Уһулуччу барыта судургу буоларын кэриэтэ

 

 

«Мин үрдэбэр күн хаһан да киирбэт» киинэ хайдах уһуллубутай?

 

---

Киинэни сөбүлээн көрөбүн. Ыам ыйыгар Казахстантан дойдубар кэлээт, «Сахафильм» саҥа таһаарбыт «Мин үрдүбэр күн хаһан да киирбэт»  киинэтин көрө «Киин» театрга тиийбитим. Астыммытым.

Бу күннэргэ ити уһулуччу үлэни айан, оҥорон таһаарбыт режиссер Любовь Борисованы көрсөн, атах тэпсэн олорон сэһэргэстим.

«Бэйэм  оҕом саары чаккылаах» диэбэккэ

 

Любовь Борисованы кытта кэпсэтиибэр киириэм иннинэ, ааҕааччыларбар «Мин үрдүбэр күн хаһан да киирбэт» киинэ туһунан тус санааларбын үллэстиэм. «Бэйэм оҕом саары чаккылаах», саха дьоно устубут киинэлэрэ эрэ диэбэккэ, албыннаабакка-көлдьүннээбэккэ, сиэрдээхтик сыаналаатахха, кэ­лиҥҥи көрбүт киинэлэрбиттэн (Гол­ливуд да киинэлэрэ буоллуннар) биир бастыҥнара буоларын билинэбин.  Киһи дууһатын кылын таарыйар үлэ.  Биир бэйэм киинэ кэнниттэн көрөөччүлэр ытыстарын таһыммыттарын билэ-көрө иликпин. «Мин үрдүбэр күн хаһан да киирбэт» киинэ бүппүтүн кэнниттэн, ытыс тыаһа хабылла түспүтэ.

Көрөөччү диэн бэйэтэ ирдэбиллээх, кытаанах уонна сиэрдээх дьүүллүүр сүбэ буоллаҕа. Этэргэ дылы, билиҥҥи кытаанах, кыраттан ымыттыбат кэмигэр дьон мээнэҕэ итинник ытыс тыаһынан сөбү­лээбитин бил­лэрбэт. Чахчы асты­нан­нар ытыстарын таһыннахтара. Киинэ кэнниттэн көрөөччүлэр сирэйдэрэ-харахтара уларыйбытыттан уонна ботур-ботур кэпсэтэллэриттэн итини сэрэйиэххэ сөбө.

Кистэл буолбатах, билигин духуобунай сыаннаһы материальнай сыаннас биллэрдик баһыйда. Оттон харчы — хара дьай биир көрүҥэ. Ити хачыгырас кумааҕы инниттэн дьон сүрэҕэ мууһурар, дууһата тыйыһырар, албын-көлдьүн, сүүлүктээһин үксүүр. Кылгастык эттэххэ, Ийэ сиргэ үтүө, сырдык санаа тиийбэт, кэмчитийбит кэмэ.

Дьоҥҥо-сэргэҕэ ытыктанар Далай Лама: «Планете не нужно большое количество «успешных людей». Планета отчаянно нуждается в миротворцах, целителях, реставраторах, сказочниках и любящих всех видов. Она нуждается в людях с моралью и любовью, которые сделают мир живым и гуманным. А эти качества имеют мало общего с «успехом», как он определяется в нашем обществе», — диэн этэн турар.   

«Мин үрдүбэр күн хаһан да киирбэт» киинэ режиссера, эдэр киһи Любовь Борисова билигин дьоҥҥо-сэргэҕэ тиийбэт сырдыгы, кэрэни, үтүө санааны, үөһэ этэн аһарбытым курдук дууһа кылын таарыйар сюжеттарын толкуйдаабыт, таба тайаммыт. Бу үлэ ситиһиилэрин, кыайыыларын-хотууларын төрдө итиннэ сытара саарбаҕа суох.

Туох барыта кэмнээх-кэрдиилээх. Дьон куһаҕантан, мөкү көстүүлэртэн, абааһы­лартан (ужастартан), охсу­һууттан, сэрииттэн (боевиктартан) сылайбыта баар суол. Туох барыта кэмнээх-кэрдиилээх. Кэлиҥҥи кэмҥэ остуоруйа киинэлэргэ оҕолор эрэ буолбакка, улахан дьон сылдьаллара элбээбитин үгүстэр бэлиэтии көрөр буолуохтааххыт. Бу да холобур киһиэхэ сырдык, кэрэ наада буолбутун туоһулуур.

