Покровскайга «Трилобиттар» пааркалара баар буолуоҕа

Бырайыагы олоххо киллэриигэ олохтоох салайыныы уорганнара ханнык ньымалары туһаныахтарый сөбүй?

Биллэн турар, Россия үрдүнэн аҕыйах ахсааннаах нэһилиэнньэлээх куораттартан дьон улахан мегаполистарга, киин куораттарга көһөллөр.

Оттон биһиги өрөспүү­бү­лүкэбитигэр улуустар киин бөһүөлэктэриттэн — Дьокуускай куоракка. Билигин муниципалитеттарга ыччаты уонна нэһилиэнньэни тыа сиригэр тутан хаалар, нэһилиэнньэ ахсаанын сүтэрбэт туһуттан дьону көҕүлээһиҥҥэ чэпчэкитэ суох сыал-сорук турар. Ол туһугар, нэһилиэнньэ олоҕун тупсарар, өрө көтөҕөр сыалтан сэлиэнньэлэргэ тупсарыы үлэтин күүһүрдүөхтэрин наада. Бу проблема Россия үрдүнэн билиҥҥэ диэри тыа уонна куорат олохтоохторугар уһулуччу суолталаах, инники күөҥҥэ турар боппуруос.

Ол эрэн, Саха сиригэр биир күүстээх хамаанда бэйэтин көҕүнэн уонна сыраларынан Бүтүн Россиятааҕы куонкуруска кыттан, 40 мөлүйүөн солкуобай грант ылары ситистэ. Чуолаан, Покровскай куоракка Лена өрүс биэрэгин кытылын  тупсарар сыаллаах бырайыак быһыытынан элбэх проблемалары быһаарыахтаах. Бастакытынан, туристары тардарга, куорат олохтоохторо бэйэлэрэ сынньанар сирдэрэ баар буолуо. Иккиһинэн, Покровскай куоратынан Булуус, Тукулаан, Өлүөнэ Очуостара, Буо­тама, Еланка хайысхаларынан туристическай киин сирдэригэр айанныырга туристарга тохтобул сирэ буолар.

Прокопий Ноговицын

Бу курдук, Покровскай куорат турар сирин учуоттаан, урут араас өрүттэринэн тупсарыы үлэтэ ыытыллыбыта. Куорат киин өттүгэр, Өлүөнэ биэрэгин үрдүттэн кэрэ көстүү арыллар, ол эрэн өрүс биэрэгэ сиҥнэр түгэнигэр, дьоҥҥо эчэйии тахсар кутталын үөскэтэр. Бу барыта билигин уларыйыан сөп, өскөтүн сөптөөх тупсарыы үлэтэ ыытылыннаҕына. Бырайыак чэрчитинэн, манна баар буолуохтара: өрүскэ түһэр араас кирилиэстэр, тротуардар, бэлисипиэт суоллара, павильоннар, фуд-кортар, аныгылыы ыйар-кэрдэр уонна Хаҥалас улууһун историятын, кэрэхсэбиллээх сирдэрин кэпсиир иһитиннэрэр элеменнэрдээх тутуулар. Маны таһынан, Өлүөнэ өрүс үрдүгэр ураты көстүүлээх болуоссат, көхтөөх сынньалаҥы атаарарга воркаут, баскетбол уонна роллердром былаһааккалара баар буолуохтара. Хаҥаласка биллэр кыраайы үөрэтээччи, бырайыакка кыттыылаах ааптар Прокопий Ноговицын киллэрбит көҕүлээһининэн уонна кини бэйэтин баҕа санаатынан туруорсуутунан “Трилобит паарката” тутуллуо. Трилобиттар диэн олохтон сүппүт элбэх атахтардаах (членистай) палеозой кэминээҕи муора харамайдара. Прокопий Ноговицын үөрэтэр оҕолорун кытта Өлүөнэ өрүс үрдүгэр трилобиттар хаалларбыт суолларын чинчийэллэр уонна кини бу теманы бренд быһыытынан өрө таһаарар. Трилобиттар тааска хаалларбыт суоллара ураты уус-уран уруһуй буолан көстөллөр.  Өлүөнэ Очуостарын суруктарын кытта трилобиттар суоллара билигин дизайнердарга, искусствоҕа туттуллуохтарын сөп.

