Сокуон иһинэн үлэ ыытыллыахтаах

— Саха сиригэр гааһы переработкалыыр собуот тутуллуон сөбүн туһунан кэпсэтии үгүстүк тахсар. Тута быһаарыахпын баҕарабын – бу боппуруоска эппиэт өссө тахса илик.
Саха сирэ сир аннынааҕы баайы хостооһунунан эрэ дьарыктанар субъегынан буолар. Бу үлэ суотугар олохтоох бүддьүөт оҥоһуллар. Ол иһин биһиги экономикабыт бу хостонор баай төһө сыаналаах буоларыттан быһаччы тутулуктаах. Билэргит курдук, ырыынакка сыана мэлдьи халбаҥныыр. Онтон сылтаан экономикабыт туруга бигэтэ суох. Маннык халбаҥ экономика­лаах буолбат туһуттан аан дойдуга оҥорон таһаарыы салаатын сайыннарарга уонна хостонор сырьеттан быдан үрдүктүк сыаналанар бэлэм бородууксуйаны оҥорон таһаарарга дьулуһаллар. Бүддьүөккэ кии­рэр нолуоктан уонна атын таһымнаах дохуоттар нэһилиэнньэ олоҕун таһыма улаатарыгар олук буолаллар. Бу өттүнэн көрөр буоллахха, биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр ньиэп­тэн, гаастан, чохтон, көмүстэн, алмаастан, хорҕолдьунтан уо.д.а сырьеттан оҥорон таһаарыыны сайыннарыы үтүө эрэ өрүттэрдээх. Оччоҕо эрэ биһиги дохуот ылар базабытын улаатыннарыахпытын, киинтэн үбүлээһини кыччатыахпытын, бүддьүөппүтүн дефицитэ суох оҥоруохпутун сөп. Улахан далааһыннаах социальнай эбийиэктэри, оҕо саадтарын, оскуолалары, ба­лыыһалары, спорт, култуура эбийиэктэрин тутуохпутун, тыа хаһаайыстыбатын салаатын сайыннарыыга үп көрүөхпүтүн сөп. Ол иһин, үтүө өрүттэрин ырыта барбакка, оҥорон таһаарыы саҥа көрүҥэ киирэрин тута мэлдьэһэр сыыһа дии саныыбын.

Ону сэргэ итэҕэс өрүттэрин эмиэ көрөр тоҕоостоох. Бары да билэбит, бырамыысыланнас саҥа сайдарын саҕана тулалыыр эйгэҕэ техногеннай дьайыы содулун. Ол дьайыылар айылҕаҕа уонна дьон доруобуйатыгар улахан хорумньуну оҥорбуттара. Ол дьайыылар билигин да, инникитин да хоромньуларын биллэриэхтэрэ турдаҕа. Ордук Бүлүү уонна Марха өрүстэр тардыыларынан олорор нэһилиэнньэҕэ охсуулаах буолбута. Ол иһин экология өтүттэн бу боппуруоһу көрүү сэрэхтээх, эндиэ буо­лары ир­диир. Мин экология боппуруоһунан үгүс сылларга дьарыктанабын, СӨ Экологическай доктринатын уонна экология боппуруостарын таарыйар сокуоннар автордарыттан биирдэстэринэн буолабын. Оҥорон таһаарыы салаатыгар киирсэр буоллахха, булгуччу экология өттүнэн куттала суох буолуу ирдэбиллэрин толорор наада. Ону сэргэ дьону аймаан, миитиннээн маннык боппуруостар быһаарыллыа суохтаахтар. Барыта үлэлиир сокуоннар иһинэн оҥоһуллуохтаах. Оттон сокуоннарга барыта чуолкайдык сурулла сылдьар эбээт. Ол курдук:
● Ыытыллар үлэлэр тустарынан официальнай декларация оҥоһуллуохтаах.
● Техническай-экономическай бигэргэтии уонна көрдөөһүн (изыскательскай) үлэ­лэр оҥоһуллуохтаахтар.
● Уопсастыбаннаска уонна атын дьоҥҥо оҥо­һуллуохтаах үлэ тулалыыр эйгэҕэ дьайыытын туһунан түмүктэри иһитин­нэриллиэхтээх.
● Тулалыыр эйгэҕэ дьайыытын сыаналааһыны ыытар туһунан техническэй үлэ оҥоһуллуохтаах.
● Тулалыыр эйгэҕэ дьайыы сыанабылын матырыйаала ырытыллыахтаах.
● Тулалыыр эйгэҕэ дьайыы сыанабылын туһунан матырыйаал киэҥ иһитиннэриигэ тахсыахтаах – күнүн-дьылын, уоп­састыбаннай истии буолар сирин информацияны тарҕатар сириэстибэлэр нөҥүө 30 күн ин­нинэ иһитиннэриллиэхтээх.
● Тулалыыр эйгэҕэ дьайыы сыанабылын матырыйаалларынан уопсастыбаннай истиилэр тэриллиэхтээхтэр.
● Уопсастыбаннай истиилэргэ киирбит этиилэри уонна бэлиэ­тээһиннэри учуоттаан, тула­лыыр эйгэҕэ дьайыы сыана­былын түмүк матырыйаала оҥоһул­луохтаах.
● Судаарыстыбаннай эколо­гичес­кай чинчийии ыытыллыахтаах.
● Бэлэмнэммит толору бы­райыак судаарыстыбаннай экспер­тизаҕа ыытыллар.
Ил Түмэн сис кэмитиэтэ бэйэтин боломуочуйаларын би­­лэр уонна бу сурах-садьык таһымынан кэпсэтии түмүгүнэн, официальнай докумуона суох олорон, бу боппуруоһу быһааран кэбиһэр бырааба суох.
Биһиги кэмитиэппит сокуонунан тустаах кэмҥэ мунньах тэрийиэҕэ. Парламент судаарыстыбаннай былаас уорганнара уонна биһиги өрөспүүбүлүкэбит тэрилтэлэрэ толоруохтаах резолюцияларын ылыныаҕа.
Өскөтүн тустаах специалистар чинчийиилэринэн оҥорон таһаарыы собуота тулалыыр эйгэҕэ уонна дьон доруобуйатыгар хоромньуну аҕалар диэн түмүк таһаардахтарына, гражданин уонна Ил Түмэн кэмитиэтин салайааччытын быһыытынан бу тутууну утарыам.