«Мин үрдүбэр күн хаһан да киирбэт» киинэ сити­һиилэнэрэ өссө иннигэр турар дии саныыбын. Прокакка тахсан, киэҥ эйгэни хабара саарбаҕа суох.

 

––––––––––––––––––––
Дьиктиргиэх иһин, киинэ олус чэпчэкитик, судургутук уһуллубута. Күммүт-дьылбыт да туран биэрбитэ. Биллэрин курдук, киинэ Булуҥ улууһун Найба бөһүөлэгэр Лаптевтар муораларын кытылыгар уһуллубута. Күннээх, сылаас күннэр туран биэрбиттэрэ. Оннооҕор олохтоохтор соһуйбуттара, дьиктиргээбиттэрэ.
––––––––––––––––––––––

 

Олус  чэпчэкитик уһуллубута

— Любовь Пантелеймоновна, «Мин үрдүбэр күн хаһан да киирбэт» диэн киинэҥ уһуллуута хайдах быһыылаахтык ааспытай, төһө мэһэйдэри, ыарахаттары көрсүбүккүтүй? Хоту сир күнэ-дьыла да уустуктардаах буолуо ээ.  

— Дьиктиргиэх иһин, киинэ олус чэпчэкитик, судургутук уһуллубута. Күммүт-дьылбыт да туран биэрбитэ. Биллэрин курдук, киинэ Булуҥ улууһун Найба бөһүөлэгэр Лаптевтар муораларын кытылыгар уһуллубута. Күннээх, сылаас күннэр туран биэрбиттэрэ. Оннооҕор олохтоохтор соһуйбуттара, дьиктиргээбиттэрэ. Хоту сиргэ айылҕа сэдэх көстүүтэ этэ. Мэлдьи ардахтаах, тыбыс-тымныы буолара үһү. Быйыл эмиэ олус тымныы сайын ааһан эрэр үһү. Киинэ сценарийа эмиэ наһаа чэпчэкитик суруллубута.

«Мин үрдүбэр күн хаһан да киирбэт» киинэ уһуллуутун туһунан сиһилии кэпсээтэххэ маннык. Булуҥ улууһун Хара Уулаах национальнай (эбээн) нэһилиэгин баһылыга Василий Михайлович Баланов бөһүөлэгин туһунан документальнай киинэ уһултара сылдьара. Биһигини кытта биллэр оператор Семен Аманатов барсыбыта. Кини айылҕатын көрөөт, манна уус-уран киинэ устуохха сөбүн туһунан эппитэ. Онуоха «Сахафильм» дириэктэрэ Дмитрий Шадрин: «Норуодунай суруйааччы Николай Лугинов «Таас Тумус» айымньытынан киинэ устар уруккуттан баҕалаахпын», — диэбитэ. Онон киинэбит бастаан уһуллар сирэ, миэстэтэ көстүбүтэ, биллибитэ. Николай Лугинов айымньытыгар олоҕуран уонна киинэ устар миэстэбитигэр сөп түбэһэр гына, баарга олоҕуран, сценарийы начаас икки ардыгар суруйан кэбиспитим. Кырса фермата баарын эҥин эрдэ биллэхпит дии.

(Туох баар уһулуччу, чулуу судургутук оҥоһуллар, айыллар. Ол кэриэтэ «Мин үрдүбэр күн хаһан да киирбэт» киинэ эмиэ олус чэпчэкитик тахсыбыт. Ол иһин суруйуубун «Уһулуччу барыта судургу буоларын кэриэтэ» диэн ааттаатым. — Авт.)

— Артыыстары хайдах быһыылаахтык талбыккыный?

— Сүрүн оруолга Степан Петрову оонньоторбун билэрим. Москваҕа киинэ фестивалыгар инстаграмынан быһа эфирдэри ыытар этибит. Онно Ыстапаан блогер курдук холку баҕайытык кэпсиирэ-ипсиирэ. Итинтэн аныгы олоххо түбэһиннэрэн, блогерство идеятын киинэбэр киллэрбитим уонна Байбал оҕонньор уобараһа тахсан кэлбитэ. Онон Ыстапааҥҥа анаан сценарий суруллубута.