Николай Чоросов

Бырайыак ааптардара биэрэк үрдүгэр олорорго, сынньанарга аналлаах, сылытар техникалаах трилобит скульптураларын туруорар баҕалаахтар. Трилобит уобараһа пааркаҕа брендбук быһыытынан, дизайнер Николай Чоросов оҥорбут уруһуйунан туттуллуо, салгыы атыы-эргиэн эйгэтигэр туһаныллыахтаах. Миэстэ айдентикатыгар (истиилигэр) сөп түбэһиннэрэн сувенирдарга, футболкаларга, суумкаларга, иһиттэргэ туһаныллыахтаах. Покровскай “Набережнайын” тупсарыы чааһынай уонна аччыгый урбаанньыттарга сайдыы тирэҕинэн буолара ситиһиллиэхтээх. Холобура, Ньургуйаана Заморщикова  «Саха чай» хампаанньата билигин Саха сиригэр биллэр бренд. Хаҥалас улууһугар үүнэр араас отторунан кинилэр чэй арааһын оҥороллор. Дьон олоҕун тупсарыыга сыалламмыт бырайыак экономическай өттө болҕомтоҕо кытта ылыллар, оруола улахан. Бу кинилэргэ инникигэ улахан хардыы. Кэнэҕэс элбэх үлэ күүтэр уонна бырайыак ситиһиилээх буолуута түмсүүлээх хамаандаттан тутулуктанар. Мантан атын Покровскайга сайдыыга туһуламмыт туох үлэ күүтэрий? Бырайыагы олоххо киллэрии туох үлэттэн турарый? Ону олоххо киллэриигэ олохтоох салайыныы уорганнара ханнык ньымалары туһаналларый? уо.д.а диэн, “Покровскай куорат” муниципальнай тэриллии баһылыгыттан Петр Гермогеновтан ыйыталастым.

— Петр Павлович, Эйиигин уонна Покровскай олохтоохторун Бүтүн Россиятааҕы куонкуруска «Кыра куораттар уонна историческай бөһүөлэктэр» номинацияҕа ситиһиигитинэн эҕэрдэлиибит! Биһиги билэрбитинэн, олохтоох бюджекка 2019-2020 сс. бырайыагы олоххо киллэриигэ 40 мөлүйүөн солкуобай көрүллүбүтэ. Билиҥҥи туругунан үлэ хаамыыта хайдаҕый? Бу туһунан уонна быйыл туох үлэ ыытылларын сиһилии кэпсиэххит дуо.

— Эҕэрдэҕит иһин махтанабыт. Билиҥҥи туругунан бырайыагы олоххо киллэриигэ бигэргэммит уонна сөбүлэһиллибит былаан быһыытынан үлэ ыытыллар. Бэлэмнэнии үлэлэр бэс ыйын бастакы күннэриттэн саҕаланнылар, билигин бырайыактыыр уонна смета докумуоннарын бэлэмнииргэ аукцион биллэрилиннэ. 40 мөл .солк. суумалах үп сыл тухары түһүөхтээх уонна тохсунньу ыйга диэри  тупсарыы үлэтин ыытар бэдэрээтчит быһаарыллыахтаах.

— Көрүллүбүт суума бырайыак ороскуотун уйунуо дуо? Өскөтүн, бу суума тиийбэт буоллаҕына, ханнык ньымалары туһанан, туруоруммут сыалы ситиһэргэ уонна бюджекка эбии харчы киллэрэргэ туох былааннааххытый?

