Ян Стрекаловскай: «Вася сыалын ситиһэн эрэ баран тэйээччи»

Уол оҕону аҕатыттан ордук үчүгэйдик, ама, ким билиэй? Онон чемпион амарах аҕатын Ян Стрекаловскайы кытта көрсөн, ирэ-хоро кэпсэтэргэ быһаарыммытым. Сыыстарбатахпын, кинини кытта сэһэргэһэ олорон билбитим.

Кимтэн кииннээҕий?

— Ян Николаевич, Вася кимтэн кииннээҕин, хантан хааннааҕын кытта ааҕааччыларга билиһиннэр эрэ.
— Уолум Вася 1989 сыллаахха атырдьах ыйын 2 күнүгэр Чурапчы улууһун Дириҥэр күн сирин көрбүтэ. Иллэрээ күн 28 сааһын туолбута. Кини хантан төрүттээх эбит диир буоллахха, айбыт аҕата, мин, Уус-Алдан улууһун Уһун-Күөл бөһүөлэгиттэн, оттон иһирэх ийэтэ Валентина Чурапчы улууһун Дириҥиттэн төрүттээхпит.
Ийэтин эһэтэ олимпийскай оонньуулар чемпионнара, Ил Түмэн депутата Павел Пинигин эһэтиниин бииргэ төрөөбүттэр. Вася күрэхтэһэ барыан иннинэ, Чурапчы улууһун Дириҥ бөһүөлэгэр Пинигиннэр аймах түмсүүлэрэ буолбута. Онно Байбал уонна кини чугас дьоно уолбун истиҥ, сылаас тылларынан алҕаабыттара.
Мин аҕам Ньукулай эмиэ сүрдээх бэйэтин кыанар этэ. 77 сааһыгар диэри сүөһү көрбүтэ. Ийэтин да, аҕатын да өттүгэр күүстээх дьон бааллар.

«Сувак» киин көмөтүнэн

— Уолчаан истибэтин бас­таан хайдах быһыылаахтык билбиккитий?
— Биһиги дьиэ кэргэн икки оҕолоохпут. Улахаммыт Сахайаана эмиэ кулгааҕынан үчүгэйдик истибэт. Кинини улаатыыта кыайан истибэтин билбиппит. Алта сааһыгар Уус-Алдантан Дьокуускайга көрдөрө киллэрбитим. Онно эмчиттэр: «Кыыскын инбэлииккэ таһаар, дьүлэй», – диэбиттэрэ. Бастаан утаа, «хайдах оҕом инбэлиит буолуой» диэн өһүргэнэ санаабытым.
Социальнай үлэһиппит Дария Васильева уонна быраастар Нерюнгрига «Сувак» диэн истибэт оҕолору реабилитациялыыр киин баар, онно эмтэниҥ диэн сүбэлээбиттэрэ. Онон 1996 сыллаахха Уһун-Күөлтэн олох билбэт-көрбөт сирбитигэр Нерюнгри куоракка көһөн тиийбиппит. Онно тиийэн кыыспытын көрдөрбүппүт. Быраастар: «Өссө оҕолооххут дуо? Кинини эмиэ аҕалан доруобуйатын чинчийтэриҥ», — диэбиттэрэ. Ол иһин уолбутун эмиэ «Сувак» кииҥҥэ доруобуйатын чинчийтэрбиппит. Онно кулгааҕынан үчүгэйдик истибэтэ биллибитэ.