«Тойон Кыыл» уһуллан бүппүтүн кэнниттэн Ыстапаантан: «Аны киинэҕэ уһуллаҕын дуо?» — диэн ыйыппытым. Киинэ уһуллуутугар дэлби сылайан: «Суох, бүттүм», — диэбитэ. Сылаа ааста да, умнулуннаҕа дии (күлэр). Байбал оруолун эппиппэр тута сөбүлэспитэ.

Эдэр уолга кими оонньотобун диэн толкуйдуу сырыттахпына, Алексей Егоров — Өркөн АГКИИ-га үөрэнэр Иван Константинов диэн уол баар диэн эппитэ. Эпизодка Найба бөһүөлэгин олохтоохторо оонньообуттара. Харизмалаах баҕайы дьон. Оттон суруналыыһы уонна тулаайах кыыһы танкетканан айаннаан иһэммин булбутум. Аттыбар олорор дьахтар: «Кыыһым артыыс буолуон баҕарар», — диэбитэ. Ийэтин суруналыыс, кыыһын тулаайах оҕо оҥорбутум. Кыыс ийэтэ оҕотун туһугар киинэҕэ уһулларга күһэллибитэ (күлэр). Кинилэри таһынан киинэҕэ элбэхтик оонньообут саха театрын артыыһа Иннокентий Луковцев уонна Анатолий Кириллин оруоллары толорбуттара.

— Любовь Пантелеймоновна, киинэ устаргытыгар сиэри-туому тутуспуккут дуо?

— Сиэри-туому тутуһуу булгуччу буоллаҕа. Ийэ сири айах тутан, ааттаһан-көрдөһөн, көҥүллэппиппит. Үрдүкү Айыылар көмөлөспүттэрэ. Барыта санаа хоту буолбута.

— Төһө өр устубуккутуй?

— Киинэ уһуннук оҥоһуллар, бэлэмнэнэр. Холобурга аҕаллахха, «Тойон Кыыл» киинэ икки сылы быһа оҥоһуллубута. Оттон «Мин үрдүбэр күн хаһан даҕаны киирбэт» киинэ сыл аҥаарыттан эрэ ордук кэмҥэ бэлэмнэммитэ. Ити — кылгас болдьох.

— Киинэ көрөөччүнү тардарыгар музыката улахан оруоллааҕын билэбин…

— Оннук. «Дьоллоох эбиппин» саунд-треги Моисей Кобяковтыын бииргэ олороммут толкуйдаабыппыт. Киинэ бүтүүтүгэр «Хаартыскалар» диэн эмиэ Кобяков урукку ырыата ылланар. Ити ырыаттан Алтан уобараһа айыллыбыта. Кэлин билбитим ити ырыа тылын аччыгый Алексей Амбросьев, коллегабыт суруйбут эбит. Итинник эмиэ остуоруйалаахпыт.

Моисей Кобяков киинэҕэ музыка буолбакка, ырыа наадатын туһунан эппитэ. Саха театрын артыыһа Валентин Макаров ырыа тылын начаас икки ардыгар суруйан кэбиспитэ. Омуннаабакка эттэххэ, чаас иһигэр ырыа тыла суруллубута. Валентин наһаа чэпчэкитик суруллубутуттан, бэйэтэ да сөхпүт этэ.

 

Ааҕар-суоттуур үлэттэн — айар үлэҕэ

— Ааҕааччылар кимтэн кииннээххин, хантан хааннааххын интэриэһиргииллэрэ чуолкай.

— Үөһээ Бүлүүгэ күн сирин көрбүтүм. Исидор Барахов аатынан орто оскуоланы үрүҥ көмүс мэтээлинэн бүтэрбитим. Оскуола кэнниттэн Саха судаарыстыбаннай университетын үп-экономическай институтугар экономист идэтигэр үөрэнэ киирбитим.

2004 сыллаахха үөрэхпин бүтэрэн баран, бааҥҥа идэбинэн үлэлии киирбитим. Үлэлии сылдьан, бу идэ миэнэ буолбатаҕын көхсүбүнэн сэрэйбитим (күлэр).

— Олох даҕаны айар үлэттэн тэйиччи идэлээх эбиккин дии. Хайдах киинэ эйгэтигэр киирэн хааллыҥ?

