэттэр салалталарын талан, бигэргэттибит, үлэ сүрүн хайысхаларын ылынныбыт. Биллэрин курдук, бу мунньахха Ил Түмэн спикеринэн Петр Гоголев  талыллан, структура, аппараат салайааччылара бигэргэнэн, парламент үлэтин хоннохтоохтук саҕалаата. Ордук Ил Түмэн билиҥҥи састаа­ба норуокка аһаҕас буоларга, бары боппуруостарга киэҥ кэпсэтиини, дьүүллэһиини таһаарарга дьулуһуутун бэлиэтиэм этэ. Биир бэйэм үлэ маннык аһаҕастык, туох да кистэлэҥэ суох ыытылларын сөбүлүүбүн. Оннук буолуохтаах даҕаны дии саныыбын, — диэн Руслан Еремеевич Ил Түмэҥҥэ үлэтин  туһунан  санааларын билиһиннэрэр.

— Бэйэм Ил Түмэн 3 сис кэмитиэтигэр чилиэн быһыытынан киирдим:  тыа сиригэр уонна аграрнай политикаҕа кэмитиэк­кэ; наукаҕа, үөрэхтээһиҥҥэ, культураҕа, сонуну киэҥник тарҕатар  ситимнэргэ уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэргэ кэмитиэккэ;  предпринимательствоҕа, туризмҥа уонна инфраструктураны сайыннарыыга кэмитиэккэ. Бу кэмитиэттэргэ чилиэн буоларбынан, этиилэри, көҕүлээһиннэри киллэриэхпин сөп. Ону таһынан, саҥа сокуоннары, уларытыылары уопсай көрүүгэ, куоластааһыҥҥа киллэриэх иннинэ бу кэмитиэттэргэ барытын ымпыктаан-чымпыктаан үөрэтиигэ, чинчийиигэ, нырылааһыҥҥа кыттабын.  Итини таһынан сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэти кытта уопсай бииргэ үлэлээһин чэрчитинэн уонна Амма, Уус-Маайа территорияларын, айылҕатын  харыстааһын боппуруостарыгар ыкса сибээстээх буолуом этэ диэн ылсан үлэлэһэн эрэбин. Бу кэмитиэттэр салалталарын, чилиэннэрин  кытта билсэн дьыалабыай  сыһыаннаһыылары олохтоотум. Уопсайынан да ылар буоллахха, Ил Түмэн бары кэмитиэттэрин кытта үлэлэһэргэ бэлэммин биллэрдим, үгүстэрин кытта чопчу боппуруостары быһаарсыыга номнуо ылсан эрэбин.

Саха Өрөс­пүү­бүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын чилиэннэрин кытта эмиэ сыһыаны олохтоон үлэлиибин. Холобура, Ил Түмэн иккис пленарнай мунньаҕар бырабыыталыстыба саҥа састаабын, ситэриилээх былаас салайааччыларын дуоһунаска анааһыҥҥа сөбүлэһии боппуруостарын көр­дүбүт. Үгүстэр ону  истэн-көрөн билэргит буолуо.  Депутаттар, бары фракцияларынан кыттыһан, хас да кандидатураны биирдиилээн дьүүллэстибит. Судургута суох, уустук да ыйытыылары биэрэн, сөптөөх дьүүллэһии, ырытыы буолла. Биллэн турар, ол инникитин ситэриилээх былаас үлэлииригэр дьайыылаах буолуо дии саныыбын.  Дуоһунаска туруоруллубут кандидатуралары Саха сирин Ил Дархана Айсен Николаев бэйэтэ билиһиннэрэн, салгыы салайааччылар хайдах-туох үлэлиэхтээхтэрин кэп­сээтилэр, депутаттар ыйытыыларыгар хоруйдаатылар, 2018 сыл бюджетын туолуутун, 2019 сыл бюджетын сүрүн көрдөрүүлэрин  туһунан иһитиннэрии оҥордулар. Мунньах иккис күнүгэр 2019 сылга биэнсийэлээхтэр тиийинэн олорор минимумнарын быһаарар туһунан сокуон ылыллан, быйылгы көрдөрүү оннунан хаалла. Онно, 2019 сыл олунньу 1 күнүттэн биэнсийэ страховой чааһа 4 % уонна  муус устар 1 күнүттэн социальнай биэнсийэ 3,7 % үрдүүрүнэн, 2 млрд. 86 мөл. солк. наада.

