Ураты минньигэс астаах «Тыгын Дархан»

 

Тэрилтэ салайааччыта Мария Габышева бэс ыйын 17 күнүгэр өрөгөйдөөх үбүлүөйүн бэлиэтээтэ

 

 

«Тыгын Дархан», «Седьмое небо», «Каре», «Кружало», «Полярная звезда», «Ленские столбы», «Квартира на проспекте»… «О вкусах не спорят» диэн этии баар. Ол эрээри ити рестораннартан саамай бастыҥнарынан, ураты минньигэс, амтаннаах астаахтарынан «Тыгын Дархан» буолар диэтэхпинэ, үгүстэр сөбүлэһиэхтэрэ диэн эрэнэбин. Биһиги манна сырыттахпытына, бэйэбит национальнай аспытын тото-хана аһыыбыт, сынньанабыт.

Ол гынан баран бу тэрилтэни ким дьаһайарын, үлэлэрин ымпыгын-чымпыгын төрдүттэн билбэппит. Ити ресторан «Тыгын Дархан общественнай аһылык сулууспата» ГУП иһигэр киирсэр. Бу олус эппиэтинэстээх, уустук салааны үйэ чиэппэрэ кэм устата   Мария Габышева саталлаахтык салайан кэллэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ Мария Николаевна бэс ыйын 17 күнүгэр 80 сааһын туолар өрөгөйдөөх үбүлүөйүн бэлиэтээтэ. Кини хайдах салайааччы буоларын сааһа да этэр дии саныыбын. Ордук билиҥҥи уларыйыылаах-тэлэрийиилээх, этэргэ дылы, сарсыҥҥыгын да ыйдаҥардан көрбөт кэмҥэ итиччэ уһун бириэмэ устата уонна 80 сааска диэри бу уустук салааны салайан кэлии да, ити киһи хайдах курдук күүстээх личность буоларын этэр дии саныыбын.

 

Библиотекарь идэлээх эрээри

 

— Мария Николаевна, эн, библиотекарь уонна юрист идэлээх киһи, хайдах быһыылаахтык адьас атын хайысхаҕа үлэлии кэлбиккиний, олоххун-дьаһаххын тосту уларытан эрэр киһи син санаарҕаатаҕыҥ буолуо?    

— 1993 сыллаахха алтынньыга аан маҥнай манна үлэлии кэлбитим. Үлэ коллективын кытта билсиһии буолбута. Урут дириэктэринэн үлэлии сылдьыбыт киһи: «Сааһыҥ тухары общественнай аһылык эйгэтин билбэтэх киһи, хайдах салайыам диэҥҥин сананан кэлэн тураҕын?»,  — диэн эн биэрбит ыйытыыгар майгынныыр ыйытыгы биэрбитэ. Онуоха мин: «Билиитэ да аттыгар туруом, саалаҕа да тахсаммын дьону аһатыам-сиэтиэм суоҕа, кадры иитиэхтээхпин уонна кинилэр нөҥүө үлэбин ыытыаҕым», — диэн хардарбытым. Уонна ол курдук, кадры иитиигэ болҕомтобун күүскэ уурбутум.

Кырдьык, общественнай аһылыкка туох да сыһыана суох киһи эргиэн-экономическай колледжка тиийбитим. Саҥа үлэлээн эрэр дириэктэр Василий Борисовы кытта көрсөммүн, санаабын эппитим уонна кадры иитиигэ дуогабар түһэрсибиппит. Ити салайааччы төһө даҕаны атын үлэҕэ бардар, кини оннугар хаалбыт Наталия Яковлеваны кытары бииргэ үлэлээбиппит. Күн бүгүнүгэр диэри тустаах үөрэх кыһатын кытта бииргэ үлэлиибит.

