Дьоҥҥо анаммыт олох

Соторутааҥҥа диэри күлэ-үөрэ, үлэлии-хамсыы сылдьыбыт, ол эрэн, хомойуох иһин, билигин биһиги кэккэбитигэр суох үтүө киһи туһунан суруйар наһаа да ыарахан. Дууһаҥ айманар, санааҥ хараастар…

Саха чулуу, чаҕылхай дьахталларыттан биирдэстэрэ, Са­ха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Чурапчы уонна Булуҥ улуустарын Бочуоттаах олохтооҕо Агафья Семеновна Птицына, ыарахан ыарыы буулаабатаҕа буоллар, өссө да дьонун-сэргэтин туһугар үгүһү оҥоруо хааллаҕа.

История  чахчытын арыйыыга

Олоххор үчүгэй киһини кытта көрсөрүҥ — дьол. 1989 сыллаахха үрдүк үөрэҕи бүтэрэн бараммын, обком бэчээккэ секторын анааһынынан Чурапчы оройуонун «Саҥа олох» хаһыатыгар үлэбин саҕалаабытым. Оччолорго Агафья Птицына райком иккис сэкирэтээринэн үлэлии-хамсыы сылдьара. Онтон ылата кинини кытта билсэн, чугастык алтыспыппыт. Мэлдьи сүбэлиир-амалыыр, күүс-көмө буолар аҕа саастаах дьүөгэм, ытыктыыр киһим этэ.

Кини Чурапчы улууһугар үлэлээбит кэрдиис кэмигэр өр сыллар усталара чып кистэлэҥҥэ тутуллубут история чахчытын, көһөрүллүү боппуруоһун арыйсыыга, үйэтитиигэ кыттыыны ылбытын уонна ити алдьархайга түбэспит дьоҥҥо күүс-көмө буолбутун ураты чорботон бэлиэтиир наадалаах.

Бу буолбут алдьархай туһунан биһиги олох хойукка диэри тугу да билбэт-көрбөт, истибэт этибит. Аҕа дойду сэриитин сылларыгар Чурапчы холкуостарын хоту оройуоннарга күүс өттүнэн көһөрүү тиэмэтэ, этэргэ дылы, хойукка диэри чып кистэлэҥҥэ тутуллубута. Арай ити ынырыктаах кэми тыыннаах ордубуттар уонна кинилэр оҕолоро эрэ ыар баттык оҥосто сылдьыбыттара.

1985 сыллаахха Улуу Кыайыы 40 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтээһиҥҥэ бу боппуруос аан бастаан көтөҕүллүбүтэ. Чурапчытааҕы райком иккис сэкирэтээригэр Агафья Семеновнаҕа көһөрүллүү кыттыылаахтара: «Кыайыы күнүгэр тоҕо мэлдьи сэрии бэтэрээннэрин эрэ чиэстиигит, биһиги хоту көһүүгэ эрэй-муҥ бөҕөтүн көрбүппүт», — диэхтээбиттэрэ.

Ити кэнниттэн Агафья Птицына бу судургута суох боп­пуруоһу аан бастаан көтөхпүтэ. Кини тустаах тиэмэни болҕомто киинигэр таһаарарга, көһөрүллүү кыттыылаахтара социальнай өттүнэн көмүскэллээх, өйөбүллээх буолууларыгар сыратын-сылбатын уурбута.

Сэбиэскэй систиэмэ өссө үрэллэ илигинэ, өр кэмҥэ чып кистэлэҥҥэ тутулла сылдьыбыт урукку былаас дьаһала сыыһатын общественность билиитигэр таһаарыы патриоттуу эр санааттан эрэ оҥоһуллуон сөптөөҕө. Аҥаардас бу түгэнтэн да, Агафья Семеновна туохтан да толлубат, бигэ позициялаах салайааччы буоларын көрүөххэ сөп.

