Суруналыыстары кытта атах тэпсэн олорон

Ыйытыыларга эппиэттиэх иннинэ Егор Борисов кылгастык уопсай балаһыанньаҕа санаатын үллэһиннэ. «2016 сыл, быһа быраҕан көрдөххө, этэҥҥэ ааһан иһэр. Ол эрээри өйдүөх тустаахпыт, өрөспүүбүлүкэбит экономиката атын субъектар, дойду уонна аан дойду экономикаларыгар буолар уларыйыыттан быһа тутулуктанар. Тас ырыынакка буолар балаһыанньаны кытта аахсабыт, онтон көрөн үлэбит ыытыллар. Урукку сылларга металлургия салаата кириисискэ киирэн, чоҕу тас дойдуларга таһаарыыбыт аҕыйаабыта. Ол дохуоппутугар дьайбыта. Ол эрээри, кэлин Японияҕа бу салаа урукку тэтимин ылла, онон биһиэхэ чох бырамыысыланнаһа сайдар кэскиллээх», — диэтэ. Ил Дархан кинини долгутар өрөспүүбүлүкэ боппуруостарыгар тохтоото.  «Нэһилиэнньэ кыаммат араҥатын, ордук элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн социальнай көмүскэлин боппуруоһа долгутар. Саха сиригэр орто хамнас кээмэйэ – 58 тыһ. солк. Ол гынан баран, тыа сиригэр олох уустук. Кыаммат араҥа дохуотун учуоттаан, көмө оҥоруох тустаахпыт», — диэн эттэ. Егор Борисов сирбит-уоппут үгүс баайдааҕын, ол эрээри, онон киһиргэнэ эрэ сылдьыбакка, үлэлиэхтээхпитин-хамныахтаахпытын, өрөспүүбүлүкэбит сайдарын туһугар кыһаллыахтаахпытын ыйда.

Нолуоктан киирэр дохуоттар

«Егор Афанасьевич, Ил Түмэн депутаттара бэҕэһээ эрэ 2017 сыллаах бүддьүөт туһунан сокуону ылыннылар. Онно бөдөҥ бырамыысыланнай хампаанньалартан нолуок киириитэ улааппыта көстөр. Хайдах ону ситистигит?»

Егор Борисов: 2017 сылга уонна онтон кэлэр сылларга өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр нолуок киириитин сабаҕалаан ырытан көрбүппүт. Балаһыанньа уустук курдуга. Ол иһин мин бөдөҥ нолуок төлөөччүлэри — «АЛРОСА», «Сургутнефтегаз», «Якутуголь», «Газпром», «Роснефть» уонна да атын хампаанньалары кытары көрсүһэргэ күһэллибитим. Санаан көрүҥ, Саха сирин бүддьүөтүгэр киирэр нолуоктар 80% – бу хампаанньалар төлөбүрдэрэ. Уопсайа 62 млрд. солк. киллэрэллэр. Көрсүһүүбүтүгэр социальнай эбэһээтэлистибэлэри, эппиэтинэс боппуруостарын таарыйбыппыт. Хампаанньалар салайааччылара биһиги этиибитин кытары сөбүлэһэннэр, 2017 сыллаах бүддьүөккэ төлөбүрдэрин улаатыннарбыттара. Бу кинилэр Саха сиригэр ытыктабыллаахтык сыһыаннаһалларын туоһулуур. Инникитин да үлэлэһэрбит биллэр, онон хампаанньалар сайдыылара Саха сириттэн тутулуктанарын өйдүүллэр.

«Егор Афанасьевич, «Таас-Юрэх нефтегазодобыча» ХЭУо дохуотуттан нолуогун 13,5% диэри түһэрбиккит. Тоҕо?»

Егор Борисов: Нолуок киириитин аччаттыгыт, ол аата куһаҕан диэн көнөтүнэн өйдүүр сыыһа. Бу инвестицияны тардыы мэхэньиисимин биир көрүҥэ. Биир холобуру аҕалыам. «Сургутнефтегаз» үлэтин саҕалыырыгар нолуогар чэпчэтии оӨорбуппут. Барытын нуултан саҕалыылларын өйдүүрбүт. Ол оннугар сүһүөхтэригэр туран баран, нолуогу толору төлүүр буолбуттара. «Таас-Юрэх нефтегазодобычаҕа» төлүөхтээх нолуогун чэпчэтиҥ диэн «Роснефть» хампаанньа көрдөспүтэ, тоҕо диэтэххэ, бу — кинилэр тэрилтэлэрэ. Онуоха биһиги дохуоттан нолуогу аччатыахпыт, ол эрээри, бу иннинэ киирэр нолуок таһыма кыччыа суохтаах диэн усулуобуйа туруорбуппут. Атын нолуоктан толоруллан биэрэрин ситиспиппит.

Чунуобунньуктарга – бырайыагынан үлэлиир оскуола

«Егор Афанасьевич, былаас уорганнарын тутулугар улахан уларыйыылары киллэрдиҥ. Тоҕо?»

