Дьиэ кэргэним – мин дьолум

— Бэйэм Сунтаар улууһуттан төрүттээхпин. Кыыс Аммаҕа кийиит буолан кэлбитим 35 сыл буолла. Кэргэним Александр Гаврильевич Шишигин өр сылларга «Энергосбыт», «Сахателеком» тэрилтэлэрин салайааччытынан үлэлээбитэ, билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор. Икки уол оҕолоохпут: Алексей уонна Айсен. Улахан уолбут Алексей юрист уонна экономист идэлээх. Айсен М.К.Аммосов аатынан ХИФУ-ну бүтэрэн баран, Кытайга Норуоттар икки ардыларынааҕы университет үһүс кууруһугар үөрэнэ сылдьар. Үлэҕэ-хамнаска таптал дьиэ кэргэнтэн саҕаланар дии саныыбын. Төрөппүт оҕоҕо бэйэтинэн холобур буолуохтаах. Биһиги оҕолорбутун кыра саастарыттан үлэҕэ сыһыаран ииппиппит.

Урбаан эйгэтигэр 20 сыл

Бу сыллар тухары Наталия Ивановна атыы-эргиэн ситимин ыарахаттарыттан чаҕыйбакка, туохтан да толлубакка сайдыы суолун тобулан испитэ киһини кэрэхсэтэр. Билигин кини улуус социальнай-экономическай сайдыытыгар бэйэтин кылаатын киллэрсэр, киэІник биллэр урбаанньыт. 
— Бэйэ дьыалатын тэринэн, урбаан эйгэтигэр үлэлээбитим эһиил 20 сыла туолуоҕа. Ол курдук, 1997 сыллаахха Аммаҕа 15 кв.м иэннээх сиргэ «Аист» аптека пуунун тэрийбиппит. Оччолорго тыа сиригэр, доруобуйаҕа аналлаах табаар, эмп-том кырыымчык этэ. Онтон, арыый уопутуран, билии-көрүү эбинэн баран, 2007 сыллаахха «Знахарь» аптеканы арыйбыппыт. Араас улахан куораттарга, дойдуларга сылдьан дьон табаары бэйэтин илиитинэн тутан-хабан, инструкциятын ааҕан, тэҥнээн көрөрө ордук табыгастаах эбит диэн бэлиэтии көрбүтүм. Ол иһин «Знахарь» аптеканы маркет оҥорбуппут. Билигин дьиэ кэргэн наадыйыытыгар хайысхалаах аптека-маркет быһыытынан үлэлии турабыт.
Хайа баҕарар дьыалаҕа ыарахаттар, уустуктар хаһан баҕарар бааллар. Миэхэ дьиэ кэргэним, чугас дьонум куруук күүс-көмө, сүбэ-ама буолаллар. Холобур, хаһаайыстыбаннай боппуруостары барытын кэргэним Александр быһаарар.
Билигин олохпут балыс­ханнык сайдан иһэр. Холобур, табаар аҕала барарбар, массыынанан айаннаан иһэн сакааспын төлөпүөнүнэн да оҥоруохпун сөп. Онон аныгы технологиялары баһылаабыт эдэр дьоҥҥо бэйэ дьыалатын тэринэргэ усулуобуйа үөскээтэ. Тус бэйэм аныгы үйэҕэ олорорбуттан уонна үлэлиирбиттэн улаханнык дуоһуйабын.