— Биһиги “Набережнай” бырайыакпытын ылан көрөр буоллахха, территорията алыс киэҥ – устатынан 500 миэтэрэттэн тахса,  туоратынан 35 миэтэрэттэн тахса. Үлэни барытын киллэрэн, ону таһынан буор үлэтин учуоттаан туран, бу бырайыакка көрүллүбүт үп кыра буоллаҕа. Ол эрэн, биһиги атын регионнар биһирэммит холобурдарын кытта билсибиппит. Атын регионнарга бэлэмнэнии үлэлэргэ олохтоох салайыныы уорганнара, тэрилтэлэрэ, бизнес структуралара, ол иһигэр нэһилиэнньэ бэйэ күүһүнэн үлэлээбиттэр. Бэйэ күүһүнэн ыытыллыбыт буор үлэтэ, буор кутуута, сири-уоту хомуйуу, субуотунньуктары ыытыы, техниканы уларсык биэрии, харчынан көмөлөһүү, эргэрбит тутуулары көтүрүү – бу барыта улахан көмөлөөх. Дьиҥэр диэн эттэххэ, билиҥҥи ырыынак үйэтигэр, 40 мөл. солк. суума улахан бырайыакка тиийбэтэ чахчы. Ол иһин, бырайыагы олоххо киллэриигэ куорат уонна оройуон иһигэр баар араас тэрилтэлэри, уопсастыбаннаһы, нэһилиэнньэни көмөҕө туһаныахпыт. Сүрүннээн этэр буоллахха, куонкуруска сайаапка биэрэргэ бырайыак быһыытынан уопсастыбаннаһы, олохтоох нэһилиэнньэни үлэ бары түһүмэхтэригэр туһанарбыт эрэйиллэр. Ол курдук, бырайыак сөбүлэһиититтэн, көрүүтүттэн саҕалаан, үлэ түмүктэниэр диэри нэһилиэнньэ көмөтүн оруола улахан. Манна туруоруллубут сыалы ситиһэргэ уопсастыба биир буолуута, сомоҕолоһуута ирдэнэр.

— Бырайыакка ханнык кыһалҕалары кө­рүстүгүт? Архи­­тектура уонна сиргэ-уокка тутуу  өттүнэн туох ураты­лардааҕый?

— Покровскай Набережнайын “изюминката” диэххэ дуу, билигин олохтоохтор араас историческай, археологическай булумньуларга үөрэнэн хаалбыттар, оттон атын дойдулартан кэлэр ыалдьыттар ону кэтээн көрөллөр, болҕомтолорун уураллар. Хаҥалас сирэ бэйэтэ палеозой кэмин пааматынньыктарынан олус баай. Ол курдук, Покровскай олохтоохторугар палеозой кэминээҕи членистай атахтаах муора харамайдарын суолларын булуу, ону кытта трилобиттар эмиэ уонна Өлүөнэ очуостарыгар суруктар, уруһуйдар мэлдьи баар көстүүлэр. Холобур, оҕо лааҕырын иитиллээччилэрин кытта үөрэтээччилэр сайыҥҥы бириэмэҕэ араас археологическай булумньулары хостууллар, маны сэргэ Тукулааҥҥа носорог сиһин уҥуоҕун булуу кытта киирэр. Тас дойдуларга уонна дойду регионнарыгар туох эрэ булумньуну хостоотохторуна улахан, киэҥ эйгэлээх бэлиэ түгэнинэн ааҕыллар. Мантан сиэттэрэн, историяҕа сыаннаһын учуоттааммыт, биһиги хамаандабытыгар киирэр бырайыагы оҥорооччулар, архитектордар, бырайыакка санаа үллэстэр дьоммут, кыраайы үөрэтээччилэр олус үчүгэй брендбук быһыытынан трилобиттары ыларга быһаардылар. Бу брендбук олус интэриэһинэй, маннык бренд ханна да суох. Мин санаабар, бу дьоһуннаах бэлиэ интэриэһинэйдик оҥоһуллубут логотиптаах уонна “аутентичнайдык” көстөр.

— Бүтэһик ыйытыым. Өрөспүүбүлүкэттэн кыттыбыт бырайыактартан эһиги ханныгы ордук бэлиэтиэххит этэй?