Егор Борисов: Улэни тупсараары, көдьүүстээх түмүктэри ылаары бу уларытыылары киллэрдим. Олох түргэнник сайдар, онно эппиэттэһиэхтээхпит. Урукку үлэ халыыба барсыбат. Бырагырааманан үлэлииргэ киирбиппит, ол үчүгэй этэ. Ол эрээри, көдьүүстээх түмүк көстүбэтэ. Ол иһин бырайыагынан үлэ ньыматыгар көһөбүт – түмүгэ чопчу көстөрүн курдук. Бу иннинэ министиэристибэлэр, биэдэмистибэлэр ойдом-ойдом олорон үлэлиир буоллахтарына, билигин үлэлэрин түмүгэ көстөрүн туһугар сибээстээхтик үлэлиэхтэрэ. Улэ түмүктээх буоларыгар биир тэрилтэ эппиэттиэҕэ. Холобур, олохтоох бородууксуйаны оҥорон таһаарыы салаатыгар барыта үчүгэй курдук, ол эрээри, инвестиция киирбэт, сайдыы барбат. Ыһыллан үлэлии олорор буоламмыт. Бу санаанан сиэттэрэн, дьарыктаах буолуу сулууспатын федеральнай таһымнаах кэмитиэт оҥорбутум. Тоҕо диэтэххэ, үлэтэ суох буолуу кыһалҕата аччаабатаҕа. Бырайыагынан үлэлиир анал оскуола тэриллиэҕэ, онно министиэристибэ, биэдэмистибэ үлэһиттэрэ анал үөрэх ылыахтара.

Эһиил электричество уотугар төлөбүрбүт улааппат

«Егор Афанасьевич, электроэнергия тарыыба кыччыырын туһунан кэпсэтии барбыта ыраатта…»

Егор Борисов: Оннук, бу боппуруоһу РФ Бырабыыталыстыбатыгар 2006 сылтан туруорабыт. Дойду регионнарыгар тэҥниир субсидирование киирбитигэр, биһиги хабыллыбакка хаалбыппыт. Ол иһин сылын ахсын бу боппуруоһу көтөҕөммүт, тарыыбы намтаталларын ситистибит. Соторутааҕыта РФ энергетикаҕа миниистрин кытары көрсөн, боппуруоһу быһаардыбыт. Уһук Илин федеральнай уокуругун үрдүнэн тарыып улахан, ол иһин регионнарынан тэҥнээһин суотугар тарыып кээмэйэ кыччыыр буолла. 2017 сылтан бу үлэ түмүгүн билиэхпит.

Абыйдарга көмөлөһүөхпүт

«Егор Афанасьевич, Абыйга күн-дьыл туруга моһуоктаан сылгы ахсаана биллэрдик аччаата. Саҥа төрүөххэ, салаабытын сайыннарарга судаарыстыбаттан көмө оҥоһуллуо дуо?»

Егор Борисов: Күчүмэҕэй балаһыанньа үөскээбитэ. Отой да ытыс соттон хаалыахпыт диэн, сылгылары өлөртөөҥ диэн сорук биэрбиппит. Ол иһин Абыйга сылгы ахсаана биллэрдик аччаата. Јрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн бу ахсааны чөлүгэр түһэрэргэ көмө оҥоһуллуоҕа.  Сылгылары аһылыгынан хааччыйыы биир сүрүн сорукпутунан буолар. Бу үлэни сүрүннүүр ыстааптар тэрилиннилэр. Улэ ыытыллар. Ол эрээри, салааны сайыннарарга субсидия көрүллүө суоҕа. Кылаабынайа, төбө ахсаанын чөлүгэр түһэриэхтээхпит.

Эмп тэрилтэлэрин саппатахпыт үтүө өрүттээх

«Урдүк технологиялаах уонна «сайаҕас медицина» сайдыытын туһунан ыйаах таһаарбытыҥ. Олоххо хайдах киирэн иһэр?»

Егор Борисов: Билиҥҥитэ үлэ мэхэньиисимэ оҥоһуллар. Быйыл Арассыыйа үрдүнэн ыраах сытар тыа сиригэр балыыһалары сабыы үлэтин ыыппыттара. Биһиги депутаттарбыт дьаһал Саха сиригэр сөбө суоҕун дакаастааннар, ыраах нэһилиэктэргэ эмп тэрилтэлэрин саппатахпыт. Сөпкө дьаһаммыппытын Тиксиигэ сөмөлүөт саахала тахсыбыта көрдөрдө. Эмсэҕэлээбиттэргэ кэмигэр, сөптөөх көмө оҥоһулунна.

Тутуу хаачыстыбатыгар хонтуруол наада!

«Усуйаана улууһугар 1993 сыллаахха тутуллубут оскуолаҕа тымныыта бэрт буолан, оҕолор үөрэнэр кыахтара суох. Оскуола туруорсаллар».

