Оҕолор биир сменаҕа үөрэнэллэрин туһугар

Федеральнай таһымҥа үөрэх систиэмэтин саҥардыы соруга турар — аныгы кэмҥэ эппиэттиир үөрэх эйгэтин тэрийии. Ол эбэтэр орто үөрэх систиэмэтин саҥардыы үлэтин биир соругунан оскуолаларга иккис сменаны суох оҥоруу буолар.
Ил Түмэн наукаҕа, үөрэххэ, култуураҕа,сонуну тарҕатар сириэс­тибэлэргэ уонна общественнай тэриллиилэргэ кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Антонина Григорьева “Үөрэх ситимин саҥатытыы” диэн тиэмэҕэ “төгүрүк остуоллары” уонна көрсүһүүлэри оҥордо. Бу тэрээһиннэргэ саҥа оскуолалары тутуу, үлэлии турар оскуолаларга эбии тутуулары киллэрии туһунан боппуруостар көтөҕүлүннүлэр. Көрсүһүүгэ Дьокуускай куорат дьаһалтатын, тустаах биэдэмэстибэлэр, тэрилтэлэр бэрэстэбиитэллэрэ кытыннылар. Көрсүһүүгэ төрөппүт кэмитиэттэрин бэрэстэбиитэллэрэ долгутар боппуруостарыгар хоруй ылан бардылар. Холобур, сакаазчык уонна генеральнай бэдэрээтчит сууттаһыыларын түмүгэр тутуута бытаарбыт 35№-дээх Дьокуускай орто оскуолатын үөрэнээччилэрин төрөппүттэрэ көрсүһүүгэр кытыннылар. Кинилэр оскуола тутуутун дьылҕатын туһунан туоһуластылар. Дьокуускай куорат дьаһалтатын үөрэххэ управлениетын начальнига Василий Петров оскуола тутуута салҕанарын туһунан иһитиннэрдэ.
Ол курдук, бу көрсүһүүгэ көтөҕүллүбүт сүрүн боппуруоска толору информация биэрэр сыалтан Дьокуускай куорат кылаабынай архитекторын Ирина Алексееваны кытары кэпсэттим.
— Ирина Дмитриевна, норуот дьокутаата Антонина Григорьева “Үөрэх систиэмэтин саҥардыы” диэн тиэмэҕэ көрсүһүүтүгэр кыттыбытыҥ. Онно кэлиҥҥи сылларга оскуолаларга миэстэ тиийбэтин кыһалҕата сытыытык турбутун туһунан кэпсэтии барбыта. Онтон сиэттэрэн ыйытыахпын баҕарабын, кыһалҕаны быһаарар сыалтан куорат территориятын баһылааһын былаанынан (Генплан. Авт.) ханнык үлэлэр ыытыллаллларый?
— Биһиги тэрилтэбит куорат территориятыгар тутуу политикатын сүрүннүүр структуранан буолар. Ол эбэтэр инникини далааһыннаахтык көрөн, куорат территориятыгар тутуулары былаанныыбыт. Куорат сүрүн былааныгар хас кыбаарталга төһө киһи олороруттан, хас олорор дьиэ тутуллуоҕун ааҕан-суоттаан оскуола, оҕо саадын тутуутун былаанныыбыт. Ол былааҥҥа олоҕуран 2025 сылга диэри куо­раты сайыннарыы докумуона оҥоһуллубута.
