Усуйааналар, хайдах олороҕут?

— Георгий Николаевич, кэпсэтиибитин хоту сир биир саамай тыын боппуруоһуттан, таба иитиититтэн саҕалыахха. Улууска төһө дьиэ табата баарый, бу салааҕа туох уустуктары көрсөҕүт?
— Билигин Усуйаана улууһугар быйылгы тугуттары ааҕан туран, 25,5 тыһыынча дьиэ табата баар. Хас сылын ахсын табабыт ахсаанын ортотунан 1 тыһыынча төбөнөн улаатыннара олоробут.
Ол эрээри бу кыһын хаһан да түспэтэх халыҥ хаар түһэн, бу салааҕа кыһалҕа бөҕөтүн үөскэттэ. Маны таһынан быйылгы саас дьыл хойутаан уонна ириэрэ-ириэрэ тоҥорон, эмиэ таба иитиитигэр уустуктары үөскэттэ. Онон тугут бөҕөтүн сүтэрдибит. Аны күһүн хараал түмүгүнэн табабыт ахсаанын көрөн бараммыт, идэһэбитин аччатарбыт буолуо. Оҥорон таһаарыы былаанын толорор инибит диэн санаалаахпын.
— Таба иитиитигэр хаһаайыннааһын ханнык көрүҥнэринэн үлэлии-хамсыы олороҕут?
— Ити салааҕа бөдөҥ хаһаайыстыбабытынан «Табаяна» потребительскай кооператив буолар. Бу кооперативка 12 ыстаада баар. Итини таһынан «Омолой» диэн родовой общинаҕа 1,5 тыһыынча таба баар.
— Георгий Николаевич, табаһыттыырга олохтоох ыччат төһө тардыһарый?
— Таба иитиитин биир сүрүн кыһалҕатынан үлэһит илии тиийбэтэ буолар. Ыччат табаһыттыырга дьулуспат. Ыстаадаҕа үлэлиэн баҕарбат.
Ити төрүөтүнэн табаһыт хамнаһын намыһаҕа эрэ буолбатах. Манна аныгы сайдыылаах олох сабыдыала эмиэ баар. Буолаары буолан, ити улахан биричиинэнэн буолар. Компьютер, Интернет ситимэ, төлөпүөн, телевизор… Итилэртэн эдэр дьон арахсыахтарын баҕарбаттар. Киһи үчүгэйгэ түргэнник үөрэнэр.
— Кырдьык, аныгы үйэ, аныгы технологиялар ыччаты ыстаадаттан тэйитиэхтэрин сөп. Ол гынан баран эдэр дьону төрүт үгэстэриттэн тэйиппэт курдук син-биир үлэ ыытыллыан наада дии саныыбын. Итинник дьаһамматахпытына, аҕыйах ахсааннаах норуот сүтүүтэ-симэлийиитэ тахсыан сөптөөх.
— Оннук, сөпкө этэҕин. Хас сайын ахсын оскуола үөрэнээччилэрэ ыстаадаҕа тахсаннар, дьонноругар көмөлөһөллөр. Маныаха кыра саастаах оҕолор үөрүүнэн баралларын бэлиэтиибин. Оттон үрдүкү кылаас үөрэнээччилэрэ кииҥҥэ тардыһа сатыыллара баар суол. Ол эрээри кэлиҥҥи кэмҥэ ыстаада, таба диэки хайыһааччы ыччат ахсаана эбиллэрэ санааны көтөҕөр.
Мин саныахпар, ыстаадалар инфраструктураларын сайыннарыахпытын наада. Кыстыыр, күһүүр, сааһыыр, сайылыыр сирдэригэр дьиэ-уот, гараж, баанньык тутаммыт, табаһыттарга материальнай-техническэй базаларын тэрийэн биэриэхтээхпит. Ыччаты көс олохтон тэйитиэ суохтаахпыт. Ямало-Ненецкэй, Ханты-Мансийскай уокуруктар көс олохторун илдьэ сылдьаллар. Ол иһин төрүт үгэстэриттэн тэйбэттэр. Оттон табаларын ахсаана элбии турар.
Билигин улууска табаһыттар династияларын өйүүр сыаллаах үлэни-хамнаһы ыытан эрэбин.
— Георгий Николаевич, билигин табаһыттар орто хамнастара төһө буолла?
— «Табаяна» кооператив биригэдьиирэ ыйга илиитигэр 26 тыһ. солк. ылар. Саамай намыһах хамнастаах чуум үлэһит үлэтин төлөбүрэ сүүрбэттэн тахса тыһыынчаҕа тэҥнэһэр. Хас квартал ахсын табаларын төбөтүнэн көрөннөр эбии төлөбүр ылаллар.
Күһүнүн табалары өлөрүү кэмигэр киллэрбит дохуоттарын кооператив үлэһиттэрэ бэйэлэрэ үллэстэллэр.
Үчүгэй үлэлээх, көрдөрүүлээх ыстаадалар үлэһиттэрин дохуоттарын барытан аахтахха, ыйга ортотунан 40-50 тыһ. солк. тэҥнэһэр.
— Ил Түмэҥҥэ 1997 сыллаахха бэс ыйын 25 күнүгэр ылыллыбыт «Таба иитиитин туґунан» өріспүүбүлүкэ сокуона салаа сайдыытыгар төһө суолталаах дии саныыгыный?
