Спорт кулууптарын хааччахха хаайар сыыһа

Үгүстэр «спортивнай кулууп» диэн өйдөбүлтэн тэйиччибитин билиниэх тустаахпыт. Спортивнай кулууп диэн тугуй? «Кулууп» диэн биир интэриэстээх дьону түмэр миэстэнэн буолар. Оттон спортивнай кулууп диэн, биллэн турар, спортсменнары уонна спорду таптааччылары мунньар, түмэр уопсастыбаннай эбэтэр чааһынай тэрилтэ буолар.

Ахсынньы 16 күнүгэр Ил Түмэҥ­ҥэ өрөспүүбүлүкэҕэ спорт кулууптарын сайыннарыы тула киэҥ кэпсэтии буолла. «Төгүрүк остуолу» парламент физическэй култуураҕа, спортка уонна ыччат дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Михаил Гуляев салайан ыытта. Тэрээһиҥҥэ Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев, Саха сирин Конституционнай суутун бэрэссэдээтэлэ, «Сахаада-спорт» Ассоциация президенэ Александр Ким-Кимэн, дьокутааттар, бырабыыталыстыба, министиэристибэлэр, биэдэмистибэлэр, уопсастыбаннай спорт тэрилтэлэрин бэрэстэбиитэллэрэ кыттыыны ыллылар.

Сорук ситиһиллиэн  сөп

«Хамсаныы — бу олох» диэн мээнэҕэ эппэттэр. Олох хайдах майгытын тутуһаҕын да, доруобуйаҥ онтон улахан тутулуктаах. Маны таһынан, сайдыылаах, дьалхааннаах үйэҕэ киһи ис туруга олус улахан суолтаны ылар. Ол курдук, бөҕө-таҕа доруобуйалаах, ис туруктара, куттара-сүрдэрэ күүстээх, бөҕө, киэҥ көҕүстээх, холку эрэ дьон астына-дуоһуйа олорор кэмнэрэ кэллэ. Этэргэ дылы, өй-санаа тэтимнээхтик сайдар, оттон эт-сиин, ис турук мөлтүүр. Кистэл буолбатах, билиитээҕэр-көрүүтээҕэр бөҕө турук, кут-сүр  ордук сыаналанар буолла. Дьон-сэргэ маны өйдүөн наадалаах. Оттон бу хамсаныыны, спорду кытта быһаччы ситимнээх. Кэлиҥҥи кэмҥэ салалтаҕа уонна политикаҕа спортсменнар хото кэлиилэрин төрдө-төбөтө итиннэ сытар.

Тэрээһин саҕаланыытыгар Михаил Гуляев дойду Президенэ 2020 сылга нэһилиэнньэ 55% физкультуранан уонна спордунан утумнаахтык дьарыктанарыгар сыал туруорбутун аҕынна. Кини: «Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр күн бүгүҥҥэ диэри илдьэ кэлбит тэтиммитин ыһыктыбатахпытына, маны таһынан спорт кулууптарын тэрээһин үлэлэрин тупсардахпытына, ити соругу ситиһэр кыахтаахпыт», — диэн эттэ.  Михаил Дмитриевич «устудьуоннар спортара» уонна «оскуола спорда» диэн саҥа өйдөбүллэр баар буолбуттарын бэлиэтээтэ.

Төһө киһи спордунан дьарыктанарый?

Сүрүн дакылааты спорт уонна физическэй култуура миниистирэ Иннокентий Григорьев оҥордо. Ол курдук, өрөспүүбүлүкэбитигэр барыта 193 спортивнай кулууп баар. Олорго 37 тыһыынча киһи дьарыктанар эбит. Спортивнай кулууптары таһынан судаарыстыбаннай аккредитацияны ылбыт өрөспүүбүлүкэтээҕи спорт федерациялара уонна Бүтүн Россиятааҕы  федерациялар салаалара үлэлииллэрин миниистир аҕынна.

Оттон оскуолатааҕы спортивнай кулууптар ахсааннара 115-кэ тиийбит. Барыта 32 тыһыынча устудьуон спорт араас көрүҥнэринэн дьарыктанара бэлиэтэнэр. Үөрэх кыһаларын спортивнай кулууптарын икки ардыларыгар араас күрэхтэһиилэр тэриллэллэр эбит.