Егор Борисов: Оскуола элбэх сиргэ тутуллар. Судаарыстыба уорганнара уонна общественнай тэрилтэлэр тутуулар хаачыстыбаларын бэрэбиэркэлииллэрэ наада. Оскуола тутуута инвестиционнай бырагырааманан ыытыллар. Былааҥҥа киирбит буоллаҕына тутуллар. Ыллым да эрэннэрэр кыаҕым суох. Онон бырагыраамаҕа киллэрэргэ кыһаллыҥ.

Элбэх оҕолоохтор учаастактарыгар болҕомто

«Егор Афанасьевич, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэннэр уһаайба ылан баран, суол-иис, уот, гаас суох буолан дьиэ туттар кыахтара суох».

Егор Борисов: РФ Бирисидьиэнэ сорудахтаабытыгар, инфракструктуратын тэрийэргэ үбэ суох аата, уһаайба түҥэтиинэн үлүһүйбүппүт. Эһиилги бүддьүөттэн үп көрүлүннэ, биллэн турар, кыһалҕаны тутатына барытын быһаарар курдук үп буолбатах. Бу боппуруос сыыйа-баайа быһаарыллыаҕа.

«Кураанах сокуону» утарабын

«Егор Афанасьевич, биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр ыытыллар арыгылааһыны утары дьаһал туһунан санааларыҥ?»

Егор Борисов: Арыгылааһыны утары охсуһабыт уонна охсуһуохпут. Бу соторутааҕыта Намҥа «кураанах сокуону» киллэрэбит дуу, киллэрбэппит дуу диэн боппуруоска кэпсэтии тахсыбыта. Олохтоохтор икки аҥыы хайдыспыттара. Мин «кураанах сокуону» утарабын. Тоҕо? Күүстээх хааччахтааһынынан буолбакка, дьон өйүн-санаатын уларытан, кыһалҕаттан тахсыахтаахпыт. Иркутскайга боярышнигы иһэн киһи бөҕө өллө. Ол дьон өйдүү илигиттэн тахсар. Биһиги үүнэр көлүөнэбит арыгыны ахсарбат буола улаатарын, болҕомтолорун онно хатаабаттарын ситиһиэхтээхпит. Ол оннугар эдэр дьон араас үтүө дьарыгынан үлүһүйэллэригэр усулуобуйа оҥоруохтаахпыт.

«АЛРОСА-Ньурба» акциятын дьылҕата

«Егор Афанасьевич, «АЛРОСА-Ньурба» акцияларын 10% тула мөккүөр бөҕө таҕыста. Дьылҕата хайдах буолуой?»

Егор Борисов: Дьиҥэ, «АЛРОСА-Ньурба» 10% акцията судаарыстыба бас билиитигэр эрдэттэн сылдьыбыта. Онтон 2000 сылга олохтоох салайыныы киирбитигэр, дивидент улууска төлөнөр буолбута. «АЛРОСА-Ньурба» хостооһунунан дьарыктаммат, киниэхэ лицензия эрэ баар. «АЛРОСА» хампаанньа киниттэн ол лицензияны ылан кэбиһэр кыахтаах. Оччоҕо ырыынакка бу акциялар сыаналара намтыыр. Бу активтары отой да сүтэрэр куттал баар. Ол иһин, сүтэрэр куттал баар буоллаҕына, тустаах быһаарыыны ылынарбыт ирдэнэр.

Роскосмоһы кытары үлэлиибит

«Бүлүү территориятыгар ракета арахсар сүһүөхтэрин тобоҕо түспүтэ олохтоохтору долгуппута. Кэлин эмиэ ракета ыыталларын туһунан истибиппит»

Егор Борисов: Роскосмоһы кытары үлэлэһэбит. Ракеталар арахсар сүһүөхтэрин тобоҕо экологияҕа дьайыыларын туһунан анализтыыр үлэ ыытыллар. Ракета сүһүөҕүн тобоҕо түспүтүн кэннэ, анаалыс быһаарбытынан, буортуну оҥорботох.  Јскөтүн экологияҕа куттал үөскэппитин туһунан сигнал киирдэҕинэ, Саха сирин бырабыыталыстыбата Роскосмоска ракета тобоҕун түһэрэригэр көҥүл биэриэ суоҕа.

Јрөспүүбүкэбитигэр суолталаах боппуруостары сэргэ, Ил ДархаӨӨа тус олоҕун таарыйар ыйытыылар киирдилэр. Егор Афанасьевич үүнэр Саҥа дьылга биир саамай сыаналаах бэлэх туппутун кэпсээтэ. Ол курдук, бэһис кыыс оҕо сиэннэммит үөрүүтүн кытары үллэһиннэ. Оттон кыра сылдьан Саҥа дьылга туйгун сыаналары уонна спортка ситиһиилэрин иһин грамоталары ыларын бэлэх курдук саныырын туһунан эттэ.