Билигин дойду үрдүнэн үөрэнээччилэри биир сменанан үөрэтии соруга турар. Бу сорук улахан үлэни ирдиир. Билиҥҥитэ оскуолаларга миэстэ тиийбэт, икки сменан үөрэниэхтээҕэр, үһүс смена да киллэриллиэх курдуктар. Ордук куорат киинигэр баар оскуолаларыгар бу кыһалҕа сытыытык турар. Онон бастакы уочаратынан, миэстэлэрэ тиийбэт оскуолаларга эбии тутууну былааннаабыппыт. Ол былааҥҥа оскуола дьиэтигэр сыһыары эбии тутуу уонна салгыы мэндиэмэннэри тутуу киирбиттэрэ. Ол гынан баран, эбии мэндиэмэннэри тутуу техническай ирдэбилэ уустук, онон сөбүллэһиннэриини ааспата. Оттон сыһыары эбии тутуулары сорох оскуолаларга былааннаатыбыт уонна быйылгыттан бырайыактыыр докумуоннара оҥоһулла сылдьаллар. Холобур, 31, 1, 5, 12, 19, 30, 13№-дээх оскуолаларга, Саха политехническай лицейыгар, Дьокуускайдааҕы лицейга (Ярославского уул.) Маҕан, Тулагы-Киллэм, Хатас бөһүөлэктэрин оскуолаларыгар сыһыары тутуулары 2025 сылга диэри киллэрэр былааҥҥа баар. Аны маныаха харгыһынан сыһыары тутууга миэстэ тиийбэтэ буолар. Холобур, Дьокуускайдааҕы лицей территорията кыараҕас, нэһиилэ 100 миэстэлээх эрэ эбии тутууну киллэриэхпитин сөп. Оттон 31№-дээх оскуола территорията киэҥ-куоҥ буолан, 1000 миэстэлээх эбии тутууну былааннаатыбыт. Билиҥҥи нуорма ирдэбилинэн оскуола тиэргэнигэр булгуччу спортивнай былаһаакка баар буолуохтаах. Дьиҥэ, былаһаакка кыһынын таах турар, күһүн уонна саас эрэ туттуллар. Аны тыйыс килиимэттээх кыраай буоламмыт, оҕолор олорор дьиэлэриттэн ыраах үөрэнэллэрэ күчүмэҕэй. Ол иһин оҕолору олорор сирдэринэн оскуоланан хааччыйар эбээһинэстээхпит. Онон тус бэйэм билигин үөскээбит быһыыны-майгыны учуоттаан, оскуола территориятыгар былаһааккалары уонна да атын ирдэбиллэри мэктиэлиир нуорма докумуоннарыгар уларытыыны киллэрэллэрэ буоллар. Маныаха депутаттар үлэлэһэллэрэ буоллар.
— Куораты сайыннарыы докумуонугар оскуола саҥа дьиэтин тутуу былааннаатыгыт дуо?
— Билэриҥ курдук, социальнай тутууга судаарыстыбаннай чааһынай кыттыгас үлэлэһии көрүҥэ киирбитэ. Оннук 18 №-дээх оскуола тутуллунна, 1600 миэстэлээх 35№-дээх оскуола тутулла турар. Сосновай борга 220 миэстэлээх Норуоттар икки ардыларынааҕы Арктическай оскуола, Яков Потапов уулуссатыгар 350 миэстэлээх 25№-дээх оскуола, 203 кыбаарталга 550 миэстэлээх “Айыы кыһата” уонна 275 миэстэлээх орто оскуола, Автодорожнай уулуссаҕа 500 миэстэлээх 6№-дээх, Пирогова уулуссаҕа 4№-дээх, ДСК мкр-гар 1000 миэстэлээх оскуолалар 2019 сылга диэри киирэллэрэ былааннанна.
Былаанныыр судургу буолбатах. Маныаха элбэх үлэни көрсөбүт. Сүрүннээн сир тиийбэтиттэн харгыстары көрсөбүт. Холобур, Сэргэлээх даачаларын диэки олорор нэһилиэнньэни хабар 153 кыбаарталга (ДСК) 1000 миэстэлээх оскуола тутуллуоҕа. Бырайыага оҥоһулла сылдьар. Воинскай чаас соторунан улахан кыбаарталынан буолуоҕа. Манна эмиэ булгуччу оскуола былааннанар. Бү үөһэ этиллибит тутуллуохтаах оскуолалар сирдэригэр атын тутуулар суохтар, онон бырайыага түргэнник оҥоһуллан, тутуута да тэтимириэҕэ. Оттон оскуола тутуутутн былааннаабыт сирбитигэр дьон олорор, гаражтар баар буоллахтарына, ону “территории с обременением” диэн ааттыыбыт, үлэ ыытар бытаарар.
— Ирина Дмитриевна, 17 кыбаарталга оскуола тутуута көрүүлүбүтэ дуо?