Нерюнгрига уон сыл устата олорбуппут. Оруобуна онно көһөн тиийбит сылбытыгар, оскуолаҕа саха кылаастара арыллыбыттара. Ийэбит оскуолаҕа саха тылын уонна литературатын уруоктарын биэрбитэ. Оттон мин үлэ уруогун үөрэппитим. Оҕолорбут доруобай оҕолору кытта бииргэ үөрэммиттэрэ. Оскуолаҕа үлэлиир буоламмыт, оҕолорбутун кытта мэлдьи бииргэ сылдьарбыт. Онон кинилэр саҥа сиргэ үөрэнэллэригэр үчүгэй этэ.
Ийэлэрэ учуутал уонна психолог идэлээх буолан, кыра эрдэхтэриттэн саҥарарга үөрэппитэ. «Сувак» реабилитационнай кииҥҥэ эмиэ тарбахтарынан-илиинэн буолбакка, кэпсэтэргэ үөрэтэллэр. Наһаа үчүгэй үлэлээх киин. Хас биирдии оҕону кытта тус-туспа дьарыктаналлар. Дьиэҕэ үлэ бөҕө биэрэллэр. Эмчиттэр барахсаттар таас дьүлэй да кырачааннары саҥарар, наадаларын быһаарсар оҥороллор Оҕолорбут кулгаахтарыгар аппараат кэтэрдэрбит уонна бастакы паартаҕа олорон үөрэнэллэрэ. Оскуоланы бүтэрбиттэрин кэннэ, кыыстаах уолбутун салгыы үөрэттэрээри Дьокуускайга көһөн кэлбиппит.
— Ян Николаевич, төрүк­күтүгэр истибэт дьон бааллар дуу?
— Мин да, ийэтин да өттү­түттэн дьүлэй дьон бааллара биллибэт. Төрөппүттэрим сэрии тулаайахтара буоланнар, төрдүлэрин-уустарын үчүгэйдик билбэттэрэ.

Хаһыат төрүөт буолбута

— Вася көҥүл тустуунан аан маҥнай хаһан дьарыктаммытай?
— «Сувакка» оҕолорбун эмтэттэрэ сылдьаммын, кэтэһэ таарыйа библиотекаҕа олорорум. Хаһыаттары, сурунааллары ааҕарым. Биирдэ истибэт дьон анал хаһыаттарын көрө олорон, кинилэр араас спорт көрүҥнэринэн дьарыктаналларын билбитим. Ити да иннинэ уолбун спордунан дьарыктыыр баҕалаах этим.
Кэпсээммиттэн кыратык туоратаахха, Лөгөй орто оскуолатыгар үөрэнэ сырыттахпына, үгүс спорт маастардарын иитэн таһаарбыт хайыһарга тренер Григорий Дьячковскай секцияҕа дьарыктанарбар ыҥырбыта. Итиннэ сыл курдук дьарыктаммытым. Кэлин саас күн уһаан, табаарыстарым уулуссаҕа оонньуу баралларыгар ымсыыран, дьарыкпын көтүтэр буолбутум. Онтон олох да быраҕан кэбиспитим.
Армияҕа сулууспалыы сылдьаммын, хайыһарынан ситэри дьарыктаммытым буоллар, физическэй өттүнэн өссө күүстээх-сымса буолуом этэ дии саныырым. Спордунан утумнаахтык дьарыктамматахпыттан кэмсиммитим. Онно: «Уол оҕолоннохпуна, хайаан да спордунан дьарыктыам», – диэн бэйэбэр бигэ тылбын бэриммитим. Ол баҕа санаам туолла.
Кэпсээммэр төнүннэххэ, ити хаһыаты көрөр кэммэр Вася бэһис кылааска үөрэнэрэ. Нерюнгри куорат оскуолалара, бары бассейнаахтар. Уолум онно куһаҕана суохтук харбыыра. Ол иһин харбааһын секциятыгар сырытыннарарым дуу дии саныырым. Ол хаһыат оҕом көҥүл тустуунан дьарыктанарыгар төрүөт буолбута.
«Эрэл» спортивнай оскуолаҕа уолбун илпитим. Көҥүл тустууга тренеринэн биир дойдулааҕым Ким Колодезников үлэлиирэ. Кини үөрэ-көтө уолбун дьарыкка ылбыта.
— Ян Николаевич, уолуҥ оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан, көҥүл тустууга ситиһиилэрдээх этэ дуо?
— Сэттискэ үөрэнэ сылдьан, Тындаҕа Уһук Илиҥҥи регион көҥүл тустууга турнирыгар, бириистээх үһүс миэстэҕэ тиксибитэ. Онно бастакы мэтээлин ылбыта. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан саамай улахан ситиһиитэ ол этэ.

