Учуутал күүһэ – билиитигэр

Учуутал күнүн көрсө, Муома алын сүһүөх оскуолатын учуутала Александр Васильевич Слепцову кытта кэпсэттим. Кини Н.Г.Чернышевскай аатынан Бүлүүтээҕи педагогическай училищены 1988-1991 сс. үөрэнэн бүтэрэн алын кылаас учууталын идэтин ылбыта. Ол кэмтэн ыла лоп курдук 25 сыл ааста. Александр Васильевич былырыын «Саха Республикатын үөрэҕириитин туйгуна» бэлиэни туппута кини оҕону үөрэтиигэ-такайыыга өр сыллаах, үтүө суобастаах үлэтин бигэргэтэр.

• Кэлиҥҥи кэмҥэ, урукку сылларга тэҥнээтэххэ, оскуолаларга эр киһи учуутал биллэ аҕыйаата… Эн туох санааттан кыра оҕолору үөрэтэр учуутал буоларга быһаарыммыккыный?
• Учуутал идэтин таларбар улахан оруолу убайым, оччолорго Муома орто оскуолатын математикаҕа учуутала Слепцов Н.И. ылбыта. Кини: «Нокоо, учуутал идэтэ эйиэхэ барыыһы, учуутал үөрэҕэр үөрэнииһиккин», – диир этэ. Онон, билигин санаатахха, идэбин сөпкө тайаммыппар аан бастаан учуутал туһунан үтүө санааны сахпыт убайбар махталым улахан. Армияттан кэлэн баран быыһык кэмҥэ диэн орто оскуолаҕа физика кэбиниэтигэр лаборанынан киирбитим, устунан оскуола үлэтин сөбүлээн, күн бүгүҥҥэ диэри үлэлии сылдьабын.
• Ол кэмтэн ыла үйэ чиэппэрэ ааһа охсубут дии…
• 20 сыл устата Суон Тиит учаастагын начаалынай оскуолатыгар үлэлээбитим. Бу сылларга оскуола администрацията, кэллэктиибэ, учаастак олохтоохторо уонна төрөппүттэр бары биир санаанан салайтаран, оҕо төрөөбүт дойдутугар бэриниилээх, эргиччи сайдыылаах буола улаатарын туһугар эрчимнээхтик үлэлээбиппит. Мин, түгэнинэн туһанан, бу сылларга алтыһан үлэлээбит биир идэлээхтэрбэр ситиһиилэри, туйгун доруобуйаны, тус олохторугар дьолу-соргуну баҕарабын. Оскуолабыт төһө да аҕыйах оҕолоох буоллар, туох баар тэрээһиннэргэ сөпкө дьаһанан, көхтөөхтүк кыттан ситиһии да баар этэ. Оптимизация буолан, биһигини оройуон киинигэр баар начаалынай оскуолаҕа холбообуттара.

• Александр Васильевич, уопуттаах учуутал быһыытынан көрдөххүнэ, билиҥҥи кэм оҕолоро урукку көлүөнэ оҕолортон туох уратылаахтар дии саныыгыный?

–   Билиҥҥи сайдыылаах үйэ оҕото олох хаамыытынан өйө-санаата кэҥээтэ, билиигэ-көрүүгэ тардыһыыта күүһүрдэ, ол гынан баран эт-хаан өттүнэн арыый атыннар, ол эбэтэр аһаах соҕустар. Санааларын толору этэллэр, олоххо көрүүлэрэ, толкуйдара атын. Билиҥҥи кэм оҕолоро төрөппүт көмөтө суох дьаһаммат курдуктар, аһара орооһон, барытыгар кыттыһа сатаан мэһэйдэри үөскэтэбит дии саныыбын.

–   Эн үлэҥ таһынан спорт энтузиаһа буолаҕын. Ордук ханнык көрүҥү сэҥээрэҕиний?