Уопсайынан, ыгым кэм буолан, бюджет боппуруоһун көрүү сытыытык турар. Депутаттар балаһыанньаны сөпкө өйдөөн, билигин 2018 сылга уонна 2019-2020 сылларга өрөспүүбүлүкэ бюджетын бүтэһиктээх көн­нөрүүнү ылынарга улахан болҕомтону ууран, үлэ күүскэ бара турар.  Кырдьыга да, бюджет сокуонун ылыныы – улахан эппиэтинэс. Бюджет дохуоттаах чааһа улааппытын этиэххэ наада, ол оннугар дефицитэ уруккунан хаалла. Ол эмиэ үчүгэй. Ил Түмэн бюджекка, үпкэ, нолуок уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация  боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Николаев бэлиэтииринэн, быйылгы сылга сыанабылы чопчулаан, барыстан нолуок уонна саҥа дивидент политикатын нуормалыыр-быраап аакталара күүстэригэр киирбиттэрин суотугар сүрүн үп-харчы киирбит. Ол үп-харчы үгүс социальнай-экономическай проблемалары быһаарыыга туһаайыллар. Ол курдук, тыа сиригэр уонна аграрнай политикаҕа сис кэмитиэт ааспыт саас көҕүлээн киллэрбит этиитинэн парламент быһаарыы ылынан, бу күһүҥҥү сессия кэмигэр өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай бюджетыгар уочараттаах уларытыылары оҥоруу түмүгүнэн ыанар үүтү соҕотуопкалааһыны үбүлээһиҥҥэ эбии 99 мөл. 587 тыһ. солк. кээмэйинэн үп көрүлүннэ.

Ил Түмэҥҥэ киирэн, саҥа састаап бары өттүнэн күүстээх, сис кэмитиэттэр чилиэннэрэ бэйэ­лэрин компетенцияларынан, идэлэринэн тустаах боппуруостары туруорсууга бэлэмнээх дьон эбит диэн сыаналаатым. Уонна, саамай кылаабынайа, норуокка, быыбардааччыларыгар чугас буоларга, аһаҕас үлэни ыытарга дьулуурдаахтарын бэлиэтиэхпин баҕарабын. Холобура, мунньахтар, дьүүллэһиилэр, көрсүһүүлэр онлайн режиминэн тахса тураллар, саҥа сокуоннары ылыныыга, сокуоннарга уларытыылары киллэриигэ нулевой истии диэн аан бастаан баар буолла. 2019 сыллааҕы бюджеты көрүүгэ нулевой истии ыытыллар. Аны сис кэмитиэттэринэн тиһигин быспакка үлэ бара турар. Олохтоох салайыныы уорганнарын кытта ситимнээх үлэ саҕаламмытын бэлиэтиэххэ сөп. Хаҥаласка, Намҥа улуус депутаттарыгар семинардар, көрсүһүүлэр номнуо ыытыллыбыттара үчүгэй. Бэйэм өттүбүттэн Аммаҕа, Уус-Маайаҕа эмиэ маннык хайысхалаах тэрээһиннэри ыытарга туруорсабын. Дьону-сэргэни кытта куруук бииргэ буолар хаһан да наада.

Депутат  былааннары толорууга, кыһалҕалары быһаарсыыга  чопчу үлэлэһиэхтээх

Депутат быһыытынан үлэм, дьайыыларым Ил Түмэн дьиэтин иһинэн муҥурдаммакка, быыбардыыр уокурукпар үлэбинэн эмиэ сыаналанар буоллаҕа. Быыбарданыахпыттан саҕалаан, күннэтэ араас тэрээһиннэргэ сылдьабын, көрсүһүүлэри ыытабын, биирдиилээн дьону кытта кыһалҕалары быһаарсабын.

