Москваҕа «АйТал» саха ыччатын түмэр

— Үтүө күнүнэн! “АйТал” бөлөх үлэтин-хамнаһын туһунан кылгастык кэпсээҥ эрэ, баһаалыста..

— Алтыс сылын дойдубут киин куоратыгар, Москваҕа, үөрэнэр Саха сирин ыччатын «АйТал» бөлөх түмэр. «АйТал» эдэр ыччакка бэйэтин суолун буларыгар, саҥа бырайыактарын, идеяларын олоххо киллэрэргэ, дууһалара сөбүлүүр дьарыктарын сайыннаралларыгар усулуобуйа олохтуур. Кэлэннэр биир дойдулаахтарын да кытта кэпсэтэллэрэ, алтыһаллара дойдуларыттан тэлэһийэ сылдьар дьоҥҥо суолталаах. Сахабыт норуотун култууратын Москва курдук куоракка сүтэрбэккэ, сайыннаран, иҥэринэн илдьэ сылдьан, Саха сирин эдэр ыччатын түмүү – бу «АйТал» сүрүн сыаллара буолаллар. «АйТал» хас биирдии киһиэхэ талбыт суолун сайыннарарыгар олук буолар, активистар «төгүрүк остуоллартан», научнай-практическай конференциялартан саҕалаан светскай балга, кэрэ куолар күрэхтэригэр тиийэ тэрээһиннэри ыытабыт.
— Киин куораттарга үөрэнэр устудьуоннар бары “АйТал” бөлөххө киирэр кыахтаахтар дуу биитэр Москваҕа эрэ үөрэнэр устудьуоннар дуу?
— “АйТал” общественнай бөлөх Москва куоракка Саха сириттэн үөрэнэ кэлбит оҕолору түмэр. Үксүн активпытыгар устудьуоннары, ону таһынан аспираннары, үлэһит ыччаттары, уруккуттан Москваҕа олохсуйбут сахалары кытары ситиммитин быспаппыт. Ыытар тэрээһиннэрбитигэр кинилэр эмиэ көхтөөх кыттыыны ылаллар. Оттон атын киин куораттарга үөрэнэ сылдьар оҕолору кытта эмиэ үлэлэһэбит. Ол курдук, “СахацентроВУЗ” түмсүү тэрээһиннэригэр эмиэ көхтөөх кыттыыны ылабыт, атын куораттар түмсүүлэрин кытта ыкса сибээс тутабыт.
— “АйТал” түмсүү састаабыгар билиҥҥи туругунан хас киһи киирэрий ?
— «АйТал» сүрүн састаабыгар 30 тахса чилиэннээх. Ол иһигэр устудьуоннар, магистрдар, аспираннар, ону тэҥэ эдэр үлэһит ыччаттар эмиэ бааллар. Кинилэр бары бэйэлэрэ бырайыактардаахтар, сорохтор – үрдүк үөрэх кыһаларын куратордара.
— Виктория, эн билигин “АйТал” түмсүү бэрэссэдээтэлинэн айымньылаахтык үлэлии-хамсыы сылдьаҕын… Бэйэҥ хантан төрүттээххиний?
— Мин Самсоновтар аатынан Хатастааҕы орто оскуоланы бүтэрбитим. Оскуоланы бүтэрэн баран Москватааҕы судаарыстыбаннай Култуура уонна искусство университетыгар үөрэнэ киирбитим, ол кэннэ аспирантураҕа үөрэммитим. Билигин Арассыыйатааҕы норуот хаһаайыстыбатын уонна судаарыстыбыннай сулууспа академиятыгар магистерскай диссертация көмүскээри сылдьабын.
— Оттон Аня, түмсүү биир саамай актыбыыс кыыһа, кимтэн кииннээххиний? Ханнык үөрэххэ үөрэнэҕиний?
— Мин Нам улууһун Түбэ нэһилиэгиттэн төрүттээхпин, Н.С. Охлопков аатынан Нам улуустааҕы гимназиятын 2011 сылга бүтэрбитим. Билигин Москватааҕы судаарыстыбаннай Бэчээт университетыгар 4 кууруска “Издательское дело и редактирование” идэтигэр үөрэнэбин. Бу үөрэххэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин профессиональнай үөрэхтээһиҥҥэ, кадры бэлэмнээһиҥҥэ уонна аттаран туруорууга министиэристибэ нөҥүө туттарсан киирбитим. Билигин үөрэҕим таһынан “АйТал” общественнай түмсүү бэрэссэдээтэлин солбуйааччы быһыытынан сөбүлээн үлэлиибин.