Тыа сиригэр саҥа сүүрээн: «Красти Крабс» кафе-ресторан

Амма нэһилиэгин киинигэр киһи хараҕар быраҕыллар сиэдэрэй көстүүлээх «Камелот» эргиэн-сынньалаҥ киинэ дьэндэйэн турар. Бу Наталия Ивановна улахан уолун Алексейы кытта бииргэ оҥорон-тутан үлэлэтэ олорор эбийиэктэрэ буолар. Манна бастаан утаа ас-үіл, таІас-сап атыыланар этэ. Онтон кэлин иккис этээһигэр Алексей «Красти Крабс» диэн ураты оІоһуулаах кафе-рестораны тэрийбитэ. Кафеҕа тыа дьонугар сонун астар: фаст-фуд, суши, пицца араас көрүІүн атыылыыллар. «Красти Крабс» бэрт кылгас кэм иһигэр олохтоохтор сібүлээн сылдьар, сынньанар сирдэрэ буолбут. Эдэр урбаанньыт Алексей Шишигин өссө да саҥаттан саҥа сүүрээни олоххо киллэрэр былааннаах.
— Алексей 2014 сыллаахха атыы-тутуу эйгэтигэр бэйэтин дьыалатын тэринэн саҕалаабыта. Улуус субсидиянан көмөлөспүтэ. Хас да сыл устата ыра санаа, сорук оҥостубут баҕатын ситиһэргэ күүскэ ылсан үлэлии-хамсыы сылдьар. «Камелот» киин дьиэтин төрдүс сылбытын тута сылдьабыт. Билигин да тас үлэтэ түмүктэммэккэ турар. Уолбут Алексей кафетын эрэ буолбакка, бүтүн дьиэ ис өттүн барытын бэйэтин илиитинэн оҥорон, дизайнын толкуйдаан таһаарда. Кини туппута-уурбута барыта ыпсан, табыллан иһэриттэн, мин төрөппүт киһи быһыытынан, олус үөрэбин.
Бу киини тутарбытыгар сүрүн сыалбыт диэн тыа сиригэр дьон-сэргэ култуурунайдык сынньанар миэс­тэ­тин тэрийии этэ. Манна улуус­пут олохтоохторо дьиэ кэргэ­нинэн кэлэн сынньаналлар, төрөөбүт күннэри, үбүлүөйдэри ыыталлар. Бастаан утаа оҕо сынньанар-оонньуур киинин тэрийэр баҕалаах этибит, онуоха анал оборудование олус сыаналаах буолан тохтообуппут. Инникитин үлэбин-хамнаспын уолбар Алексейга хаалларыахпын баҕарабын. Билигин кини атаҕар бигэтик туруор диэри күүс-көмө буолабын.

Нэһилиэнньэҕэ үлэ миэстэтин таһаарыы

Наталия Ивановнаны кытта кэпсэтэ олордохпутуна биир эдэр кыыс киирэн үлэ миэстэтин ыйыталаста. Онуоха Наталья Ивановна кафеҕа иһит сууйааччы миэстэтэ баарын, күнүс 12 чаастан киэһэ 7-ҕэ дылы үлэлииригэр хамнаһа 18 тыһ. солк. буоларын эттэ. Бу, мин санаабар, тыа сиригэр куһаҕана суох хамнас буолар. Оннооҕор Дьокуускай куорат кафеларыгар иһит сууйааччы хамнаһа 15-18 тыһ. солк. үрдээбэт. 
— Төһө да кириисис долгуна күүскэ билиннэр, үлэһиттэр хамнастарын хойутаппакка хайаан да бириэмэтигэр төлүүбүт. Хомойуох иһин, билиҥҥи ыччат үлэҕэ сыһыана олох атын. Биһиги төһө кыалларынан уһун болдьоххо дуогабардаһан үлэҕэ ылабыт.

Общественнай олох

Наталия Ивановна улуус общественнай олоҕун солбуллубат актыбыыһа. Ол курдук, үс сыл устата Амма нэһилиэгин дьахталларын сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн талыллан үлэлээбитэ. 2008 сылтан улуус дьахталларын сэбиэтин чилиэнэ. 2011 сыллаахха Саха сирин дьахталларын XIII съезтэрин делегатынан талыллан, үгүс сытыы боппуруостары быһаарыыга бэйэтин кылаатын киллэрбитэ.
— Наталия Ивановна, сүрүн үлэІ таһынан общественнай үлэҕэ барытыгар көхтөөхтүк кыттаҕын дии…Бириэмэни хайдах сөпкө аттаран туһа­наҕыный?
— Олоххо актыыбынай позициялаах буолуу миэхэ дьоммуттан бэриллибитэ. Ийэм уонна аҕам уопсастыба кіхтііх дьоно этилэр. Ийэм Елена Семеновна Михайлова 1959 сыллаахха Саха сирин дьахталларын III съезтэрин делегатынан, бииргэ төрөөбүт эдьиийим Людмила Ивановна Игнатьева IX, XIII съезтэригэр делегатынан талыллыбыттара.
Былырыын балаҕан ыйыгар Аммаҕа тэриллибит «Россия Ийэлэрэ» об­ществен­най хамсааһыІІа киирбитим. Түмсүүнү Оксана Ивановна Архипова салайар. Хамсааһын улуус ийэлэрин түмэн, оройуон общественнай, социальнай олоҕор кыттыннаран, дьарыктаах, чөл туруктаах буолалларыгар күүскэ үлэлэһэр. Араас тэрээһиннэри, биэчэрдэри, субуотунньуктары тэрийэбит, көтүппэккэ кыттабыт. Итиэннэ Александра Артемьева салайар «Күөгэйээнэ» ансаамбылга ыллыыбын, ураты дорҕонноох, кэрэ тыастаах саха хомуһугар оонньуурбун туохтааҕар да ордоробун. Ансаамбылынан Амма кэрэ айылҕатыгар тахсан сынньанабыт. Быйыл Өлүөнэ очуостарыгар баран кэллибит. Биир тылынан эттэххэ, дьону-сэргэни кытта алтыһартан дьоллонобун.

