Ороскуоту кыччатар уонна экологияны харыстыыр соругунан

Саха сиригэр биэс метанынан заправкалыыр станция (АГНКС) баар

Бензин, дизель уматыгын сыаната күн-түүн үрдүүрэ кыһалҕанан буолар. Ол иһин техниканы гааска көһөрүү уонна гаас заправкаларын элбэтии боппуруоһун көтөхпүттэрэ ыраатта. Ол курдук, Ил Түмэҥҥэ өрөспүүбүлүкэ улуустарыгар гаас заправкатын ситимин тэрийэр туһунан Ил Түмэн бырамыысыланнас, инвестиция, экономика бэлиитикэтигэр сис кэмитиэтэ тэрийбит    “төгүрүк остуолугар” кэпсэттилэр. Кэпсэтиини кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Павел Петров салайан ыытта.

Өрөспүүбүлүкэбитигэр гааһы техника уматыгын быһыытынан туттуу туһунан иһитиннэриини СӨ бырамыысыланнаһын уонна геологиятын миниистирэ Максим Терещенко оҥордо. Кини этэринэн, гаас заправкатын ситимин улуустарга тэри­йии бириэмэ ирдэбилинэн буолар. 2015 сыллаахха Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыыталыстыбата “Газпром газомоторное топливо” ХЭУо кытары гааһы мотуор уматыгын курдук туттарга сөбүлэһии түһэрсибит. Бүгүҥҥү күннээҕи кыһалҕа — гаас заправкалара аҕыйаҕа, тырааныспары гаас уматыкка көһөрүү сыаната үрдүгэ. Ол гынан баран, экология уонна экономия да өттүттэн көрдөххө, гааһынан уматыктанар техника элбээһинэ ордук биһирэнэр. Ол инниттэн, бастатан туран, гаас заправкатын өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн элбэтии боппуруоһа турар.

“Газпром газомоторное топливо” ХЭУо-ны кытары сөбүлэһиини олоххо киллэрэр оробуочай бөлөх тэриллибитэ, 2015-2020 сс. гаас заправкатын ситимин оҥорор туһунан исхиэмэ оҥоһуллубута. Холобур, ол исхиэмэнэн 2019 сылга Ленскэйгэ метанынан заправкалыыр станция тутуохтаахтар. “Тырааныспар уонна анал техникалар мотуордарын уматыктарыгар айылҕа гааһын туһаныыны кэҥэтии  “диэн энергетиканы сайыннарыыга туһуламмыт бырагыраама хос бырагырааматын олоххо киллэрээри бэлэмнииллэр. Бу бырайыак сүнньүнэн биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр атылыы хос бырагыраама бырайыага оҥоһуллар. Ол гынан баран, федеральнай, өрөспүүбүлүкэ бюджетыттан бу хайысхаҕа субсидияны биэрии бэрээдэгэ чуолкайдамматах”, — диэн миниистир быһаарда. Кини этэринэн, уопсай үбүлээһин кээмэйэ 3328,72 мөл. солк эбит, ол иһигэр 810,07 мөл. солк. федеральнай бюджеттан, өрөспүүбүлүкэ бюджетыттан 589,71 мөл. солк., тас үбүлээһинтэн 1928,93 мөл. солк.

Маны таһынан, Максим Терещенко иһитин­нэрби­тинэн, 2019-2025 сылларга ылыныллыбыт былаанынан Дьокуускайга, Аллараа Бэстээххэ, Ал­даҥҥа, Нерюнгрига, Мирнэйгэ уонна Ленскэйгэ  метанынан заправкалыыр станциялары (АГНКС) тутуохтара. Саха сиригэр бензининэн, дизелинэн уматыктанар тырааныспары гааска көһөрөр 29 киини тэрийэллэрэ былааннанар. “Биһиги иннибитигэр икки сорук турар, ол иһигэр тырааныспары табыгастаах уматыкка көһөрүү, Ил Дархан Айсен Николаев маныаха сорук туруорбута, бу сорук олоххо киирдэҕинэ, тулалыыр эйгэни, салгыны киртитии кыһалҕата быһаарыллар”, — диэн миниистир тоһоҕолоон эттэ.

“Энергетиканы сайыннарыыга бырайыак сүнньүнэн 2022 сылга диэри 15 метанынан заправкалыыр станция (АГНКС), 9 убатыллыбыт гаас заправкатын станцията (АГЗС), 9 көһө сылдьар гаас заправкатын станцията (ПАГЗС), араас уматыгынан заправкалыыр 12 станция тутуллара былааннанар. Тырааныспары гааһынан заправкалыыр станциялар Алдан, Амма, Үөһээ Бүлүү, Бүлүү, Горнай, Ленскэй, Мэҥэ Хаҥалас, Мииринэй, Нам, Нерюнгри, Өлүөхүмэ, Ньурба, Сунтаар, Таатта, Хаҥалас, Чурапчы оройуоннарыгар тутуллуохтара”, — диэн миниистир иһитиннэрдэ.