— Оннук. Бааҥҥа үлэлии сылдьан, корпоративнай видеолары устарбыт. Итинник видеолары уста сылдьаммын, «Лена» театр ыытар кылгас метражтаах киинэлэрин куонкуруһугар кыттар буолбутум.

Оҕо эрдэхпиттэн киинэни олус сөбүлээн көрөрүм. Дэлэҕэ да “Киноман” диэн хос аат биэриэхтэрэ дуо? Хайа киинэҕэ ханнык артыыстар оонньообуттарын, режиссера ким буоларын барытын сурунаммын, картотека оҥорорум. Видео киинэлэр бумнарыгар улааппыт көлүөнэ буоллахпыт.

Маны таһынан төрөппүттэрим — айар дьон. Ийэм Татьяна Семеновна Үөһээ Бүлүүтээҕи норуодунай театрга режиссерунан үлэлиир. Аҕам Пантелеймон Михайлович — уус. Музыкальнай тэриллэри, хомуһу оҥорор.

Ити курдук киинэ абылаҥнаах эйгэтигэр сыстан киирэн барбытым. Биир сайын Аркадий Новиков «Тишка-Мишка, кот на крыше» сериалын устуутугар үлэлэспитим. Бу кэнниттэн бааҥҥа үлэлиир баҕам бүтэһиктээхтик уостубута. Үлэбиттэн тохтообутум. Ол эрээри оскуолаҕа уонна университекка английскай тылы дириҥник үөрэппитим уонна экономист идэтин баһылаабытым туһаттан атыны аҕалбаттар.

Евгений Осипов «Ньургун против пришельцев» диэн билигин экраҥҥа тахса илик комедия киинэтигэр эмиэ үлэлэһэ сылдьыбытым. Графиката ситэ илик буолан, көрөөччүгэ тахса илик. «Айыы уола» киинэҕэ эмиэ үлэлэспитим.

— Үлэтэ суох хаалбыккар, дьонуҥ мөхпөтүлэр дуо?

— Суох, мөҕүллүбэтэҕим. Бэйэлэрэ айар куттаах буоланнар, өйдөөбүттэрэ.

 

 

––––––––––––––––––––
Тоҕо эрэ, элбэх киһи: «Бэйэҥ киинэҕин хаһан устаҕын?» – диэн ыйыталаһар буолбуттара. Бэйэбэр да киинэ устар ыра санаа баара. Ол баҕа санаам «Сахафильмҥа» үлэлии киирээппин кытта туолла. Биирдэ өйдөммүтүм, бырайыактаах сылдьар эбиппин.
––––––––––––––––––––––

 

 

Омуктар бырайыактарыгар

 

— Любовь Михайловна, ол кэнниттэн олоҕуҥ хайдах салаллыбытай?

— Ол кэмҥэ Саха сиринэн интэ­риэһиргиир француз кыыһа Эмили Май уонна кини кэргэнэ Кристоф Боула хоту көс олох туһунан киинэ устар буолбуттара. Мин кинилэри кытта Муомаҕа айаҥҥа туруммутум. Киинэҕэ оонньуур дьону кытта үлэлэспитим, тэрээһиҥҥэ да кыттыыны ылбытым, тылбаасчыт оруолун да толорбутум. Манна сылдьан элбэххэ үөрэммитим.  

Болгардары кытта «Ага» диэн киинэ уһуллуутугар Сардаана Саввиналыын бииргэ үлэлэһэн турабын. Бөдөҥ бырайыак этэ. Ити улахан үлэ кэнниттэн киһи туохтан да толлубат буолар эбит. Улахан оскуоланы ааспытым.

 

Ситиһии  долгунугар уйдаран

— «Сахафильмҥа» хаһааҥҥыттан үлэлиигиний, бэйэҥ киинэҕин устар баҕа санаа хаһан үөскээбитэй?

— «Сахафильм» тэрилтэҕэ ааспыт 2018 сылга продюсерынан үлэлии киирбитим. Үлэҕэ киирээппин кытта, Эдуард Новиков «Тойон Кыыл» киинэтэ кыайыы көтөллөммүтэ. Ити кыайыы, ситиһии долгуннарыгар уйдаран, «Мин үрдүбэр күн хаһан да киирбэт» киинэбин устубуппут.