Бу үөрэх кыһатын устудьуоннара производственнай практикаларын биһиэхэ бараллар. Саамай бастыҥнарын талан ылабыт. Асчыттарбыт, официаннарбыт разрядтарын колледж нөҥүө үрдэтэбит. Биһиги үөрэх тэрилтэтэ буолбатахпытынан, разряды үрдэтэр бырааппыт суох. Үчүгэй үлэһити Новосибирскайдааҕы потребкооперация академиятыгар салгыы бэйэбит төлөөммүт үөрэттэрэбит. Манна үөрэммит оҕолорбут — билигин сүрүн структураларбыт салайааччылара. Холобур, «Тыгын Дархан» производственнай салаатыгар, «Седьмое небо» рестораҥҥа оҕо кафетыгар, «Кружало» кафеҕа.

Бастаан олох билбэт эйгэбэр кэлэн баран, биллэн турар, ыарырҕаттаҕым дии. Саха куукунатын норуотугар төннөрбүт, аатырбыт асчыт Иннокентий Тарбаховтыын дьиэ кэргэнинэн доҕордоһобут. Кинини инженер-технологынан үлэҕэ ыҥырбытым. «Холбоско» үлэлии сылдьара. Иннокентий киирдэҕинэ, үлэм-хамнаһым быдан судургу буолуохтааҕын билэрим. Ол эрээри Лэгэнтэй бу дьиэбит оҥоһуллан бүппүтүн эрэ кэннэ, 1995 сыллаахха кэлбитэ. Киитэрэй буоллаҕа дии (күлэр). Икки сыл устата балачча эрэйдэнэ түспүтүм. Ол гынан баран кадрым боппуруоһун өрө тута сылдьыбытым. Мөлтөхтүк үлэлиир, дьыалаларыгар ис сүрэхтэриттэн кыһаллыбат дьону үлэлэриттэн тохтоппуппут. Практиканнартан үчүгэй оҕолору талан ылбыппыт. Сыыйа-баайа саҥа үлэ коллектива үөскээбитэ.

— Производственнай тэрилтэҕэ биир да үлэһит барара охсуулаах буолуо дии?       

— Кырдьык, биир да киһи барда­ҕына, тута биллэр. Ол гынан баран, төһө да ыарырҕаттарбыт үөрэниэн баҕалаахтары хааччахтаабаппыт. Үлэлэриттэн тэйбэккэ эрэ сүүсчэкэ киһи орто уонна үрдүк үөрэх кыһаларын бүтэрдилэр.

 

__________________________________________

Ордук билиҥҥи уларыйыылаах-тэлэрийиилээх, этэргэ дылы, сарсыҥҥыгын да ыйдаҥардан көрбөт кэмҥэ итиччэ уһун бириэмэ устата уонна 80 сааска диэри бу уустук салааны салайан кэлии да, ити киһи хайдах курдук күүстээх личность буоларын этэр дии саныыбын.

__________________________________________

 

 

Аһылык култууратыгар үөрэтэр буоллахпытына

 

— «Тыгын Дархаҥҥа» хайдах быһыылаахтык үлэҕэ киирэллэрий?

— Үлэ кэпсэтэ кэлээччилэр, бастатан туран, бэсиэдэлэһиини ааһаллар. Биһиги үлэбит-хамнас­пыт наһаа ыараханын, күнү быһа атах үрдүгэр сылдьалларын туһунан этэбит. Элбэх киһи санаатын табар кыахтаахтар дуо диэн ыйытыыны туруорабыт.

— Киһи эрэ барыта эһиги хамнаскытын үрдүк буолуо дии саныыр, кистэл буолбатах буоллаҕына, үлэһиттэр орто хамнастара төһөнүй?

— Хаһаайыстыбаннай ахсааҥҥа үлэлиибит. Төһө үбү-харчыны өлөрөбүт да, оччо хамнастанабыт. Хамнастара үрдүгэ суох буолан, социальнай өттүнэн көмүскэллээх буолалларын хааччыйа сатыыбыт.  Ол курдук, бириэмийэ ылаллар. Хас сыл ахсын бастыҥ үлэһиттэр талыллаллар. Олор сыл устата 10 бырыһыан эбии хамнас ылаллар. Омук тылын билээччилэр, ааттаах-суоллаах үлэһиттэргэ эмиэ эбии төлөбүрдэр төлөнөллөр.