Депутат быһыытынан, саҥа депутаттар бары даҕаны буолуо,  сүрэхтэниим  бастакы пленарнай мунньахха буолбута. Онно, дьэ, ким, туох хайысханан үлэлиэхтээҕэ ыйыллан, былааннанан, этэргэ дылы, сыал-сорук ылынаммыт бары үлэбитин саҕалаатыбыт. Бу икки ый устата Аммаҕа нэдиэлэ аайы кэриэтэ сылдьабын. Уус-Маайаҕа балаҕан ыйын бүтүүтэ тиийэн улуус дьаһалтатыгар, баһылыгы кытта көрсүспүтүм, тэрилтэлэринэн сылдьан, быыбардааччыларбын кытта көрсүһүүлэри оҥордум. Бу ааспыт саас алдьархайдаах халаан содулун туоратыы боппуруостарынан дьарыктанным, ордук бары өрүттэр хайдах ылсан үлэлииллэригэр, соруктар болдьоммут кэмҥэ туолууларыгар  болҕомтобун уурдум. Холобура, Эльдикан бөһүөлэгэр “Чебурашка” диэн оҕо саадыгар бэйэм предприниматель быһыытынан бу саас көмөлөспүтүм, олохтоох дьаһалта, судаарыстыбаннай сулууспалар сөптөөх үлэни ыыппыттар,  өйөбүл оҥорбуттар.  Төрөөбүт дойдубар Аммаҕа Покровка, Амма-Наахара, Чакыр, Бөтүҥ нэһилиэктэригэр анаан үлэни-хамнаһы билсиһэ сырыттым, — диэн Руслан Еремеевич өрүү буоларын курдук, хаһан да тохтообот үлэтин-сырыытын туһунан кылгастык быһаарар.

Депутат бу сырыыларын, көрсүһүүлэрин кэтэҕэр, дьиҥэр, элбэх быһаарыллыбыт боппуруостар, судургута суох кэпсэтиилэр, туруорсуулар туралларын сэрэйиэххэ сөп. Руслан Еремеевич бэйэтин үлэтин чэрчитинэн эмиэ элбэх бырайыактары хамсатыыга, хаһаайыстыбаннай, социальнай  тэрилтэлэри, уопсастыбаннай түмсүүлэри кытта күннэтэ үлэлэһэр диэтэххэ эрэ ситэтэ суох буолуо. Кини үксүгэр буоларыныы өйөбүл, көмө эмиэ оҥорор.

Холобурдаан эттэххэ, Аммаҕа саҥа спорт объектарын, ол иһигэр стадион аһыллыытыгар  тэрийээччи быһыытынан кытынна, элбэх ыалдьыт сылдьарыгар кыах биэрдэ. Бурдук хомууругар уустук балаһыанньа үөскээбитигэр тус бэйэтинэн сылдьыһан, үөскээбит   проблемалары тутатына быһаарсыыга үлэлэстэ. Аны Покровкаҕа нэһилиэк күннэрин чэрчитинэн тэрээһиннэргэ кыттан, үлэ дьонун, бурдук үүннэрээччилэри бэлиэтээһиҥҥэ өйөбүл оҥордо. Бу аҕыйах хонуктааҕыта Амма-Наахараҕа оптоволокно ситимин тардыыга улуус, нэһилиэк дьаһалталарын кытта тэҥҥэ үлэлэһэн, дуогабардаһыахтаах тэрилтэни кытта кэпсэтии ыытыһан, улаханнык өйөөтө. Бөтүҥҥэ тутулла турар адаптивнай спорт киинин тутуутугар инвестор быһыытынан, тутуу  хаамыытын чопчу бэйэтин хонтуруолугар илдьэ сылдьар.    Улууска тиэрдиллэр ыксаллаах тутуу матырыйаалларын, табаары таһыыга улахан көмөнү оҥорор.