Билиҥҥи туругунан Саха сиригэр 5 метанынан заправка (АГНКС) баар. Үс заправка Дьокуускайга, биирдии заправка Мирнэйгэ, Айхалга үлэлии тураллар. Аллараа Бэстээххэ айылҕа гааһын убатар комплекс үлэлиир. Максим Терещенко этэринэн, метанынан заправкалыыр станциялар бэйэлэрин кыахтарын 10-12% эрэ туһаналлар, ол гааһынан сүүрэр тырааныспар аҕыйаҕыттан тахсар. Оттон убатыллыбыт гааһынан заправка (АГЗС) станцията арыый элбэх: Дьокуускайга 11 станция, Алдаҥҥа уонна Хаҥалас улууһугар иккилии станция, Нерюнгрига, Сунтаарга, Ленскэйгэ, Бэрдьигэстээххэ уонна Аммаҕа бааллар. Көһө сылдьар гааһынан заправка ситимэ сайдан иһэр. Ол курдук Дьокуускайга 13, Бүлүү улууһугар 3, Нам улууһугар 2, Алдаҥҥа, Томмокко, Хаҥаласка, Сунтаарга итинник заправкалар бааллар.

Дакылаакка, тырааныспар гааһынан сүүрэр буоллаҕына, нолуогун кыччатары көрөр курдук нормативнай докумуоҥҥа уларытыыны киллэрии наадата этилиннэ. Гаас заправкатын уонна тырааныспары гааска көһөрүү станциятын тэрийэр предпринимателлэргэ чэпчэтиилээх нолуок эбэтэр ороскуоттарыгар субсидия көрүллэрин тэрийиэххэ сөбүн туһунан бэлиэтэннэ.

Өскөтүн гаас заправкатын станцияларын тарҕатыы туһунан хос бырагыраама олоххо киирдэҕинэ, ОДьКХ уонна тыа хаһаайыстыбатын салааларыгар туттуллар тырааныспар өрөспүүбүлүкэтээҕи паарката саҥардыллара, гаас заправкатын тутуутугар бэриллэр сирдэри ылыы процедурата чэпчиирэ былааннанар.

Депутат Яков Ефимов Саха сиригэр гааһынан сүүрэр тырааныспар ахсаанын ылар өлүүтүн, гааска көһөрүү үлэтин ыйытта. Саха сиригэр 300 тыһ. тырааныспар гааһынан сүүрэр, гааска көһөрүү уустугунан уонна сыаналааҕынан дьон-сэргэ маныаха кыттыһыыта аҕыйаҕа билиннэ.

Депутат Павел Ксенофонтов 2014 сыллаахха үөһэ этиллибит хос бырагыраамаҕа атылыы Бырабыыталыстыба таһымыгар үлэ былаана ылыныллыбытын, ол сүнньүнэн ханнык үлэ барбытын ыйыталаста. Маныаха миниистир анал техникалары гааска көһөрүү ыытыллыбытын, ол гынан баран үбүлээһин кыратынан аҕыйах тырааныспар хабыллыбытын туһунан эттэ.

Маны таһынан норуот депутаттара улуустарга элбэх сирдэринэн гаас заправкатын станцияларын тутан баран, тыа хаһаайыстыбатын техникатын гаас уматыкка көһөрүү үлэтин оҥорор ордугун ыйдылар. Нэһилиэнньэлээх пууннар бэйэ-бэйэлэриттэн ыраах сыталларын уонна тыа сиригэр суол куһаҕанын учуоттуур наадалааҕын бэлиэтээтилэр. Оттон норуот депутата Андрей Николаев тыа сирин олохтоохторо тыа хаһаайыстыбатыгар туһанар техникаларын гаас уматыкка көһөрөр баҕалаахтарын туһунан эттэ. Кини этиитин кытта “Экогаз” хампаанньа бэрэстэбиитэлэ Максим Черемкин сөбүлэстэ. “Судаарыстыба өттүттэн өйөөтөхтөрүнэ, тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэрэ техникаларын гаас уматыкка үөрэ-көтө көһөрүөхтэрэ”, — диэтэ.

Ити курдук, киирбит этиилэри болҕомтоҕо ылан, салгыы үлэ барарыгар эрэл баарын туһунан этэн туран Ил Түмэн бырамыысыланнас, инвестиция, экономика бэлиитикэтигэр сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Павел Петров “төгүрүк остуолу” түмүктээтэ.

Сардаана КУЗЬМИНА