— Ханнык тэрээһиннэри ыытаҕытый?
— “АйТал” тэрээһиннэрэ научнай-практическай конференциялартан, «төгүрүк остуоллартан» саҕалаан кэрэ куо күрэхтэригэр тиийэ араас хабааннаахтар. Үөрэх сылын хайаан да “Бастакы куурустар күннэринэн” саҕалыыбыт, кинилэргэ анаан “Фотоохота” диэн оонньуу ыытабыт. Үгэскэ кубулуйбут улахан тэрээһиммит – “Созвездие” талааннар күрэхтэрэ. Манна сыл аайы саҥаттан саҥа аат тахсан, көстөн иһэриттэн биһиги олус үөрэбит. Спортивнай күрэхтэри эмиэ балачча ыытабыт. Ол курдук, футбол, волейбол, арм-рестлинг, саахымат, дуобат, теннис курдук көрүҥнэргэ сыл аайы күрэхтэр буолаллар. Үгэскэ кубулуйбут, устудьуоннар сөбүлээн кыттар тэрээһиннэрэ – туристическай слет. “Олоҥхо”, “Төрөөбүт төрүт тыл, сурук-бичик” күннэригэр анаан сыл аайы күрэхтэр, кэнсиэрдэр буолаллар. Саҥа дьылга Москва куоратын Саха сириттэн сылдьар эдэр ыччатын светскай баалын ыытабыт, манна үгүс устудьуон сөбүлээн кыттар. “Туйаарыма Куо” кэрэ аҥаары талар куонкурус быйыл 13 төгүлүн ыытыллаары турар. Научнай-практическай конференциялары, «төгүрүк остуоллары» Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэни кытта тэҥҥэ ыытабыт. Интеллектуальнай “Брейн-ринг”, “Что? Где? Когда?” күрэхтэр куруук элбэх устудьуону түмэллэр. Аһымал кэнсиэрдэри да ыытааччыбыт. Хас өрөбүл ахсын интеллектуальнай, дискуссионнай кулууптар, үҥкүү, ырыа куруһуоктара, омук тылын үөрэтэр кулууп үлэлииллэр. Быйыл Кыайыы 70 сылыгар анаан “Подружись с ветераном”, “Найдем якутского солдата”, “В памяти останутся их имена” диэн бырайыактары бэлэмнээтибит. Уопсайынан, “АйТал” сылын ахсын ыытар тэрээһиннэрэ элбээн, тупсан иһэллэр.
— Ааспыт нэдиэлэҕэ “Село 21 века” диэн дьыалабыай оонньуу ситиһиилээхтик ыытыллыбытын туһунан истибитим. Бу оонньуу туох ис хоһооннооҕуй?
— “Село 21 века” диэн дьыалабыай оонньуу быйыл иккис төгүлүн ыытылынна. Бу оонньуу тэрийээччитинэн “Толкуй” дискуссионнай кулууп буолар. Кулууппут салайааччыта – Государственнай Дума депутата Тумусов Федот Семенович. Бу оонньууга Москва устудьуоннара сүдээх улахан интэриэстээхтэрин көрдөрбүттэрэ. Ол курдук, быйыл 3 күн иһигэр 10-тан тахса хамаанда кыттар баҕалаахтарын биллэрэн суруйтарбыттара. Былырыын Бүлүү улууһун нэһилиэктэрин, быйыл арктическай зона улуустарын сайдыытыгар сорудахтары түҥэппиппит. Хамаандалар биир күн буолбакка, былырыын ый устата, быйыл икки нэдиэлэ устата бырайыактарын бэлэмнээбиттэрэ, экспердэри кытта көрсөн консультация ылар кыахтаах этилэр. Дьүүллүүр сүбэ хас биирдии бырайыак үрдүк таһымнааҕын, саҥа санаалар баалларын бэлиэтээбитэ. Онон, бу дьыалабыай оонньуу сылын аайын ыытыллыаҕа.
— “АйТал” бөлөххө киириэн баҕалаах дьону хайдах сүүмэрдээн ылаҕытый?