Сорох ардыгар биһиги ким баҕалааҕы аһатар кыахпыт суох. Биһиэнэ режимнээх объект. Дьиэбит аҥаара гостиница. Онон киэһэ 23 чааска үлэлээн бүтэбит. «Седьмое небо», «Кружалоҕа» баар кафебыт эмиэ итинник үлэлииллэр. Атыттар курдук түүн 3-4-кэ диэри үлэлээбэппит. Бырабыыталыстыба 1-гы нүөмэрдээх дьиэтин остолобуойугар тастан киирбит дьон аһаабаттар. Онон хайа эрэ өттүнэн үлэбит хааччахтанар. Ити үп-харчы киириитигэр кыахпытын аччатар. Ол гынан баран дьону аһылык култууратыгар, бэрээдэккэ үөрэтэр, сынньатар буоллахпытына, режими тутуһуохтаахпыт. Ити ордук ыччакка туһуланар.

2012 сыллаахха «Культура питания якутов» диэн кинигэни бэчээттээн таһаарбыппыт киэҥ сэҥээриини ылбыта.

 

Общественнай  аһылык   историятыгар  аан бастаан

 

— Мария Николаевна, тэрилтэҥ ситиһиилэрин кытта кылгастык билиһиннэр эрэ?

— «Тыгын Дархан» ресторан Саха сирин норуоттарын сыаннастарын, култуураларын ситиһиилээхтик пропагандалыыр. Тустаах ресторан Саха сирин общественнай аһылыгын историятыгар аан бастаан 2001 сыллаахха Москваҕа ыытыллыбыт Бүтүн Россиятааҕы рестораннар сервистэрин күрэҕэр уонна 2004 сыллаахха Томскай куоракка буолбут норуоттар икки ардыларынааҕы Олимпиадаҕа боруонса мэтээли ылары ситиспитэ.

2006 сыллаахха тус бэйэм «Российскай Федерация топ-менеджерэ» үрдүк ааты сүкпүтүм. Оттон 2008 сыллаахха үлэ коллектива «Национальнай экономика элитата» официальнай общественнай билинии чэрчитинэн, «Россия сайдыытыгар кылаатын иһин» бочуоттаах бириэмийэ лауреатынан буолары ситиспитэ.

Маны таһынан «Тыгын Дархан» ресторан «ХХI үйэ бастыҥ ресторана» общественнай фонда дипломанынан буолбута. «Российскай Федерация регионнарын аһылыгын индустриятын сайдыытыгар тус кылаатын иһин» бэлиэнэн бэлиэтэммитэ.

— Төһө да үлэҕит олус түбүк­тээх буоллар, коллектив социальнай эппиэтинэстээх буолууну умнубат…

— Оннук. Үлэ коллектива «Бизнес социальнай эппиэтинэһин иһин» норуоттар икки ардыла­рынааҕы бочуоттаах бириэмийэнэн наҕараадаланан турардаахпыт. Тулаайах оҕолор үөрэнэр 28 №-дээх коррекционнай оскуоланы уонна инбэлиит ыччат араас идэлэргэ уһуйуллар Дьокуускайдааҕы лицейи кытта ыкса ситимнээхтик үлэлиибит.

Маны таһынан хас сылын ахсын «Киэргэ» ювелирнай фирманы кытта ыарыһах оҕолорго үп хомуйуутугар акция ыытабыт.

 

Буотарак   миинин сөбүлүүбүн

 

— «Эр киһи ордук минньигэстик астыыр» диэн этиигэ сөбүлэһэҕин дуо?

— Аан дойду практикатыттан көрдөххө, эр дьон саамай үчүгэй асчыттар, иистэнньэҥнэр. Бастатан туран, кинилэр күүстээхтэр. Үлэни кыайа-хото туталлар. Дьахтар курдук дьиэҕэ-уокка хайыта тыыттарбаттар. Көҥүллэр.