–   Үөрэтэрим быыһыгар спорт араас хайысхатыгар оҕолору уһуйабын. Дьарыктыыр оҕолорбор ситиһиини дьаныардаах дьарык эрэ аҕалар, туох баар санааҕытын ууран туран дьарыктаннаххытына эһиэхэ кыайыы-хотуу хайаан да кэлиэ диибин. Уолум Коля маҥнайгы кылааска киириэҕиттэн остуол тенниһинэн дьарыктаммытым. Урут мээнэ иллэҥ кэми атаарарга диэн оонньуур этим. Уолбун илдьэ саалаҕа кэлэрим уонна дьарыктанан бүтүөр дылы бэйэм эмиэ мээнэ оонньуурум. Онтон тренербит атын үлэҕэ көспүтүгэр, уолбун бэйэм ылсан дьарыктаабытым. Анал литератураны ааҕан, Интернети хасыһан теннис көрүҥүн туһунан үөрэппитим. Бэйэм да оннук бириинсиптээхпин. Өскөтүн эн оҕону туохха эмэ үөрэтэр буоллаххына, бэйэҥ ону сатыыр, көрдөрөр, саатар тылгынан балачча өйдөнөр гына быһаарсар буолуохтааххын.                                                                                                 2014 сыллаахха Намҥа буолбут Саха Республикатын норуоттарын VI-с оонньууларыгар сүүмэрдиир күрэххэ кыттаары эрчийэр оҕолорбун Дьокуускай куоракка көһөрөн аҕалан, дьарыктаабытым. Ол кэмҥэ «Дохсун» СК тренерэ Родион Сидоров дьарыкпытын күүскэ өйөөн, көмөлөһөн, хамаандам хоту зонаҕа бастаабыта уонна VI-c спортивнай оонньууларга уопсай түмүккэ 8-с миэстэ буолары ситиспиппит. Бу ыраах хоту сытар кэлии-барыы хааччахтанар сирин оҕолоругар син балачча ситиһии диэн ааҕабын. Улахан дьон Индигиир умнаһыгар сытар оройуоннар икки ардыларыгар ыытыллар «Индигиир Кубога» күрэххэ 1-2 миэстэ буолаллар. Оҕолорго куруук бастакы миэстэҕэ сылдьабыт. Кэлии-барыы ороскуотун оройуон дьаһалтата төһө кыалларынан үбүлүү сатыыр. Тренер быһыытынан барҕа махталбын оҕолорум төрөппүттэригэр тиэрдиэм этэ. Айан сүрүн төлөбүрүн кинилэр бэйэлэрэ уйуналлар.

• Үлэҥ түмүгэ номнуо көстөн эрэрэ буолуо…
• Үөрэппит оҕолорум спорт эйгэтигэр ситиһиилэрэ араастар. Кыра кылаас оҕолоро дуобакка, хайыһарга, остуол тенниһигэр оройуоҥҥа бириистээх миэстэттэн түспэттэр. Урукку иитиллээччилэрим хайыһарга оройуон хамаандатыгар киирэн, иккитэ хотугу зонаҕа Алдаҥҥа ыытыллар спартакиадаҕа бастаан тураллар. Киэн туттар иитиллээччим Сидорова Василина – оройуон чемпионката. Урукку сылларга дьарыктаабыт оҕолорбуттан эдьиийдии-бырааттыы Саша, Артур Васильевтар ордук ситиһиилээхтик хайыһарга сүүрэр этилэр. Уолум Слепцов Коля улахан дьоҥҥо оройуон хас да төгүллээх чемпиона, «Чолбон» ПБ кубогын 2-с призера, бу сайын ыытыллыбыт «Саха сирин олимпийскай эрэллэрэ» күрэххэ 3-с миэстэлээх.
• Нуучча дуобатыгар эмиэ кэккэ ситиһиилэрдээхтэр. Ол курдук Дьулус, Мила Михайловтар, Рома, Вика Дягилевтар, Алеша, Артур Старковтар уо.д.а. Бу оҕолор начаалынай кылаастан саҕалаан, дьарыктарын бырахпакка, балачча ситиһиилээхтик оскуолаларын, нэһилиэктэрин чиэһин хас да сыл устата көмүскээн кэллилэр.
• Үлэттэн-хамнастан ордон тугунан эмэ дьарыктанаҕын дуо?
• Иллэҥ кэммэр, саха киһитэ буоларым быһыытынан, айылҕаҕа сылдьарбын ордоробун. Оскуолабын, үөрэтэр оҕолорбун, идэбин сөбүлүүр буолан тыаҕа куоппакка сылдьабын. Бултуурбун, балыктыырбын олус сөбүлүүбүн. Сайын окко сылдьыбатахпына сынньанным диэн санаммаппын. Бултан ураты кэмҥэ айылҕаҕа үксүгэр соҕотоҕун сылдьа сатыыбын, санаабын сааһыланарбар, ол-бу саҥа толкуй киирбитин ырытарга туһалаах дии саныыбын. Уопсайынан, мээнэ иллэҥ сылдьарбын сөбүлээбэппин, киһи наар тугу эмэ оҥоро, айа-тута, сайда сылдьыахтаах.
• Александр Васильевич, эр киһи учуутал быһыытынан оҕону иитиигэ туох эмэ ураты ньыманы туһанаҕын дуо?
• Оҕону иитиигэ ураты ньымам суох эрээри, улахан киһи тус бэйэтинэн холобур буолуохтаах дии саныыбын. Ити төрөппүт да оҕолоргор, иитэр-үөрэтэр да оҕолоргор сыһыаннаах. Туттардыын-хаптардыын, саҥалыын-иҥэлиин, бэл, таҥастыын-саптыын… Оҕону кытта тэҥнээҕиҥ курдук кэпсэтэн-ипсэтэн хайа баҕарар кыһалҕаны быһаарыахха сөп. Сороҕор уруогу быһа биир садаачаны, холобуру ырытан эрэйдэнээччибит, эппиэтин олох эппэппин, бэйэҕит эт мэйиигитинэн толкуйдааҥ диибин. Онтон оҕо син биир тобулар. «Дьэ, сатаатым ээ» диэтэҕинэ, маны аны умнубат.
• Билигин учуутал үлэтэ олус уустугурда дииллэр. Эн туох дии саныыгыный?
• Билиҥҥи учуутал үлэтэ-хамнаһа олус ыарахан буолла диэх санаам кэлбэт. Арай кумааҕы үлэтэ элбэҕэ сороҕор атахтыыр. Киһи үйэтин тухары үөрэнэр дииллэр…Онон учуутал эмиэ онтон хаалсыбакка үөрэнэр буоллаҕа дии. Хайа баҕарар үлэҕэ бастаан саҕалыырга ыарахан, онно сүбэлиир-амалыыр, көмөлөһөр киһи баара улахан тирэх буолар уонна бииргэ үлэлиир кэллэктиибиҥ эмиэ улахан суолталаах. Биир санаанан хардарыта көмөлөсүһэр буоллахха үлэҥ сырыыта сыыдам буолар. Мин саныырбар, үөрэхтээһин эйгэтигэр саҥаттан саҥа сүүрээн киирэрэ сөп. Учуутал хамнаһа арыый дии саныыбын, ол гынан баран сыана, ол-бу төлөбүр ыарыы турар, онон син биир биир таһымҥа хаалар.
• Арааһа, учуутал киһи оскуола түбүгүттэн ордубатыҥ буолуо. Онуоха дьиэ кэргэниҥ сыһыана хайдаҕый?
• Кэргэним Надежда оҕо саадыгар иитээччи көмөлөһөөччүтүнэн үлэлиир. Кини миигин өйдүүр, күүскэ өйүүр буолан учууталынан, тренеринэн үлэлии сылдьабын дии саныыбын. Күнү быһа оскуолаҕа сылдьан баран киэһэ хойукка дылы дьарыктанабын. Аны субуотаҕа, өрөбүлгэ наар күрэхтэһиилэринэн барабын. Уолбут сотору-сотору Дьокуускай куоракка күрэхтэһэ барар, онно тэрийэн ыытааччы эмиэ кини. Биһиги биэс оҕолоохпут. Улахан кыыспыт Тааттаҕа кийииттээн олорор, икки оҕолоох. Улахан уол Коля 11 кылааска үөрэнэр, орто кыыс Юлия – тохсус, кыра уол Кирилл – алтыс, кыра кыыс Ангелина бэһис кылаастарга үөрэнэллэр. Оҕолорбун кыра эрдэхтэриттэн спорка сыһыарбытым. Колям кыра эрдэҕиттэн спорт саалатыгар батыһа сылдьара. Коля, Юлия, Ангелина остуол тенниһинэн дьарыктаналлар. Кирилл тустуук уонна кыралаан теннистиир. Дьиэ-уот күннээҕи үлэтин араарбаппыт. Оҕолор бары уочаратынан иһит, муоста сууйаллар, ону таһынан тус бэйэлэрэ толорор эбээһинэстээхтэр. Уолаттарбын олох кыра эрдэхтэриттэн булка илдьэ сылдьыбытым. Дьыл кэмин көрөн тыаҕа хайдах сылдьыахха сөбүн кинилэр билэллэр. Ону ааһан кыра кыыһым эмиэ хаалсыбат, чугас эргин куска да, балыкка да барсааччы.