— Сылын ахсын «Бастакы куурустар күннэригэр» Москва куоракка саҥа кэлбит оҕолорго «АйТал» туһунан сиһилии кэпсиибит. Онон Москваҕа үөрэнэр оҕолор бары “АйТал” туһунан билэллэр. Ким эрэ бастакы куурустан киирэн үлэлиир, ардыгар улахан куурустар бу бүтэрэн бараары сылдьан Москваттан барыах иннинэ олоххо киллэрэр баҕа санаалаах, саҥа идеялаах, бырайыактардаах кэлэллэр. «АйТал» аана баҕалаах дьоҥҥо куруук аһаҕас.
— Дойду ахтылҕанын эккитинэн-хааҥҥытынан билбит дьон буоллаххыт дии… Ханнык эмэ сахалыы тыыннаах ураты биэчэрдэри тэрийэҕит дуо?
— Москва курдук элбэх норуоттаах, киһилээх, тыастаах-уустаах куоракка кэлэн баран дойду ахтылҕана диэн хас биирдии устудьуоҥҥа баар. Биһиги ону өйдөөн туран, төрөөбүт норуоппут култууратын, уратытын, ахтар Сахабыт сирин тыынын оҕолорбутугар тиэрдэ сатыыбыт. Ол курдук, сылын ахсын “Олоҥхо күнэ” ыытабыт. Манна устудьуоннарга анаан Олоҥхо туруоран көрдөрөбүт, оһуохайдыыбыт, саха норуотун национальнай оонньууларын оонньотобут. Олоҥхо туруоруутугар устудьуоннар бэйэлэрин баҕа өттүлэринэн кытталлар, барыта бэйэбит күүспүтүнэн, сырабытынан барар. Ону тэҥэ Саха тылын суругун-бичигин күнүгэр сыл аайы араас тэрээһиннэри ыытабыт, быйыл тылга, литератураҕа, Саха сирин чулуу дьонугар анаммыт брейн-ринг ыыппыппыт. Үгэс быһыытынан Москва куоракка ыытыллар ыһыах тэрээһинигэр “АйТал” түмсүү эмиэ күүс-көмө буолар, ыһыахха күрэхтэри тэрийэн ыытыыга кыттыһабыт. Маннык сахалыы тыыннаах тэрээһиннэри устудьуоннар олус сэргииллэр, астыналлар.
— Саха устудьуоннара бэйэ-бэйэлэрин төһө өйөһөллөрүй?
— Бары ыраах Саха сириттэн кэллэхпит дии, биир тылынан саҥарар, биир норуот эдэр ыччата буоламмыт бэйэ-бэйэбитин көрүстэхпитинэ куруутун үөрэ-көтө кэпсэтэбит. Уонна Саха сирин бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтэ Москва куоракка – биһиги иккис дьиэбит. Манна үлэлиир үлэһиттэр хайа баҕар түгэҥҥэ өйүүллэр, көмөҕө кэлэллэр. “АйТал” активистара эмиэ кыһалҕалаах устудьуоннарга көмөҕө кэлэргэ бэлэммит. Хас биирдии үрдүк үөрэх кыһатыгар студент-куратордар бааллар, кинилэр бэйэлэрин устудьуоннарын кытта ыкса үлэлииллэр. Сахалар түмсүүлээхпит уонна биһиэхэ доҕордоһуу тыына баар.
— Саха сирин Бырабыы­талыстыбата киин куораттарга үөрэнэ сылдьар устудьуоннары төһө өйүүрүй?
— Саха сирин Бырабыы­талыстыбата киин куораттарга баар эдэр ыччат түмсүүлэригэр улахан көмөнү оҥорор, өйүүр. Бастатан туран, биһиги Саха сирин Москва куоракка Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтигэр улахан махталбытын тириэрдэбит. Хас өрөбүл ахсын Постпредство саалалара эдэр ыччат саҥатынан-иҥэтинэн туолар, ким ыллыыр, ким үҥкүүлүүр, ким омук тылын үөрэтэр…Биллэн туран, улахан өҥөнү биһиэхэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин анал үөрэхтээһиҥҥэ, кадры бэлэмнээһиҥҥэ уонна аттаран туруорууга министиэристибэ оҥорор. Биһиги инникитин Саха Өрөспүүбүлүкэтин ыччат дьыалаларыгар уонна дьиэ кэргэн политикатыгар министиэристибэтин кытта ыкса үлэлэһиэхпитин баҕарабыт. Өрөспүүбүлүкэ эдэр ыччат политикатыгар аналлаах граннарыгар, куонкурустарыгар кыттыахпытын баҕарабыт.