— Дьэ, бу эппит “обременениелаах” сир буолар. “Джода” тутуу хампаанньатын кытары дуогабар түһэрсиллибитэ. Кинилэр кыбаарталы туталларыгар былаан быһыытынан 1000 миэстэлээх оскуоланы тутуохтаахтара. Билиҥҥитэ боппуруос аһаҕас, быһаарылла илик.
Онон “обременениелаах” сирдэрбитигэр оскуола тутуохпут иннинэ дьиэлэртэн олохтоохтору көһөрүөхтээхпит, территорияны ыраастыахтаахпыт, ол кэннэ тутууну саҕалыахтаахпыт. Саахалланар кутталлаах хаарбах дьиэттэн көһөрүү биллиҥҥи бырагырааматынан бу үлэҕэ чааһынай инвестордар тардыллаллар. Оттон чааһынай инвестордарга социальнай эбийиэктэри тутар барыһа суох, онон олорор дьиэлэри эрэ туталллар. 2012 сыл кэнниттэн саахалланар туруктаах хаарбаҕынан билиниллибит дьиэлэри көһөрүү саҥа бырагыраамата оҥоһуллар. Онно куорат кэскилин туһугар хайысхалаах уларытыылары киллэрэр тирээтэ. Ол курдук, оскуола тутуллуон сөптөөх сирдэргэ турар дьиэлэри көһөрөн баран социальнай эбийиэк тутулларын ситиһэр наада. Холобур, Сайсаарга олорор оҕолор сылдьалларыгар табыгастаах Чайковскай уулуссаҕа оскуола тутуохпутун баҕарабыт. Икки мэндиэмэннээх 6 дьиэни, биир гараһы көһөрүөхпүтүн наада. Билигин үлэлиир быраабыланан чааһынай инвестордар ылыстахтарына манна хас да мэндиэмэннээх дьиэ эрэ тутуохтара. Оччоҕо хаарыан оскуола тутуллуохтаах сириттэн мэлийэбит. Онон хаарбах дьиэлэри көһөрүү бырагырааматыгар бу хайысхаҕа көннөрүү, уларытыы киллэрэллэрэ наада. Бу боппуруоһу Ил Түмэн депутаттара болҕомтоҕо ылаллара буоллар. Өссө биир холобуру аҕалыам. Бүлүү тыраагыгар эмиэ табыгастаах сир баар. Тутуу хампаанньалара бу сиргэ интэриэстээхтэр. Оскуола тутуутун көрөллөрүгэр этии киллэрэбит да, ылымматтар. Онон билиҥҥитэ оскуола тутуута бүддьүөт эрэ суотугар тутуллар кыахтаах. “Обременениелаах” сирдэргэ эмиэ.
Санаан көр, 2025 сылга диэри 33 сиргэ саҥа эбийиэктэри былааннаабыппытыттан, олорор дьиэлэрэ уонна атын тутуулара суох сирэ 9 эрэ!
Өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтэ ылсан, чааһынай бас билэр дьиэлээхтэри көһөрөн оскуолалары, оҕо саадтарын, атын социальнай эбийиэктэри тутуутун саҕалыан сөп. Ол гынан баран, маныаха кэккэ мэһэйдэр бааллар. Сокуон чааһынай бас билээччи диэки. Дьиэ хаһаайына дьиэтин төһө суумаҕа сыаналаабытынан судаарыстыба атыылаһан, дьиэни көтүрэн, ол миэстэҕэ социальнай эбийиэк тутар. Кистэл буолбатах, дьон сороҕор дьиэтин сиэри таһынан үрдүктүк сыаналыыр. Ол иһин сылы-сыллаан ол сиргэ туох да тутуллубат. Ол эрээри, Сир кодексыгар сурулларынан, социальнай эбийиэк тутуллуохтаах сиригэр турар дьиэлэри судаарыстыбасокуонунан олохтоммут сыананы төлөөн туран, көһөрөр бырааптаах. Маныаха чааһынай киһи олорор усулуобуйата тупсарыллар, ол эргэ дьиэтин оннугар саҥа кыбартыыра бэриллэр. Билиҥҥитэ бу схема үчүгэйдик үлэлээбэт. Онон сорох дьон түгэнинэн туһанан байаары дьиэлэрин үрдүк сыаналыыллар. Дьиҥэ, өйдүөх тустаахпыт – эргэ дьиэлэри көһөрөн, саҥа социальнай эбийиэктэри тутан, икки кыһалҕаны быһаарабыт – куораты эргэ дьиэлэртэн ыраастыыбыт уонна дьоҥҥо туһалаах социальнай инфраструктураны тэрийэбит. Билигин биһиги структурабыт “обременениелаах” сирдэргэ социальнай эбийиэктэри тутууга төһө үп ирдэнэрин ааҕан-суоттаан биэрэр соруктаах.