— Бырайыагы оҥорууга биһиги иллэҥэ суох уонна олус умсугуйан үлэлээтибит. Сыл тухары бырайыак оҥорооччулары, СӨ Архитектураҕа уонна градостроительнай политикаҕа управлениетын, LetoYakutia Саха сиринээҕи куорат эйгэтин боппуруостарыгар уонна компетенцияларыгар киинин, оройуон, куорат нэһилиэнньэтин кытта күүскэ үлэлээбиппит. Ол курдук, Дьокуускайга архитектордар сийиэстэригэр кэлбит архитектордары кытта араас воркшоптары тэрийэн ыыппыппыт. Маны таһынан, сыаллаан-соруктаан, кыһыны атаарыы бырааһынньыгын бириэмэтигэр архитектордары автобуһунан Покровскайга аҕалан нэһилиэнньэҕэ ыйытыктары тэрийэн ыыппыппыт, Набережнай уонна Трилобит пааркатын бырайыактарын оҥорууга үлэлэспиппит.  Маннык воркшоптар нэһилиэнньэни, ыччаты, бизнес уонна спорт түмсүүлэрин кытта тус-туһунан ыытыллыбыттара.

Бу курдук сомоҕолоһуулаах уопсастыбаннас эйгэтин дьонун баҕа санааларын түмэн, учуоттаан туһаныллыбыта. Билигин, чуолкайдык этэр буоллахха, иллэҥэ суох буолан атын бырайыактарга болҕомтобун уурбатаҕым. Мин санаабар, биһиги бырайыакпыт аан дойдуга, кырдьык, ураты уонна соҕотох.

— Биһиги ааҕааччылар­бытыгар тугу тиэрдиэҥ, баҕарыаҥ этэй?

— Ааҕааччыларга баҕа санаам диэн, олохтоох салайыныы уорганнара көҕүлээбит бырайыактарын олоххо киллэриигэ, оҥорууга үлэлиир дьоҥҥо көмө буоларгытыгар ыҥырабын. Биһиги бырайыакпыт инньэ 2017 сылтан саҕаламмыта. Ол саҕана, биһиги 4,5 мөл.солк. суумалаах паарка тутуутун бастакы түһүмэҕин саҕалаабыппыт, ону тэҥэ  “Набережнай” бырайыак үчүгэй көстүүлэрин, роликтарын уһулан оҥорбуппут.  Ол кэмҥэ бу туолбат баҕа санаа эрэ курдук эбит буоллаҕына, билигин 2 сыл ааспытын кэннэ бырайыагы олоххо киллэрэр кыах үөскээтэ. Бэлиэтээн эттэххэ, үлэ бастакы хардыыларын саҕана нэһилиэнньэ маннык боппуруостары улаханнык болҕомтоҕо ылбат буолар эбит, ардыгар утарар курдук буолааччы. Оттон үлэ саҕаламмытын кэннэ, бастакы тутуулар баар буоллахтарын ахсын дьон санаата уларыйар уонна үлэҕэ кыттыһан барар. Биллэн турар, бу үлэлэр дьон олорор усулуобуйаларын тупсарыыга туһуланаллар. Билигин нэһилиэнньэ олох атын санаалаах, куораты тупсарыы үлэлэрин  өйүүллэр, вандализм проблемаларын сытыытык ылыналлар, сири-уоту хомуйууга кыттыһаллар. Мин санаабар, Россия үрдүнэн маннык бырайыак баар буолбута туһалаах уонна дьону түмэргэ тиэрдэр.

— Хоруйдаргыт иһин махтанабын, инникитин уоп­сай дьыалаҕытыгар ситиһиини баҕарабыт! Бу түгэн өрөспүү­бүлүкэ атын куораттарын, нэһилиэктэрин тупсарыы үлэ­лэригэр холобур буолан, улахан сайдыыга тиэрдиэ диэн бигэ эрэл­лээхпит.