Дьон-сэргэ саамай ханнык спорт көрүҥнэрин сэҥээрэр эбитий? Футбол, мини-футбол, волейбол, баскетбол, остуол тенниһэ, чэпчэки атлетика, хайыһар, самбо, фитнес-аэробика уонна саахымат. Спортивнай инфраструктура сайдыбыт Алдан, Мииринэй уонна Амма улуустарыгар ордук элбэх кулууп үлэлиирэ биллэр.

Тугу  оҥоруохха сөбүй?

«Төгүрүк остуолга» Сахабыт сиригэр спорт кулууптарын үлэлэрин хайдах сайыннарыахха, көҕүлүөххэ сөбүн тула үгүс кэпсэтиһии, дьүүллэһии буолла. Миниистир Иннокентий Григорьев кулууптар үлэлэрин-хамнастарын көҕүлээһиҥҥэ гранынан өйөбүл баарын бэлиэтээтэ.

Тэрээһин кыттыылаахтара манна ноолордооҕун бэлиэтээтилэр. Ол курдук, суругу-бичиги, отчуоту кыайа тутар дьон, этэргэ дылы, улаханы үлэлээбэккэ эрэ, граны ылыахтарын сөбүн туһунан эттилэр. Кырдьык, манна дьиҥнээхтии сыраларын ууран туран үлэлиир дьоммут хаалан хаалыахтарын сөп. Онон граны биэриигэ сиэрдээх сыһыан наада.

Тэрээһиҥҥэ спорт кулууптара ити юридическай регистрацияны ааспаттарын инниттэн федерациялар истэригэр киллэрэр сөптөөҕүн туһунан этии киирбитин бэлиэтиибин.

Маны таһынан спортивнай кулууптары сайыннарарга биир төһүүнэн көрдөрөр-иһитиннэрэр средстволар буолалларын туһунан «төгүрүк остуол» кыттыылаахтара эттилэр. Дьону түмэргэ хаһыат, араадьыйа, телевидение уонна наука сүдү күүс буолаллара урут-уруккуттан биллэр. Бу туһунан «төгүрүк остуолга» скандинавскай хаамыынан дьарыктанар «Стимул» кулууп салайааччыта Матвей Лыткин эттэ.

Аны биир интэриэстээхтэр түмсэр, дьарыктанар миэстэлээх буолуохтаахтара кимиэхэ баҕарар өйдөнөр. Холобурга аҕаллахха, сорох бөһүөлэктэргэ спортивнай саалалара суох. Сахабыт сиригэр парашют спордун сайыннарарга сир учаастага суоҕун туһунан бу тэрээһиҥҥэ бэлиэтээтилэр. Тустаах спорт көрүҥүн бэрэстэбиитэллэрэ Дьокуускай куоракка ыытыллар тэрээһиннэри босхо киэргэтэн биэриэхтэрин сөбүн туһунан эттилэр. Онон, биллэн турар, дойду Президенэ Владимир Путин туруорбут сыалын-соругун ситиһэр сыалтан өрөспүүбүлүкэҕэ спортивнай объектары тутууга үлэ күүскэ барара наадалаах.

«Төгүрүк остуол» кыттыылаахтара куораттарга спорт кулууптарын үлэтин өйүүр инниттэн, тренажер саалаларыгар, бассейннарга, о.д.а. спортивнай объектарга сылдьыыга чэпчэтиилэр олохтоноллорун сөптөөхтүк туруорустулар. Бу боппуруос кыаллара буоллар, кулууптарга тардыһыы биллэрдик күүһүрүөх этэ.

Дьокутаат Владимир Чичигинаров спортивнай кулууптарга бөдөҥ предприятиелар спонсор көмөтүн оҥороллоругар сокуон оҥоһуллара наадатын ыйда.