СГУ-га туйгуннук үөрэммитэ

— Оскуоланы бүтэрбитин кэнниттэн Вася олоҕо хайдах салаллыбытай?
— Икки оҕобут оскуоланы бүтэрбиттэрин кэннэ, салгыы үөрэттэрээри, киин сиргэ таласпыппыт. Дьокуускайга көһөн кэлбиппит. Вася оскуоланы ортотук үөрэнэн бүтэрбитэ. Усулуобуйалаах диэн инбэлиит оҕолор үөрэнэр Дьокуускайдааҕы лицейдэригэр агроном идэтигэр үөрэнэ киирбитэ. Бу үөрэҕин туйгуннук, кыһыл дипломунан бүтэрбитэ.
Оҕолорбут үөрэнэр кэмнэригэр киин куоракка олорон бараммыт, дойдубар Уһун-Күөлгэ көһөн барбыппыт.
Үөрэххэ киирээт да, салгыы көҥүл тустуутунан дьарыктаммыта. Нерюнгритааҕы тренербит Ким Колодезников сүбэтинэн Василий Стручковка-Абый Бааскаҕа уолбун дьарыктата биэрбитим.
Агрономун үөрэҕин бүтэрээт, Саха судаарыстыбаннай университетыгар туттарсан, физкультурнай салааҕа үөрэнэ киирбитэ. Үөрэххэ киирэригэр тренерэ Василий Стручков уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи адаптивнай физическэй култуураҕа уонна спортка киин дириэктэрэ Анастасия Михайлова күүс-көмө, өйөбүл буолбуттара.
Манна үөрэнэ сылдьан, дьарыгын өссө күүһүрдүбүтэ. Оҕобут эдэрдэргэ көҥүл тустууга Россия чемпионатыгар кыайан-хотон чугас дьонун үөрдүбүтэ-көтүппүтэ. Ити кэнниттэн ол чемпионакка иккитэ эмиэ бастаталыы сылдьыбыта.

Улахан дьоҥҥо тахсан баран, эмиэ куһаҕана суохтук туста сылдьар. Россия чемпионатыгар үстэ иккис, иккитэ үһүс миэстэ буолуталаабыта. Бу сылга ити чемпионакка кыайыы-хотуу көтөллөммүтэ.
Вася СГУ-ну эмиэ кыһыл дипломунан бүтэрбитэ. Салгыы магистратураҕа үөрэнэ киирбитэ. Манна эмиэ кыһыл диплому ыларыгар олох кыра тиийбэтэҕэ.

Тренеринэн үлэлии сылдьыбыта

— Кини ити үөрэххэ уонна спортка ситиһиилэригэр киһи быһыытынан ханнык хаачыстыбалара көмөлөһөллөр дии саныыгыный?
— Вася олус бэрээдэктээх уонна туруоруммут сыалын-соругун хайаан да ситиһэн баран тэйээччи. СГУ-га үөрэнэригэр, сарсыарда 7 чаас 30 мүнүүтэҕэ барар уонна киэһэ 21 чааска дьиэтигэр биирдэ кэлэрэ. Үөрэҕиттэн уонна тустуутуттан ураты туохха да аралдьыйбата.
— Ян Николаевич, Вася үрдүк үөрэҕин бүтэрэн баран, тугунан дьарыктаммытын ааҕааччылар интэриэһиргиир буолуохтаахтар.
— СГУ-ну үөрэнэн бүтэ­рэн баран, үөрэммит Дьо­куускайдааҕы лицейигэр көҥүл тустууга тренеринэн биир сыл устата үлэлии сылдьыбыта. Оҕолоро күрэхтэһиилэргэ ситиһиилэммиттэрэ. Үлэтин сөбүлээбитэ эрээри, дьарыга табыллыбат буолан тохтуурга күһэллибитэ. Көҥүл тустуутунан утумнаахтык дьарыктанарга быһаарыммыта.