Норуот хараҕа кыраҕы, кулгааҕа чуор дииллэр. Итини барытын билинэннэр даҕаны, Чурапчы көһөрүллүүтүн кыттыылаахтара Агафья Семеновнаны дириҥник ытыктыыллар, истиҥник таптыыллар. Аҕыйах тыыннаах ордон хаалбыт ытык кырдьаҕастар үтүө киһибитин тиһэх суолугар атаарыыга уонна тоҕус хонугар сылдьаннар, чугас киһилэрин туһунан истиҥник ахтан-санаан аастылар, үгүстэрэ ыар сүтүктэн көмүскэлэрин ууларын кыайан туттумматылар. Өлүөнэ устун теплоходунан көһүүгэ сылдьыбыт Булуҥнарынан уонна Эдьигээннэринэн бииргэ айаннаабыттарын туһунан уйадыйа аҕыннылар.

Итини таһынан Агафья Семеновна Саха сиригэр көһөрүүгэ сылдьыбыт, сэрии сылларыгар эрэй бөҕөтүн көрбүт литовецтары кытта норуоттар икки ардыларынааҕы сибээһи тутуспута. Литва сиригэр-уотугар саха балаҕанын туттарыыга үгүс сыратын уурбута.

Сэбиэскэй систиэмэ өссө үрэллэ илигинэ, өр кэмҥэ чып кистэлэҥҥэ тутулла сылдьыбыт урукку былаас дьаһала сыыһатын общественность билиитигэр таһаарыы патриоттуу эр санааттан эрэ оҥоһуллуон сөптөөҕө. Аҥаардас бу түгэнтэн да, Агафья Семеновна туохтан да толлубат, бигэ позициялаах салайааччы буоларын көрүөххэ сөп

«Мин  дьонум»

Агафья Семеновна 1999 сылтан 2014 сылга диэри тыа хаһаайыстыбатын министерствотыгар кадр отделыгар таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Арай быстахтык санаатахха, кадр отделыгар ханнык да айымньылаах үлэ суох буолуон курдук. Дьэ, Агафья Семеновна бу да үлэҕэ ис сүрэҕиттэн айымньылаахтык сыһыаннаспыта. Тыа сиригэр үлэлии барар эдэр специалистары өйөөһүҥҥэ күүстээхтик ылсыбыта. Тыа хаһаайыстыбатын академиятыгар уонна техникумугар үөрэнэр үгүс устудьуону билэрэ. Хайдах үөрэнэллэрин кэтиирэ. Оҕолорго иһирэх ийэлэрин курдук сыһыаннаһара. Агафья Семеновна хайа хаһаайыстыбаҕа ханнык специалист тиийбэтин эрдэттэн билэрэ-көрөрө уонна кадрдары талара, сүүмэрдиирэ.   

Кини туруорсуутунан 2006 сылтан ыла тыа хаһаа­йыс­тыбатыгар үлэлиир эдэр специалистарга 6 тыһ. солк. саҕалаан, 15 тыһ. солк. диэри эбии харчы төлөнөр буолбута. Бу улахан кыайыы диэн сыаналыыбын. Агафья Семеновна ылыннарыылаах тыла-өһө, күүстээх туруорсуута манна бигэ тирэх буолбута.

Маны таһынан эмиэ кини актыыбынай кыттыылаах тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэригэр икки сылга биирдэ санаторийга-курорка эмтэнэллэрин хааччыйар өрөспүүбүлүкэ сокуонун барыла оҥоһуллубута. Министерство үлэһиттэрэ ити социальнай өйөбүлүнэн туһанар дьон испииһэктэрин кэҥэтиигэ Агафья Семеновна хайдах курдук дууһатын ууран туран үлэлээбитин бу баар курдук саныыллар.

Эмиэ Агафья Семеновна көҕүлээһининэн, 2004 сылтан агропромышленнай комплекс үлэһиттэрин икки арды­ларыгар күрэхтэһии сөргү­түллүбүтэ. Бастыҥ үлэһит­тэри наҕараадалааһыҥҥа болҕом­тотун күүскэ уурбута. Кини министерствоҕа үлэлиир сылларыгар элбэх тыа хаһаайыстыбатын үлэһитэ сөптөөх, дьоһун наҕа­раадалары туппуттара. Итинтэн Агафья Семеновна ис сүрэҕиттэн үөрэрэ.