Тоҕо эрэ, элбэх киһи: «Бэйэҥ киинэҕин хаһан устаҕын?» — диэн ыйыталаһар буолбуттара. Бэйэбэр да киинэ устар ыра санаа баара. Ол баҕа санаам «Сахафильмҥа» үлэлии киирээппин кытта туолла. Биирдэ өйдөммүтүм, бырайыактаах сылдьар эбиппин (күлэр).

— «Мин үрдүбэр күн хаһан да киирбэт» киинэ хайы-үйэ ситиһии бөҕөлөннө. Кыайыылар тустарынан кэпсии түспэккин ээ.

— Биллэрин курдук, Москватааҕы норуоттар икки ардыларынааҕы фестивальга «Мин үрдүбэр күн хаһан да киирбэт» киинэ көрөөччүлэр биһирэбиллэрин уонна дьүүллүүр сүбэ NETPAC бириистэрин ылары ситиспитэ. Көрөөччүлэр наһаа үчүгэйдик ылыммыттара. «Тойон Кыыл» киинэбит ити фестивальга кыайан, этэргэ дылы, болҕомто киинигэр сылдьыбыппыт. Киновед Кирилл Эмильевич Разлогов наһаа өйөөбүтэ. «Бастыҥнаргыт» диэччилэр элбэхтэрэ. Ол эрээри иккис сылын субуруччу Гран-прины биэрбэттэрэ сэрэйиллэр этэ.

Ол кэнниттэн Чукоткаҕа ыытыллыбыт киинэ фестивалыгар көстүбүтэ. Онтон Шанхайга айаҥҥа туруммуппут. Степан Петровпутун илдьэ барбыппыт. Сахалыы таҥаһын кэттэ да, былаас киниэхэ (күлэр). Болҕомто киинигэр буола түһэр. Бу фестивальга үс бириистэн киинэбит «Бастыҥ киинэ» аатын сүкпүтэ уонна көрөөччүлэр биһирэбиллэрин ылары ситиспитэ. Көрөөччүлэр олох ытаһа олорбуттара. Кытайдыы титрдаах этэ. Ыстапааммыт биир кыыс хараҕын уутун соппутун, хаһыакка суруйа охсубут этилэр.

Алтайскай кыраайга Василий Шукшин төрөөбүтэ 90 сыллаах үбүлүөйүгэр анаммыт Бүтүн Россиятааҕы фестивальга киинэбит Гран-при буолары ситистэ. Дьүүллүүр сүбэ чилиэннэриттэн биир да киһи утарбатах. Бары биир киһи курдук, чыпчаал бирииһи ыларыгар сөбүлэспиттэр.

— Фестивалларга кыттыыга продюсер оруола төһө улаханый?

— Киинэ фестивалларыгар кыттыыга продюсер оруола олус улахан. Сайтка сайаапка ыытан туһа суох. Тыһыынчанан сайаапка киирэр буоллаҕа. Кэпсэтии, суруйсуу, тус билсии улахан оруолу оонньуур. Көстүбэт, сыралаах-сылаалаах үлэ. Сардаана Саввина итини кыайа-хото тутар.  

— Атын дойдулар киинэлэрин кытта тэҥнээтэххэ, биһиги устар киинэлэрбит хаачыстыбаларынан хайдах эбиттэрий?

— Бу ыйытыыга хоруй кылгас. Хаалсыбаттар.

— «Мин үрдүбэр күн хаһан да киирбэт» киинэни көрө олороммун, прокакка тахсан, киэҥ эйгэни хабыан сөп эбит диэн санаабытым.

— Прокакка ыытарга үлэлэһэ сылдьабыт. Алтынньыттан Россия уонна Казахстан киинэ театрдарыгар көрдөрүллүө. Нууччалыы саҥардыахпыт, дубляжка үлэлээн эрэбит. Киинэлэри прокаттааһыҥҥа дистрибьютердар хампаанньалара диэн баар. Кинилэр регионнар киинэлэрэ көрөөччүлэри тардыахтарын сөп диэн итэҕэйбэккэ сылдьаллар. Үп-харчы уган, рекламаҕа эҥин күүскэ үлэлээн, ону дакаастыахха наада.

— Любовь Пантелеймоновна, кэпсээниҥ иһин махтанабын.

 

Кэпсэттэ Людмила НОГОВИЦЫНА