Биһиги уол өттүн хото ыла сатыыбыт. Эр киһи үчүгэйдик астыыр диэнтэн буолбатах. Биһиэхэ переработка улаханнык сайда илик. Эти атаҕынан, арыыны дьааһыгынан ылабыт. Ону барытын араартыахха наада. Итиннэ күүстээх илии баар буолуохтаах. Тас дойдулар курдук барыта бэлэмэ буоллар, дьахталлар да үлэлиэхтэр этэ.

— Эн бэйэҥ саамай сөбүлүүр бүлүүдэҥ ханныгый?

— Аска таламаһа, сириксэнэ суох киһибин. Буотарак миинин, сылаас лэппиэскэни, күөрчэҕи наһаа сөбүлүүбүн.

 

Георгий  Кунадзе ыҥырыытынан

 

— «Тыгын Дархаҥҥа» бил­лэр-көстөр үгүс дьон сылдьан, аһаан аастахтара, кимнээх сылдьыталаабыттарай?

— Биһиэхэ Ельцин, Черномырдин, Степашин, Грачев, Хасбулатов, Касьянов, Шахрай, Хакамада, Ходорковскай, уо. д. а. аһаабыттара. Владимир Жириновскай хаста да сылдьыбыта.

Артыыстартан Киркоров, Орбакайте, Витас, Анита Цой, Буйнов, Юлиан, Валерия уо. д. а. сылдьыбыттара.

Наһаа үчүгэй дьон кэлэн барааччылар. 1996 сыллаахха посол Георгий Кунадзе биһигини Соҕуруу Кореяҕа ыҥырбыта. Урукку Президеммит Михаил Ефимович дьаһал биэрэн ыыппыта. Онно сүүрбэ күн устата үлэлээбиппит, үөрэммиппит. Сүрдээх улахан оскуоланы ааспыппыт. Наһаа кыахтаахтара. Барыта автоматика. Рестораннар бэйэлэрэ лапсаттан сакалаат кэмпиэккэ тиийэ оҥороллоро. Кунадзе дьиэтигэр ыҥыран ыалдьыттата сылдьыбыта.

Саха национальнай куукуната сайдарыгар бастакы Президеммит Михаил Николаев сүҥкэн оруоллаах.

 

Индигирканы,  тоҥ балыгы,   күөрчэҕи…

 

— Ыалдьыттаргыт ордук ханнык бүлүүдэлэри сөбүлүүллэрий?

— Тоҥ балыгы, «Индигирка» салааты, күөрчэҕи, астаах саламааты, сахалыы лэппиэскэни таптаан сииллэр, киһи сөҕүөн курдук, омуктар сэлиэйдээх буотарак миинин олус сөбүлээн иһэллэр. «Халахытыы» диэн наһаа минньигэс эт бүлүүдэтэ баар. Урут билиитэҕэ эти үтэн сиир этибит дии, оннук. Иннокентий Тарбахов ити бүлүүдэни саҥа таһымҥа таһаарда. Билиитэҕэ арыыта суох эти халахытан ылар. Гарниры кытта анал таблетканы уматаммыт, ити бүлүүдэбитин үөрүүлээх түгэннэргэ таһааран биэрэбит. Саха аал уот иччитигэр үҥэр-сүктэр буоллаҕа.

 

Араас дьахтар алаадьыта уратытын  курдук

 

— Киин куораппытыгар сахалыы астаах бүлүүдэлэрдээх  рестораннар тарбахха баттаналлар…

— Биһиги астыыр бүлүүдэлэр­битин атын рестораннар, кафелар киллэрэллэр. Биһиэхэ сылдьар клиеннэрбит «эһиги аскыт ураты минньигэс, амтаннаах» дииллэр. Биир бүлүүдэ атын-атын рестораннарга олох атын амтаннаах. Дьахтар-дьахтар алаадьыта ураты буоларын курдук. Саамай элбэх ассортименнаах, сахалыы бүлүүдэлэрдээх «Тыгын Дархан» ресторан Дьокуускайбытыгар соҕотох.