Эрэл Васяҕа эрэ

— Турция Самсун куоратыгар буолбут Сурдлимпийскай оонньууларга Василий тустууларын туһунан ааҕааччыларга сиһилии билиһиннэр эрэ, төһө долгутуулаах этэй?
— Вася Сурдлимпиадаҕа 70 кг ыйаһыннаахтарга туһунна. Сэрэбиэй быһыытынан бастакы эргииргэ тустубатаҕа. Иккис эргииргэ Болгария тустуугун кытта киирсэн, 11:0 ахсаанынан бириэмэтин иннинэ кыайыыны ситиспитэ. Утарсааччыта аан дойдутааҕы чемпионакка призер, улахан титуллаах эбит.
Онтон полуфиналга тахсар иһин күрэхтэһиигэ украинецтыын тустубута. Эмиэ үгүс титуллардаах тустуук. Украинеһы эмиэ тустан кыайбыта. Ити кэнниттэн уолбун көрө бара сылдьыбытым. Мэһэйдээмээри кэпсэппэппин эҥин, көннөрү баарбын, өйүүрбүн эрэ биллэрэбин. Наһаа сылайбыт этэ. Итиитэ да бэрдэ уонна олимпийскай накал, этэргэ дылы, сындалыйбаты даҕаны сындалытар буоллаҕа. Туроктар көҥүл тустууну сөбүлүүллэриттэн, ыһыытаан-хаһыытаан ыалдьалларыттан сөхпүтүм эрэ.
Бастакы күн Россияттан Сурдлимпиада чемпиона, призера бурят уола эрэ миэстэлэспитэ. Үһүс миэстэ буолла. Биһиги Чемпосовтаах Скрябиммыт финалга кыл мүлчү кыайан тахсыбатахтара. Эрэл Васяҕа эрэ буолла. Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Михаил Гуляев, өрөспүүбүлүкэ көҥүл тустууга федерациятын бэрэссэдээтэлэ, Ил Түмэн депутата Семен Березин, өрөспүүбүлүкэтээҕи адаптивнай физическэй култуураҕа уонна спортка киин дириэктэрэ Анастасия Михайлова уо.д.а. бааллара. «Уолбут тугу эрэ хайаан да аҕалыан наада», – дии-дии мин диэки көрө-көрө кэпсэтэллэрин иһиттим.
Истибэт сүүрбэччэ ыччат, сахалыы таҥастаах, өрөспүүбүлүкэ былаахтаах тэринэн аҕай «ыалдьа» тиийбиттэр этэ. Турок суруналыыстара кинилэри бэлиэтии көрөннөр, хаартыскаҕа түһэрэннэр хаһыакка таһаар­быттара.
Бастакы күн хотторуулартан хомойоммут саҥата-иҥэтэ суох гостиницабытыгар кэллибит. Уолум ватсабыгар «үрдүк эппиэтинэс эйиэхэ сүктэрилиннэ, аттыгар баарбын, кытаат, харса суох туһун» диэн суруйан баран, ыытан кэбистим.

Сарсыҥҥытыгар долгуйа-долгуйабыт күрэхтэһэр сиргэ тиийдибит. Биир чааһынан финал саҕаланаары турар. Уолум сүүрэ сылдьара. Онтон сынньанан матка тиэрэ түһэн сытта. Мин дэйбиирбин илдьэ сылдьабын. Уолбар тиийэммин, санаабар көмөлөһөөрү, дэйбиирбинэн көхсүн сапсыйдым. Мустубут дьон соһуйа көрбүттэрэ.
Финал саҕаланна. Вася утарсааччыта иранец уола ити иннинэ утарылаһааччыларын барыларын болдьоҕун иннинэ кыайталаабыта. Киһи ыраахтан көрөн саллар, доп-доруобай, быыппастыгар былчыҥнардаах тустуук. Вася туста тахсарыгар сирэйэ-хараҕа турбута сүрдээх этэ.
Иранец атын утарыла­һааччы­­ларын курдук, бастааҥ­ҥыттан тоҕута түһэтэлээри гыммытын, уолум сөптөөхтүк утары көрсүтэлээбитэ. Вася иккитэ ыарахан баҕайы балаһыанньаҕа киирэ сылдьыбыта. Ол сылдьан, иранеһын түөрт баалга бырахпыта, туше ыыта сыыспыта. Биир ойоҕоско турар судьуйа тушены биэрбитэ. Ити кэмҥэ иранец настройката ыһылынна. Вася ону тута сэрэйдэ. Харса суох атакалаата. Иранец ыгылыйан, төбөтүн тутта сырытта. Биһиги көрөн олорон, ыһыы-хаһыы бөҕөтө. Хаһытыы олорон, көрөөччүлэр диэки хайыһан көрөн ылабын. Туроктар уолбар «ыалдьалларын» билэммин, эрэх-турах сананным.

Мөккүөр туохтан тахсыбытай?