— Үөрэхтэрин бүтэрэн баран дойдуларыгар төһө элбэх киһи төннөн кэлэн үлэлиирий?
— Москва куоракка үрдүк үөрэх кыһаларын бүтэрбит устудьуоннар үксүлэрэ Саха сиригэр төннөллөр. Сорохтор Москваҕа, тас дойдуга магистратура, аспирантура, МВА программаларынан үөрэхтэрин салгыы хаалаллар. Ону тэҥэ сорох эдэр ыччат бэйэлэрэ Россия эрэ буолбакка, бүтүн аан дойдутааҕы хампаанньаларга үлэҕэ киирэллэр. Ити олус үчүгэй суол, тоҕо диэтэр, биһиги ыччаттарбыт сайдыылаах омук дьонун кытта сатаан тэҥҥэ үлэлиирбитин, опыт ыларга бэлэммитин туоһулуур.
— Оскуоланы бүтэрэн олох киэҥ аартыгар үктэнээри кынаттарын куурдуна сылдьар оҕолор бэйэлэригэр сөптөөх идэни талалларыгар тугу сүбэлиэ этигитий?
— Сылын ахсын тыһыынчанан оскуоланы бүтэрэр оҕолор бэйэлэрин суолларын көрдүүллэр. Бу оҕолор улахан аҥаардара идэлэрин талалларыгар, үөрэхтэрин хайысхатын быһаарыналларыгар, кэнники үлэ булалларын толкуйугар элбэх ыарахаттары көрсөллөр. Бу улахан кылаас оҕолоро үксүлэрэ үрдүк үөрэх кыһаларын, билиҥҥи үлэ рыногын туругун, баар идэлэри, карьераны оҥоруу туһунан үчүгэй билиилэрэ-көрүүлэрэ суоҕуттан тахсар. Анализ көрдөрөрүнэн, оскуола выпускниктара сатаан талбыт идэлэригэр ирдэбиллэри бэйэлэрин кыахтарын, баҕа санааларын кытта тэҥнээбэттэр. Ол иһин, сөптөөх үрдүк үөрэх кыһатын талыы билиҥҥи үйэҕэ сытыы проблема быһыытынан турар. Устудьуоннар – бу бэҕэһээҥҥи оскуола үөрэнээччилэрэ, онон оҕолорго учууталлара, төрөппүттэрэ көмөлөһүөхтээхтэр, дьиҥнээхтии сөптөөх суолу талалларыгар ыйан-кэрдэн биэриэхтээхтэр. «АйТал» эдэр ыччат бөлөҕө Москва куорат устудьуоннарын олоҕун-дьаһаҕын, устудьуоннар уонна аспираннар научнай үлэлэрин, үрдүк үөрэх кыһаларын өттүттэн социальнай өҥөлөр тустарынан телевизионнай таһаарыылары бастакы куурус устудьуоннарыгар бэлэмниир. Биһиги санаабытыгар, Москва куорат үрдүк үөрэх кыһаларын «үчүгэй» уонна «мөлтөх» өрүттэрин көрдөрөр сөптөөх биэриилэр оскуола оҕолоругар үтүө холобур буолуо этилэр, оччоҕо оҕолор эрдэттэн бэйэлэригэр сөптөөх үөрэх кыһатын талалларыгар күүс-көмө буолуо этэ.
— Саха ыччатыгар бэйэҕит туох баҕа санааҕытын тиэрдэҕитий?
— Саха ыччата өрүү биир сомоҕо буолуоҕуҥ! Ханна да үөрэннэрбит, ханна да сырыттарбыт Сахабыт сирин аатын түһэн биэрбэт курдук сылдьыаҕыҥ! Хас биирдиибит бу күн анныгар суолбутун-ииспитин булунан, төрөөбүт төрүт дойдубут сайдарын туһугар күүс-көмө буолуоҕуҥ! Барыгытыгар кытаанах доруобуйаны, тапталы уонна үөрэ-көтө сылдьыҥ!
— Виктория, Анна, сэргэх кэпсээҥҥит иһин махтанабын! Саха норуота эһиги курдук бастыҥ ыччатынан киэн туттар! Дойдубут улуу омук таһымыгар тиийэ сайдарын туһугар бэйэҕит кылааккытын, билиигитин-көрүүгүтүн киллэрэ туруҥ!
Кэпсэттэ

Мария ПАВЛОВА.