Сынньалаҥмар аан дойдуну кэрийэн уопут ылынабын, тас дойдуга урбаан эйгэтигэр дьахтар-аймах үлэтин-хамнаһын билсэбин. Холобур, сыллаахха «Сардаана» биэрии ыытааччыта Сардаана Сивцева – Даана Сард «Дьахтар аныгы кэмҥэ оруола» диэн бырайыагынан 2012 с. Кытайга, 2013 с. Канадаҕа баран кэлбитим. Ол эрээри, Сахам сирин айылҕатын, кэрэ көстүүтүн хайа да омук дойдутугар атастаспаппын. Сайыҥҥы өттүгэр Саха сиригэр куруук баарбын.
Быйыл муус устар ыйга «Амга-Автоледи» диэн тимир көлөлөөх кэрэ аҥаардар кулууптара тэриллибитэ. Миигин түмсүү салайааччытынан талбыттара. Уопсайынан, миэхэ массыына – сүүрэр атаҕым кэриэтэ, билиҥҥи олохпут ирдэбилэ буолла. Саас автодромҥа бэйэбит икки ардыбытыгар массыынанан күрэхтэһиини тэрийэн ыыппыппыт. Бэс ыйын 5 күнүгэр Амма биир саамай кэрэ көстүүлээх сиригэр — Короленко хайатыгар — уонча массыынанан тахсан субуотунньуктаабыппыт. Итиэннэ бэс ыйыгар Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Майа нэһилиэгин Ураһалаах алааһыгар номнуо үгэскэ кубулуйбут «Автоледи-2016» өрөспүүбүлүкэтээҕи ыһыахха кыттыбыппыт. Бу ыһыах быйыл бэһис төгүлүн ыытыллыбыт, аммалар бастакыбытын кытынныбыт. «Айан Хотун» куонкуруска кыттан «Сахалыы сиэрдээх Айан Куо» номинацияны ылбытым. Уопсайа 10 улуустан 12 хамаанда кыттыыны ылбыта, түмүккэ биһиги 5 миэстэ буолан үөрэн-көтөн, салгыы Күрүлүүргэ уонна Булууска тиийэн сынньаммыппыт. Эһиил суоппар дьахталлар ыһыахтара, тоҕус томтордоох, хатыҥнардаах-чараҥнардаах Чурапчы сиригэр ыытыллар. Биһиги мантан ыла сыл аайы кыттар баҕалаахпыт. Сотору кулууп чилиэннэрэ Монголияҕа диэри автопробекка барыахтара.
Ардыгар сылайары даҕаны аахсыбакка, бириэмэни эккирэтэн үлэҕэ умса түһэбит. Бу, биллэн турар, биһиги доруобуйабытыгар улахан охсуулаах. Хас биирдии киһи сынньанар, бэйэтин сөбүлүүр хоббитынан дьарыктанар бириэмэлээх буолуохтаах. Холобур, мин хоббим – баайыы уонна вышивканан араас оҥоһуктары оҥоруу. Ол эрээри, кэнники кэмҥэ соло буолан баайа иликпин.
— Наталия Ивановна, сэргэх кэпсээниҥ иһин махтал! үлэҕитигэр-хамнаскытыгар үрдүк ситиһиилэри баҕарабын!