— Видеонан финалы көрбүтүм. Ити туохха мөккүөр буола сылдьыбытай?
— Уолум ыгар. Оттон аннараа киһи олох куота сылдьар. Ол иһин судьуйа сэрэтии биэрбитэ. Сэрэтии да бэриллибитин кэнниттэн иранец син-биир куота көтө сырытта. Онтон иккистээн сэрэтии биэрдилэр. Ити сылдьан, Вася киһитин көбүөр таһыгар анньан таһаарда. Иранец сэрэтиилээх буолан, уолбутугар икки баалы биэрдилэр. Бу кэмҥэ иранецтар айдааран турдулар. Күрэхтэһии бүтэрэ 15 сөкүүндэ эрэ хаалла.
Мин саныахпар, иранецтар киһилэрин сынньатаары, тыын ыллаттараары соруйан айдааны тартылар быһыылаах. Уон биэс сөкүүндэ иһигэр киһи туох баҕарар албаһы оҥоруон сөптөөх буоллаҕа дии. Дьиҥэ, киһи мөккүһүөҕэ туох да суоҕа. Ол эрээри киһи эмиэ өйдүөн сөп, олимпийскай накал, этэргэ дылы, тыын тыыҥҥа харбас.
Мөккүөр кэнниттэн эмиэ көбүөргэ таҕыстылар. Иранец харса суох үлэлии сатаата. Көрө, долгуйа олордоххо, бу 15 сөкүүндэ сүгүн ааһан биэрбэтин… Вася ыгылыйбата, тэбис-тэҥҥэ атакалаата. Итиннэ кини куота көтө сылдьыбыта буоллар кыайтарыа этэ. Бириэмэ бүттэ. Вася илиитин өрө көтөхтүлэр. Саха сириттэн сылдьар делегация үөрэммит өрө оргуйа түстүбүт.
Көбүөргэ сырыттаҕына, уолбар утары тахсаары гыммыппын, полициялар таһаарбатылар. Түспүтүн кэннэ биирдэ куустустубут-сылластыбыт. Оҕом аан дойду ааттаахтарын кытта киирсиигэ, бүтүн Сурдлимпиадаҕа кыайбытыттан, дойду гимнэ ньиргийбититтэн, судаарыстыбабыт былааҕа өрө тахсыбытыгар долгуйуу, үөрүү, киэн туттуу бөҕөбүн.

Сахалыы сиэри-туому тутуһан

— Турцияҕа барарга хайдах быһыылаахтык быһаарыммыккыный?
— Сурдлимпиаданы, оҕом тустарын илэ харахпынан көрө, уолбун өйүү барарга эрдэттэн быһаарыммытым. Оргууй бэлэмнэммитим. Аан бастаан кыраныысса таһыгар таҕыстым.
— Ян Николаевич, туспа сиргэ-уокка тиийэн баран, сиэри-туому тутустугут дуо?
— Айаҥҥа турунарбытыгар, ийэбит арыылаах алаадьытын илдьэ барбыппыт. Баран иһэн Улуу Өлүөнэ эбэбиттэн көрдөһөн, аһаппытым.
Турция Самсун куоратыгар тиийээт, Хара муораны эмиэ сахалыы сиэринэн сэмэйдик айах туппутум.
— Эн илиигэр дьоҕур­дааххын билэбин. Уолуҥ уһанарын сөбүлүүр дуо?
– Оҕом уһанарыгар иллэҥ бириэмэтэ да суох. Манна олорор дьиэ туппуппут. Онно Вася ону-маны оҥорбутун көрбүтүм. Куһаҕана суоҕа. Үөрэтэр киһи уһаныа эбит. Биир да сайыны көтүппэккэ оттоһор. Бииргэ бултааччыбыт.

— Василий ыал буолбута дуо?
— Вася университеты бүтэрэригэр, 2014 сыллаахха ыал буолбута. Томпоттон төрүттээх Аня диэн кыыстыын сүбэлэрин холбооннор, алаһа дьиэ тэриммиттэрэ. Икки саастаах кыыс оҕолоохтор.
— Ян Николаевич, кэпсэтиибит түмүгэр тугу этиэҥ этэй?
— Оҕом Вася Олимп чыпчаалыгар тахсыбытыгар, сити­һиитигэр өйөбүл буолбут бука бары дьоҥҥо биһиги дьиэ кэргэн ис сүрэхпититтэн махтанабыт.
— Ян Николаевич, кэп­сээниҥ иһин махтанабын.