Бу күннэргэ кини Амматааҕы оҕо спорт оскуолатын эдэр тустууктара Дагестан Хасавюрт куоратыгар баран сбордана сылдьалларыгар айан ороскуотун харчытын төлөбүрүн оҥорор, Хабаровскайга ыытыллар  күрэххэ Амма спортсменнара айаннарын ороскуотун  уйунна.  Абаҕаҕа Лазаревтар дьиэ кэргэн дьиэлэрэ уокка былдьаммытыгар, “Амма” түмсүү дьонтон көмөтүн Дьокуускайтан Абаҕаҕа тиэрдэн биэрэн, алдьархайга түбэспит биир дойдулаахтарын өйөөтө. Ити курдук, Руслан Еремеевич дьонун-сэргэтин кытта куруук бииргэ, аттыларыгар.

Эбии билиһиннэрдэххэ, кини алтынньыга Москваҕа Бүттүүн Россиятааҕы тыа хаһаайыстыбатын быыстапка-дьаарбаҥкатыгар Саха сирин делегациятын састаабыгар киирсэн, бэрт көхтөөхтүк кытынна, дуогабардары, сөбүлэһиилэри түһэристэ. Дьокуускайга Ил Түмэн III ыҥырыытын депутата, биллиилээх суруйааччы, Амма улууһун баһылыгынан үлэлээбит, биһиги, аммалар, киэн туттар, тумус киһибит Дмитрий Наумов 70 сааһыгар аналлаах тэрээһиннэргэ сырытта, эҕэрдэлээтэ. Амма түмсүүтэ ыытар тэрээһиннэригэр  өйөбүл буолар, холобура, алтынньы бүтүүтэ Ленинскэй комсомол  100 сылын бэлиэтиир үбүлүөйдээх тэрээһинигэр кыттан, комсомол бэтэрээннэрин эҕэрдэлээтэ.  Саха киһитин үгэһинэн, бу ааспыт бырааһынньыктааҕы өрөбүллэргэ Эмис нэһилиэгэр Олом Күөлүгэр баран муҥхаҕа кытынна, Додор кулуба баай талым айылҕалаах сирин-уотун көрдө-иһиттэ.

Ити курдук, депутат Руслан Федотов сырыыта да киэҥ, былаана да элбэх, этэргэ дылы, күнү кытта тэҥҥэ сырсар норуот депутата. Аны бу ый 9 күнүгэр Аллараа Бэстээххэ, 17 күнүгэр Аммаҕа, ол кэннэ Уус-Маайаҕа Идэһэ бырааһынньыгын тэрийиигэ ылсан түбүгүрэр. Аммаҕа ыытыллар Идэһэ бырааһынньыгар депутат бэйэтин тэрилтэтин – “ИП Руслан Федотов ” аатыттан 4 УАЗ массыынаны Амма улууһун Болугур, Амма-Наахара, Соморсун, Эмис орто оскуолаларыгар туттарыаҕа. Бу массыыналары туттарар туһунан сертификаттары кини Аммаҕа балаҕан ыйын  15 күнүгэр саҥа стадион аһыллыытыгар биллэрэн турар.

—Ил Түмэн депутатынан үлэбин саҕалаан тураммын, мин дьоммор-сэргэбэр  туһам өссө улахан буолуоҕа, саныыр-толкуйдуур былааннарым олоххо киириэх­тэрэ диир санаам бөҕөргөөтө, эрэлим улаатта. Онно, саамай сүрүнэ, быыбардааччыларым итэҕэллэрэ кынаттыыр, — диир норуот дьиҥнээх итэҕэллээх депутата Руслан Федотов.

Түмүккэ, Руслан Еремеевич “Ил Түмэн” хаһыат эрэдээксийэтэ ыытар “Үтүө санаалаах сурутуу” диэн акциятын биир бастакынан өйөөн, Амма улууһун бары нэһилиэктэригэр олорор 20 тыыл, үлэ бэтэрээнигэр 2019 сыл бастакы аҥаарыгар босхо сурутууну ыытта.

Кэпсэттэ Алексей МАТВЕЕВ.