– Эйиигин үлэҕэ-хамнаска өссө туох көҕүлүүрүй?

– 2010 сыллаахха Саха Республикатын уонна Россия үөрэҕириитин министиэристибэлэриттэн Грамота тутан олуһун үөрбүтүм, ити миэхэ салгыы үлэлиирбэр үрдэл буолбута. Ол эрээри, мин саамай үрдүк ситиһиим диэн бу сылларга үөрэппит оҕолорум киһи-хара буолан, үөрэхтэнэн, дьиэлэнэн-уоттанан олоххо миэстэлэрин булан үлэлии-хамсыы сылдьаллара буолар. Учуутал киһиэхэ онтон ордук улахан ситиһии суох дии саныыбын.

• Александр Васильевич, Учуутал күнүнэн эҕэрдэлиибин! Үлэҕэр өссө үрдүк ситиһиилэри!

СССР норуодунай учуутала Михаил Андреевич Алексеев «Ыччаты иитэр уонна үөрэтэр үлэҕэ учуутал тутаах күүһүнэн буолар. Бастатан туран, кини бэлэмиттэн, уопутуттан, төһө идэтин баһылаабытыттан биһиги ыччаппыт кэлэр кэскилэ быһаччы тутулуктаах. Онон учуутал күүһэ кини билиитигэр буолар…» диэн этэн турар. Кырдьык, учуутал күүһэ – кини киэҥ билиитигэр, үлэтигэр бэриниилээх сыһыаныгар. Александр Васильевич ыраах сытар Муома кэлэр кэскилин үөрэх, спорт эйгэтигэр тэҥинэн уһуйан, кинилэр билиигэ-көрүүгэ дьулуһар, кэрэни кэрэхсиир, чөл олоҕу өрө тутар дьон буолалларыгар кыһаллан үлэлиир-хамсыыр.