Кытыл Дьурааттан сэриигэ 60-тахса киһи барбыта

Үс бырааттыы Добрянцевтар

Биһиги аймах Дьураа диэн дьаам стан-циятыттан тэриллибит кыракый сэлиэнньэттэн төрүттээхпит. Онно Добрянцевтар, Петровтар, Емельяновтар, Мироновтар, Колесниковтар олороллоро. Добрянцев-тар удьуордара 1770 сылтан ситимнэнэр. Кэлин Дьураа станция Кытыл-Дураа диэн буолбута. Мин аҕам Анатолий Дмитриевич убайдара Григорий Дмитриевич, Николай Дмитриевич, Алексей Семенович дойдуларын иннигэр ытык иэстэрин толор-буттара. Аҕам кыра убайа Николай оҕото суох ыалга иитиэххэ бэриллэн, аҕатын аатынан Семенович диэн этэ. Аҕам улахан убайа Григорий 1939 сыллаахха аармыйаҕа ыҥырыллан бар-быт. Кини 1939-1940 сс. буолбут Сэ-биэскэй-финскэй сэрии кыттыылааҕа. Бу сэрии түмүктэммитин кэннэ арҕаа кыраныысса таһыгар Белоруссия территориятыгар сулууспаҕа анаммыт. Онно сэриини көрсүбүтэ. Кини 316-с Панфилов дивизияты-гар сулууспалаабыта. Сэрии хара маҥнайгы күнүттэн сэриилэһэн Москва анныгар диэри тиийбитэ. 1941 сылга ахсынньыга Москва анныгар кыргыһыыга снаряд I оскуолактарыттан бааһыран, сыл аҥаара госпитальга сытан баран, сэрии инбэлиитэ буолан дойдуту-гар төннүбүтэ. Биир түгэни кэпсиирин өйдүүбүн. Окуопаҕа сытан ньиэмэс тааҥката чугаһаабытын көрөн, үс гранатаны холбуу тутан баран, тааҥка тиһилигин анныгар бырахпыт. Умайа сылдьар тааҥкаттан ньиэмэстэр ойон тахсыбыттарын автоматынан ытыалаан , охтортообут.  Абаҕам сайын куйааска булууһатын уһуллаҕына, биһиги, оҕолор, кини этэ-сиинэ, ойута тардан быһыллыбыт курдук, н баас оннулааҕын көрөн дьулайааччыбыт. н Сэрииттэн кэлэн баран ойохтонон, алта оҕону төрөтөн, уһун кэмҥэ бэтэринээрдээбитэ. Баара-суоҕа 48 сааһыгар өлбүтэ.

Аҕам иккис убайа Николай Дмитриевич 1942 сыллаахха 18 сааһыгар н сэриигэ ыҥырыллан барбыта. Курскай кыргыһыытыгар кыттыбыта, Чехословакияҕа тиийэ сэриилэспитэ. Кини артиллерия чааһыгар старшай сержанынан сылдьыбыт. «Хорсун быһыытын иһин» уонна да атын мэтээллэрдээҕэ. Кыайыы) кэнниттэн Улан-Баторга Илиҥҥи фроҥҥа сулууспаҕа анаммыт. Онно Сталин, Мао Цзэдун уонна Чойбалсан историческай көрсүһүүлэрин кэмигэр бочуоттаах харабылга туран, бу үс дойду лидердэрин чугастан көрбүтүн кэпсиирэ. Япония сэриитин кэнниттэн Уһук Илиҥҥи фроҥҥа өссө түөрт сыл сулууспалаан, 1950 сыллаахха дойдутугар төннүбүтэ. Кини Покровскайга Леспромхозка к 4. үлэлээбитэ. Сэттэ оҕону атаҕар туруорбута. Ыалга иитиллибит Алексей эмиэ ытык иэһин толорон, Японияҕа тиийэ сэриилэһэн, онно бааһыран, дойдутугар төннүбүтэ.

Таайдарым — бырааттыы Емельяновтар

Ийэм Антонина Семеновна убайа Емельянов Василий Семенович 1944 сыллаахха сэриигэ ыҥырыллан барбыт. Японияны кытта сэрии бүтүөн аҕай иннинэ, японскай снайпер буулдьата ситэн, тыына онно быстыбыт. Кытайга Хайлар куоракка көмүллэ сытар. Ийэм өттүнэн убайбыт Емельянов Михаил Гриогрьевич эмиэ сэрии үөһүгэр сылдьан кэлбит этэ. Оҕо сылдьан ордук кинини өйдөөн хаалбыппын. Оттуур звенону салайара. Оо, үлэһит да киһи этэ! Сарсыарда 4 чааска туран, оттуур тэрилин бэрийэрэ, чэй өрөн алта чааска биһигини, 10 саастарыттан эрэ тахсыбыт оҕолору, ойутан туруоран, сып-сап аһатаат, 7 чааска ходуһаҕа киллэрэрэ. Кыанар өттүбүт илиинэн от охсорбут, мунньарбыт. Кыралар аты сиэтэллэрэ.

Ол да буоллар, убайбытын кытта үлэлиирбитин олус сылаастык ахтабын. Эбиэт кэмигэр күрэхтэһии тэрийэрэ, мас тардыһарбыт, атах тэпсэ оонньуурбут. Убайым аһыырыгар эрэ олорорун көрөрүм. Уонна наар үлэлии сылдьара. Тимиринэн, маһынан уһанааччы. Быһаҕы, хотууру, ми-эбэли, сундууктары оҥорорун өйдүүбүн. Кини сатаабата диэн суох этэ. Үлэлии сыл-дьан олус интэриэһинэйдик сэриилэспитин эбэтэр олоҕуттан быһа тардан кэпсээччи. Ол курдук, сэриигэ бинтиэпкэтин тутан атаакаҕа киирэн иһэн, иннигэр сүүрэн испит доҕоро снарядка то±о тэптэрэн тута барбыт. Убайым Михаил контузия ылан, снаряд эстибит боруоҥкатыгар сытан быыһаммыт. Аны Польшаҕа тиийэн, сэрии кэмигэр эмиэ контузия ылан, өлбүт дьон быыһыгар биир күн сыппыт. Ону санитар-дар буланнар госпитальга илдьибиттэр. Ол курдук ытык иэстэрин толорон, этэҥҥэ дойдуларыгар төннүбүт таай-дарым, абаҕаларым Кыайыы күнүгэр муһуннахтарына, олус да үөрүүлээх буола-аччы. Байаанынан сэрии ырыаларын олус да үчүгэйдик ыллааччылар. Мин кинилэр ырыаларын истэммин, билигин ытык бэтэрээннэрбитин кытта көрсүһүүгэ, буорах амтаннаах сэрии ырыаларын ыллыыбын.

Бу санаатахха, дьоҕус Дьураа дьаам станциятытан элбэх да киһи Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыыны уһансыбыт эбит. 69 эр дьон ыҥырыллан барбыт. Петровтар халыҥ аймахтарыттан – 59 киһи, Добрянцевтартан – 3 бырааттыылар, Емельяновтартан 5 киһи уонна атын аймахтан. Петровтартан барааччылартан 31-рэ сэриигэ өлбүт, 28-һа төннүбүт.

Дойдуларын туһугар олохторун харыстаабатах герой дьонноох буоламмыт ыраас халлаан анныгар олордохпут.