— Тустаах сокуон таба иитиитигэр улахан суолталааҕын бэлиэтиибин. Ити докумуон суоҕа эбитэ буоллар, баҕар, өрөспүүбүлүкэ табатыттан ытыспытын да соттубут буолуохпутун сөп этэ. Куһаҕана суох докумуон.
— Георгий Николаевич, эн бэйэҥ таба иитиитин салаатын ыытар үлэтин-хамнаһын билэ-көрө сылдьар киһи саҥа сокуон ылыллара төһө наадалаах дии саныыгыный?
— «Таба иитиитин туһунан» өрөспүүбүлүкэ саҥа сокуона ылыллара наадата суох дии саныыбын. Урукку ылыллыбыт сокуон ис хоһооно быдан ордук. Бу сокуону эрэдээксийэлээн баран, үлэлиирин ситиһиэхпитин наадалаах.
— Өрөспүүбүлүкэҕэ таба иитиитин үбүлээһинигэр киирбит саҥа ньыма туһунан тус санааҕын истиэхпин баҕарабын. Төһө табыгастаах ньыма дии санаатыҥ?
— Куһаҕана суох ньыма. Этэргэ дылы, үлэлииргэ-хамсыырга, айарга-тутарга көҕүлүүр методика. Ол курдук, табаҥ ахсаана улааттаҕына, бородууксуйан элбээтэҕинэ, дохуотуҥ үрдүү түһэр. Онон табаһыттар үлэлииргэ-хамсыырга интэриэстэрэ улаатта. Урукку өттүгэр үлэлээ-үлэлээмэ биир суума этэ.
— Олоххо-дьаһахха наадалаах табаар, бородуукта тиэллиитэ, хайдаҕый? Биир мунньахха биир улуус баһылыга «Якутоптторг» аһын-үөлүн чааһынайдар атыылаһан бараннар, ыарахан сыанаҕа атыылыылларын туһунан этэн турардаах. Усуйаанаҕа итинник кыһалҕа баар дуо?
— Быйылгы сылга улууспутугар бородуукта, табаар тиэллэн кэлиитэ куһаҕана суох. «Якутоптторг» тиэйбит таһаҕаһын чааһынайдар кууһунан атыылаһар бырааптара төрдүттэн суох. Ити холуобунай дьыала буолар. Биһиги улууспутугар итинник кыһалҕа суох. Хас биирдии нэһилиэк баһылыга итини кытаанах хонтуруолга тутар.
— Георгий Николаевич, усуйааналар ааспыт кыстыгы хайдах туораатыгыт?
— Чэпчэкитэ суох кыһын кэлэн ааста. Үөһэ бэлиэтээн ааспытым курдук, наһаа халыҥ хаар түстэ. Итини таһынан кыһыммыт сылаас буолан, кыһыҥҥы суол-иис туран биэрбэккэ, кыбыттара сыыһан баран, син мүлчү туттардыбыт.
— Балыктааһын боппу­руоһа хайдаҕый?
— Күһүнүн күөллэр сүгүн тоҥон биэрбэккэлэр, тааҥнааннар балыксыттарга уустуктары үөскэппиттэрэ. Ол эрээри балык бултааһыныгар былааммытын толорбуппут.
— Георгий Николаевич, арыгыны иһии, буруйу оҥоруу хайдаҕый?
— Оннук сытайан арыгыны иһии диэн суох. Буруйу оҥоруу атын улуустар сиэрдэринэн.
— Эһиги улууска кадрдарынан хааччыллыы боппуруоһа хайдаҕый?
— Өрөспүүбүлүкэҕэ «Земскэй луохтуур» уонна «Земскэй биэлсэр» бырагыраамалар үлэлээннэр, улуустарга доруобуйа харыстабыла кадрынан хааччыллыытыгар төһүүнэн буоллулар. Ыраах сытар учаастактааҕы балыыһаларбыт биэлсэрдэринэн хааччылыннылар. Билигин медицинскэй сиэстэрэ тиийбэт. Манна эмиэ анал бырагыраама баар буолуон наада. Бу боппуруос хоту улуустарга эрэ сытыытык турбат. Оннооҕор Дьокуускай куорат үгүс балыыһаларыгар, клиникаларыгар сиэстэрэлэр тиийбэттэр.
Оскуолалар учууталларынан хааччыллыылара куһаҕана суох. Бу боппуруоска атын кыһалҕалаах боппуруос күөрэйэн тахсар. Кистэл буолбатах, кыахтаах учууталлар Дьокуускайга, киин, Бүлүү бөлөх улуустарга хааланнар үлэлииллэр. Оттон ыраах хоту улуустарга үксүгэр сириллибиттэр тиийэллэр. Мөлтөх учуутал хаһан даҕаны чулуу киһини иитэн таһаарбат. Сэбиэскэй кэмҥэ атын хартыына этэ. Хоту сиргэ дьон чулуулара талаһаллара.
— Георгий Николаевич, киин куоракка көтөн кэлэргитигэр сөмөлүөккүт билиэтэ төһөнүй?
— Депутатскайтан Дьокуускайга диэри сөмөлүөт билиэтэ 17 тыһ. солкуобай.
— Георгий Николаевич, кэпсээниҥ иһин махтанабын.

Кэпсэттэ
Людмила НОГОВИЦЫНА.