Спорт уонна көҥүл

Итини таһынан граҥҥа тиксэр инниттэн спорт кулууптара коммерческайа суох уопсастыбаннай тэрилтэ курдук регистрацияны ааһыахтаахтар. Манна Мэҥэ-Хаҥалас улууһун баһылыгын солбуйааччы Николай Цыпандин нэһилиэктэр спорт араас көрүҥнэригэр федерациялара итинник тэрилтэ буолуохтарын баҕараллар эрээри, докумуоннары ситиһэртэн уонна отчуоту оҥорортон саллалларын туһунан эттэ.

Саха сирин волейболга федерациятын толоруулаах дириэктэрэ Яков Сивцев спордунан дьарыктаныан баҕалаах дьону хааччахха хаайар табыллыбатын туһунан эттэ. Онон кини спорт кулууптарын атыннык хайдах өйүөххэ сөбүн толкуйдууру наадалааҕынан аахта. Кини этиитин үгүстэр биһирээбиттэрин биллэрдилэр.

Биллэрин курдук, киһини хааччахха хаайдахха, кумааҕы үлэтинэн көмтөххө, үлэ тахсыыта суох буолара, түмүгэ мөлтүүрэ баар чахчы. Көҥүл тустууга аатырбыт тренербит Дмитрий Коркиҥҥа итинник чыпчаал ситиһиитин биир бөдөҥ төрүөтүнэн, киниэхэ айымньылаахтык үлэлииригэр-хамсыырыгар толору көҥүлү биэрбиттэрэ буолар диэн, кинини үчүгэйдик билэр киһи өтөрдөөҕүтэ эппиттээх.

Маны таһынан спорт уонна көҥүл диэн тыллар, этэргэ дылы, иннэлээх сап курдук батысыһа сылдьалларын тоһоҕолоон бэлиэтиэм этэ. Кытаанах санаата суох спортсмен чыпчаал көрдөрүүлэри ситиһиэн табыллыбат.

Онон өрөспүүбүлүкэҕэ спорт кулууптарын үбүнэн-харчынан өйүүргэ туспа ньыма, механизм толкуйданара наадата көстөн кэлэр.

Судаарыстыба политиката баар буолуохтаах

«Төгүрүк остуолга» Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев өрөспүүбүлүкэҕэ спортивнай кулууптары сайыннарыыга көмө, өйөбүл наадатын ыйда. Кини тустаах салааҕа судаарыстыбаннай политика баар буолуохтааҕын, онно ымпыктаан-чымпыктаан эргиччи толкуйданыллыбыт үлэ барара наадатын туһунан эттэ. Петр Васильевич тустаах эйгэҕэ нуорма-быраап, судаарыстыба баайын-дуолун салайыы, судаарыстыба өҥөлөрүн оҥоруу үлэлэрэ   сүрүннэниэхтээхтэрин ыйда. Спикер бу салааҕа, уопсайынан, чуолкай хартыына суоҕун, үөһэ этэн аһарбытым курдук, бу боппуруостан тэйиччибитин тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. Кини спорт кулууптара «Умный город» биир кэлим бырагыраамаҕа киирэллэрэ наадатын ыйда. Спикер чинчийиилэр түмүктэринэн киһи 120-160 чаас үлэттэн тэйэн, сынньаныахтааҕын, биһиги ити наука үлэһиттэрэ эппит чаастарын тутуһан, дьоммут-сэргэбит ити бириэмэлэрин саалаларга атааралларын иһин охсуһуохтаахпыт диэн түмүктээн эттэ.

Саха сирин Конституционнай суутун бэрэссэдээтэлэ, «Сахаада-спорт» Ассоциация президенэ Александр Ким-Кимэн бильярд уонна ох саанан ытыы федерацияларын, «Манчаары» спортивнай кулууп үлэлэрин холобурга аҕалла. Кини кулууптары нуорма-быраап өттүнэн сүрүннээһиҥҥэ санаатын үллэһиннэ.  

«Төгүрүк остуол» үлэтин түмү­гүнэн сүбэлээһин ылылынна. Михаил Гуляев тустаах тэрээһин өрөспүүбүлүкэҕэ спортивнай кулууптар сайдалларыгар тирэҕинэн буолуоҕар саарбахтаабатын туһунан эттэ.

Людмила НОГОВИЦЫНА