— Күөн туттар асчыттаргыт кимнээхтэрий?

— Үчүгэй, күөн туттар асчыттардаахпыт. Кинилэри уһуйааччы — Иннокентий Тарбахов. Лэгэнтэй туйаҕын хатарааччылар баар буоллулар диэммит үөрэбит.

 

Кэмсиммэппин

 

— Мария Николаевна, бу үлэ­ҕэ кэлбиккиттэн кэмсиммэккин дуо?

— Кэмсиммэппин. Бу үлэҕэ кэлиэхпиттэн наһаа сайынным. Киһи күүскэ баҕарар уонна ол үлэтигэр бэриниилээхтик үлэлиир буоллаҕына, ситиһиилэр кэлэллэр эбит. Саха национальнай куукунатын норуотугар төнүннэрбит Иннокентий Тарбаховы кытта бастакы сахалыы астаах рестораны аһыыга кыттыыны ылбыппыттан үөрэбин эрэ.

«Коммунист» хаһыакка кириитикэлэнэн турардаахпын. Үөһээ Дьааҥыттан сылдьар киһи «госпожа Габышева, не думайте, что до вас не было якутской кухни» диэн суруйбут этэ. Мин ити кириитикэттэн олох өһүргэммэтэҕим. Кини олох сөпкө суруйар. Саха норуота былыр-былыргыттан күн баччаҕа диэри аһын-үөлүн тутан кэллэҕэ. «Тыгын Дархан» ресторан да, аатырбыт асчыт Иннокентий Тарбаахап да айбатах астара буолаллар. Ол гынан баран, биһиги рестораммыт саха аһылыгын общественнай аһылыкка таһаарда.

— Ааҕааччыларга бэйэҕин билиһиннэр эрэ.

— Уус-Алдаҥҥа күн сирин көрбүтүм. Ол эрээри Намҥа улааппытым, үлэбин саҕалаабытым. Икки оҕолоохпун — ыаллар. Сиэннэрдээхпин. Библиотекарынан, культура эйгэтигэр, салайар үлэлэргэ үлэлээбитим.

 

Лэгэнтэй Тарбаахап булугас  өйө

 

— Үлэттэн-хамнастан тэйэн биир эмэ көрдөөх түгэннэ сэһэргии түспэккин ээ.

— Нам остолобуойугар Аляска губернаторын көрүстүбүт. Оччолорго мин райсовет исполкомугар сэкирэтээринэн, оттон Иннокентий Тарбахов шеф-поварынан үлэлиирбит. Испииринэн күндүлүөхтээххит диэтилэр. Сабыс-саҥа курустаал графиннары атыыластыбыт. Бииригэр испиир, атыныгар муустаах ууну куттубут. Үүт-үкчү графиннар. Бутуйаайаххыт диэн буолла. Холодильникка уган кэбистибит. Ыалдьыттарбытын аһаттыбыт-сиэттибит. Үрүүмкэлэригэр испиири куттубут. Райсовет бэрэссэдээтэлэ Василий Жирков тост этэн баран көтөхтөрдө. Мин диэки көрөөт: «Бу тугуй?» — диэтэ. Иннокентийдыын сирэйбит куһаҕан буолла. Ыалдьыттарбыт ууну иһэн кэбистилэр. Онтон Лэгэнтэй күлэ-күлэ: «Биһиги саамай күндү ыалдьыттарбытын аан маҥнай Өлүөнэ эбэ ыраас уутунан күндүлүүбүт, билигин аны, уоттаах утаҕы боруобалыаҕыҥ», — диэтэ. Кини сытыы-булугас өйө туһалаан турардаах.

— Мария Николаевна, кэп­сээниҥ иһин махтанабын.