Кини тыа сирин олохтоохторо билиилэрэ-көрүүлэрэ, ыырдара кэҥииригэр эмиэ үгүс сыратын биэрбитэ. Тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэрэ уопут атастаһа Россия атын регионнарыгар уонна тас дойдуларга элбэхтик айаннаабыттара. Министерство үлэһиттэрэ биир бааһынай: «Ниагара күрүлгэн таһыгар турабын», — диэн төлө­пүөнүнэн оҕолуу үөрбүт-көппүт саҥатын өтөрүнэн умнубат буолуохтаахтар. Делегацияны талыыга Агафья Семеновна тус бэйэтэ ылсара. Кини этиитэ өрүү сиэрдээх буолара. Докумуоннарын оҥотторорго тиийэ көмөлөһөрө. Оннооҕор үлэһиттэргэ, тыа дьонугар уопсастыбаннай сиргэ хайдах тутта-хапта сылдьары күлэ-үөрэ үөрэтэрэ. Агафья Семеновна үлэһиттэр истиҥ махталларын ылыан ылбыта. Тыа сирин дьонун, үлэһиттэрин туһунан, «мин дьонум атыттартан хаалсыа суохтаахтар» диэн мэлдьи этэр буолара.

Сүүрүктээх үрэх уута устар буолан хаһан даҕаны буорту буолбат, дьүдьэйбэт. Син биир ол кэриэтэ онно-манна кэлбит-барбыт, тэлэһийбит киһи үүнэр-сайдар. Оттон биир сиргэ бүгэн олорор, төрөөбүт түөлбэлэригэр дьөлө дьуоҕаран хаалбыт дьон ыырдара кыарыыра баар суол.

Агафья Семеновна хас сылын ахсын ыытыллар ас-үөл өрөспүүбүлүкэтээҕи дьаарбаҥ­катын тэрийсээччилэртэн биир­дэстэрэ этэ. Тэрээһин интэ­риэһинэйдик ааһарыгар араас идеялары биэрэрэ.

Кини тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэрин көрдөрөр-иһи­тин­нэрэр средстволарга сырдатарга ылсан үлэлэспитэ. Үлэ геройдарын, уордьаннаах дьону, үлэ чыпчаал ситиһиилэрин түмэн кинигэ бэчээттэтэн таһаарыы санаатын эмиэ кини сахпыта. Бу кинигэни автографтаан бэлэхтээн турардаах.

Агафья Семеновна тыа хаһаа­йыстыбатын министерствотыгар үлэлиир сылларыгар министерство биир тутаах үлэһитинэн буолуон буолбута.

______________________________________________
Арай быстахтык санаа­тахха, кадр отделыгар ханнык да айымньылаах үлэ суох буолуон курдук. Дьэ, Агафья Семеновна бу да үлэҕэ ис сүрэҕиттэн айымньылаахтык сыһыаннаспыта.
_______________________________________________

Ураты  сырдык киһи  этэ

Ити курдук ис дууһатыттан дьон туһугар үлэлиир бөдөҥ салайааччы этэ. Политика эйгэтигэр да киирбитэ буоллар, үгүһү оҥоруох этэ дии саныыбын.

Сиэр-майгы тосту уларыйбыт, бэйэ-бэйэҕэ хардарыта сыһыан биллэрдик сатарыйбыт кэмигэр Агафья Семеновна курдук сырдык-ыраас дууһалаахтар, ыраас майгылаахтар бааллара өрө анньар күүс буолаллар. Тоҕус хонугар Ил Түмэн бэһис ыҥырыытын депутата Владимир Членов кинини «дууһа эмчитинэн» ааттаабыта, маннык дьон, хомойуох иһин, олус аҕыйахтарын бэлиэтээбитэ. Кырдьык, Агафья Семеновна сандаархай күн курдук ураты сырдык киһи этэ. Хайдахтаах да сүөм түспүт киһини санаатын өрө көтөҕөр ураты дьоҕурдааҕа. Оннук киэҥ дууһалааҕа, амарах сүрэхтээҕэ.

Тугу да үлэлээбитин-хамсаабытын, оҥорбутун иһин хаһан даҕаны кэпсии, арбана сылдьыбата. Агафья Семеновна оннук дьоһун-мааны киһи этэ.

Мин бииртэн хомойобун, саха чулуу дьахтарын Агафья Птицына туһунан баарыгар суруйбатахпыттан, кини ыыппыт үлэтин-хамнаһын туһунан дьон-сэргэ билиитигэр-көрүүтүгэр таһаарбатахпыттан.