Кожогелди Култегин: «Икки норуоту ситимнии, сибээстии туруоҕа»

Айар үлэтэ ааспыт үйэ 80-с сылларыттан саҕаламмыт. Литэрэтиирэҕэ бэйиэт быһыы­тынан киирбит. 1991-1993 сылларга Москваҕа Литэрэтиирэ үрдүкү кууруһугар нуучча биллиилээх суруйааччыта Юрий Кузнецов сэминээригэр дьарыктаммыт. Кожогелди Култегин 9 кинигэ ааптара. Кэргэннээх, 2 уол, 1 кыыс оҕолордоох.
— Кожогелди Калакунович, үлэҥ-хамнаһыҥ оройугар сылдьар киһи эбиккин. Тугу үлэлээн кэллиҥ, билигин тугунан дьарыктанар буолаҕын?
— Бастакы идэбинэн суруналыыстаабытым. Москваҕа үөрэммитим. Айар үлэнэн дьарыктаммытым. 1996-2004 сылларга «Көҥүл Дьобуруопа» араадьыйа Кыргызстааннааҕы сулууспатыгар, өрөспүүбүлүкэ култуураҕа миниистирин солбуйааччытынан үлэлээбитим. Кэлин үс сылга Турция Анкара куоратыгар кииннэнэн үлэлиир түүр норуоттарын култуураларын бырапагаандалыыр Түрксой култуурунай уопсастыбаннай тэрилтэҕэ Кыргызстаан бэрэстэбиитэлинэн сырыттым.

— Эһиэхэ тус-туһунан сойуус­тарга арахсыы баар дуо?
— 90-с сылларга сойуустарга арахсыы баар буола сылдьыбыта. Билигин суруйааччылар биир Национальнай сойуустаахпыт.
— Тус бэйэҥ ити икки суолтан хайатын ордороҕунуй?
— Турцияҕа олордум уонна үлэлээтим диэн ити эттим дии. Ол онно суруйааччылара хас да сойуустаахтар. Сөп, буоллун. Улахан халыҥ норуоттар ахсааннарыгар туох да мөккүөрэ суох киирсэллэр. Бу гынан баран, мин бэлиэтии көрбүппүнэн уонна бэйэлэрэ да билинэллэринэн, биир сойуус суруйааччыта атын сойуус киһитин айымньытын аахпат. Бириинсиптэрэ оннук. Тус бэйэм өйдөбүлбүнэн, онуоха туох да үчүгэй суох. Хайа, сүрэ да бэрт дии, бэйэ-бэйэбититтэн көҥөнсүһэ сылдьаммыт хаһан уонна хайдах сайдабыт? Биир тылы булан, төһө кыалларынан эйэ дэмнээхтик сылдьар, үлэлиир, айар ордук буолуо эбитэ ини.
— Сойуускут төһө чилиэн­нээҕий?
— Дойдум тас өттүгэр үлэлии сылдьар буоламмын, олох чопчу этэр кыаҕым суох. Быһа барыллаан, сойууска 700 чилиэн баар буолуохтаах.
— Тылбааска ханнык жанрга үлэлэһэҕин?
— Нуучча бэйиэттэрэ Сергей Есенины, Арсений Тарковскайы, Роберт Рождественскайы, Андрей Вознесенскайы, Евгений Евтушенконы кыргызтыы тылбаастаабытым.
— Сергей Есенины тылбаас­тыыр төһө ыараханый?
— Ыарахан дии санаабаппын. Тыла-өһө бэйэтэ ыраас муусука, бэйиэсийэтин уобарастара субу хараххар көстөн кэлэр хартыына буолан, ол онтон киһи бэйэтэ уратытык көтөҕүллэн, өрүкүйэн тылбаастыыр улуу бэйиэтэ. Андрей Вознесенскай тылбаастыырга, кырдьык, уустуктардаах.
— Кыргызтар ахсааҥҥыт төһөнүй, норуоккар сыһыан­наан Эйигин туох долгутарый?
— Ахсааммыт 6 мөлүйүөн киһи. Бэйэҕит билэҕит, Кыр­гыз­стааҥҥа кэлин икки өрөбөлүүссүйэ буола сырытта. Ол үчүгэй олохтон буолбатах. 600 тыһыынча кыргыз төрөөбүт дойдутун тас өттүгэр ыһыллан, баһа ханна батарынан кыбыллан, бэйэтин уонна чугас дьонун айахтарын иитэр туһугар умса-төннө түһэ сылдьар. Өрөспүүбүлүкэбит экэниэмикэтэ бигэтийэн, оҥорон таһаарыыта сайдан, олох таһыма тупсан, бу ыһыллан хаалбыт дьоммут дойдуларыгар төннөн, норуоттарын хаҥатыахтарын, норуоттарыгар күүс-көмө буолуохтарын наада.
— Кожогелды Калакунович, саха уонна кыргыз норуоттарын бииргэ ситимниир Максим Аммосов туһунан тус бэйэҥ туох санаалааххыный?
— Туох да күүркэтиитэ суох, улуу киһи. Бэйэтин кылгас эрээри чаҕылхай олоҕор икки судаарыстыбаны төрүттэспит уонна салайбыт киһи буолар. Маннык уһулуччу судаарыстыбаннай салайар талааннаах киһи, арааһа, тарбахха баттанар ахсааннаах буолуохтаах. Биһиги, сахалар уонна кыргызтар, дьолбутугар төрөөбүт киһи, бэрт сытыытык күлүм гынан олорон, үлэлээн аастаҕа. Икки уруулуу норуот бу ситиммитин сүтэримиэхпитин наада.
Эһиги Александр Жирковкут дьиҥнээх саха ботуруйуота, талааннаах интэлигиэнэ. Максим Аммосов аатын Кыргызстааҥҥа саҥалыы ааттатыыга бүтүн история үнүстүүтэ толоруон сөптөөх үлэтин тэрийдэ. Сөҕүөххэ уонна махтаныахха эрэ сөп.
— Үтүө киһи, үтүө санааҥ, үтүө тылларыҥ иһин барҕа махтал буолуохтун! Эһиэхэ, күндү ыалдьыттарга, тоһуттар тымныылаах, өҥүрүк куйаастаах Саха сирэ бэйэтин кыыс кэрэтин кэччэммэккэ, кэмчиэрийбэккэ көрдөрдүн. Саха норуотун маанылаах майгытыгар, хайҕаллаах үгэстэригэр куустараҥҥыт, олоххут устата өйдүү-саныы сылдьар курдук ыалдьыттааҥ.
Кожогелди Калакунович, айар киһи сылдьан ааспыт суола-ииһэ бүтэй буолбат. Дьиктилээх иэйиилэр киириэхтэрэ, ол онтон хомоҕой хоһооннор үөскээн-төрөөн тахсыахтара диэн түүйэ хааллаҕым буоллун!