— Куорат сүрүн былаанын оҥорорго, биллэн турар, куорат тас көстүүтэ тупсаҕай уонна дьоҥҥо-сэргэҕэ табыгастаах буоларын учуоттуугут.
— Оннук. Былаан ымпыгар-чымпыгар дылы суоттааһынтан-учуоттааһынтан оҥоһуллан тахсар. Ол гынан баран, биир кыаллыбатах боппуруоспут туһунан кэпсиэм. Автодорожнай уулуссаҕа “Прометей” олорор комплекс кэҥээн аҕай эрэр. Ити дьиэки сири баһылааһын түргэнник барар. Онно булгуччу оскуола ирдэнэр. Биһиги куораты ыраастыыр сыалтан тутуу базалара турар сирдэригэр оскуола тутар туһунан этии киллэрбиппит. Биллэн турар, базалары кытыы сирдэргэ көһөрөн туран. Хаһаайыттар маныаха сөбүлэһэллэр. Ол гынан баран маныаха оскуола тутуутун кэмэ арыый уһуур уонна ороскуоттанар үп кээмэйэ улаатар. Ол иһин ол таһыгар баар ырааһыйаҕа, “Олоҥхо сирэ” диэн национальнай комплекс былааннаммыт сиригэр тутарга быһаардылар. 1000 тыһ миэстэлээх улахан оскуола тутуллар. Дьиҥэ, саха норуотун култууратын көрдөрөр комплекс тутуллуохтаах сирин хаалларан, Автодорожнай сирин ыскылааттартан, базалартан ыраастыы таарыйа, биһиги былааннаабыт сирбитигэр оскуола тутуохха баара.
— Оттон куорат кытыытыгар чааһынай дьиэлэр сектордарыгар оскуола тутуута былааннанар дуо?
— “Сатал” чааһынай сектор кыбаарталыгар оскуола сирин резерваҕа хаалларбыппыт. 1000 миэстэлээх оскуола тутуллара былааннанар. Билигин “Сатал” сиригэр-уотугар ситэри олохсуйа иликтэр. 2-3 сылынан кэҥээтэҕинэ оскуола тутуута саҕаланыаҕа. Хатастыыр суолунан 10-ча тыһ. чааһынай дьиэлэр тутуллар учаастактара баар. Сотору бу сир эмиэ дьонунан-сэргэнэн туолуоҕа. Онон эрдэттэн эмиэ оскуола тутуутугар сири резербэҕэ хааллардыбыт. Хатыҥ-Үрэх чааһынай дьиэлэригэр олорооччулары оскуоланан хааччыйар туһуттан эмиэ сир көрдүүбүт. Былааҥҥа ГРЭС-2 аннынан, уруккута тутуу ыытыллара бобуллар сирэ, билигин босхоломмут сир баар. Онно оскуола, спортивнай комплекс тутулларын харахпар оҥорон көрөбүн. Оччоҕо ол диэки олорооччуларга төһө эрэ табыгастаах буолуо этэй!
Түмүкпэр депутат Антонина Григорьева итинник хабааннаах көрсүһүүлэри тэрийэрэ олус туһалаах диэн бэлиэтиэм этэ. Мин сылдьыбыт тэрээһиммэр былаас уонна норуот санаалара этилиннилэр. Биһиги кыһал­ҕалары иһиттибит уонна дьону долгутар боппуруостарга информация биэр­дибит.