90-тан тахса призердары бэлэмнээбитэ

Аныгы балысхан сайдыылаах үйэҕэ төрөөбүт Сахабыт сиригэр про­мышленноһы  сайыннарыы олох ирдэбилэ буолла. Онон сибээстээн ыччаты бу салааҕа сыһыарар сыалтан оскуолаларга оҕолор техническай идэлэргэ үөрэнэ баралларыгар профориентационнай үлэлэр күүскэ ыытыллыахтарын наада. Оскуолаҕа үөрэнээччи  эрдэттэн туох идэни сөбүлүүрүн үөрэтэн билэн онно сыһыаннаах предметтэри күүскэ бэлэмнииргэ учууталларга кыах биэриэххэ баара. Оннук  техническай үөрэхтэргэ биир сүрүн предметинэн черчение буолар. Бу предмет кэлиҥҥи уон сылга оскуола үөрэҕин программатыгар улахаҥҥа ууруллубат, эбии үөрэхтээһин эрэ курдук аҕыйах чааһынан муҥурдаммыта олус хомолто­лоох. Дьиҥинэн ыллахха черчение предметэ олус интэриэһинэй, оҕо толкуйдуур дьоҕурун күүскэ сайыннарар, күннээҕи олоххо-дьаһахха да черчение быраабылаларын билэр киһи тугу баҕарар айан,тутан,оҥорон таһаарыан сөп.

Биһиги улууспут черчениены үөрэ­тиигэ республикаҕа биир бастыҥнар ахсааннарыгар киирэрин өр сылларга дакаастаабыт учууталынан Валерий Максимович Семенов буолар. Маны билинэн республикаҕа черчение үөрэҕин сайыннарааччы, элбэх үөрэтэр-методическай пособиелар автордара ХИФУ, ДЬГИТИ профессора Н.С.Николаев бэйэтинэн суруйбут үлэтигэр бэлиэтээн турар.

Валерий Максимович үөрэппит оҕолоро 1989 сылтан саҕа­лаан сылын аайы ыытыллар улуус­тааҕы, региональнай уонна республикатааҕы черчение олимпиадаларыгар көтүппэккэ миэстэ­лэһэллэр. Ол курдук бу сылга диэри барыта 82 улуус уонна регион, 14 республика олимпиадатын призердарын бэлэмнээн таһаарда.

Олус сэмэй, киэҥ-холку майгылаах, бэйэтин предметин чахчы баһылаабыт учуутал Валерий Максимович үөрэнээччилэригэр,төрөппүттэргэ,нэһилиэнньэҕэ улаханнык убаастанар киһи. Кини оҕо талаанын бэлиэтии көрдөҕүнэ холку, ылыннарыылаах тылынан үөрэнээччини,төрөппүтү кытта уопсай тылы булан, бу оҕону сайыннарар туһуттан арахпакка элбэхтик бэлэмниир, эрчийэр,үөрэнээччи талаана арылларын ситиһэр. Чахчы талааннаах диэбит оҕото улуус олимпиадатыгар үчүгэй түмүгү көрдөрдөҕүнэ республикатааҕы олимпиадаҕа тиийэн кыайыыны ситиһэригэр кыах биэрэр идэлээх.

Ол курдук, маннык түгэн буолбуттаах. 1996 сыллаахха чахчы эрэнэр үөрэнээччитэ Саша Намын  ахсыс кылаастар ортолоругар, дьүүллүүр сүбэни кытта элбэх мөккүөр кэнниттэн улууска миэстэлэспэккэ хаалбыта. Уол олус хомойбутун көрөн, Дьокуускайга суперфиналга илдьэ барарга санаммыта, кэлэр-барар бырайыаһын бэйэтэ төлөөбүтэ. Куоракка тиийэн республикатааҕы дьүүллүүр сүбэ председателигэр  профессор Н.С.Николаевка киирэн уолу олимпиадаҕа кыттарын көҥүллүүрүн көрдөспүтэ. Профессор куонкуруһу таһынан киллэрэргэ сөбү­лэспитэ. Саша Намын учууталын эрэлин түһэн биэрбэтэҕэ, олус үчүгэй үлэни оҥорон, республика финалын иккис призера буолан, кыайыы-хотуу көтөллөнөн дойдуларыгар кэлбиттэрэ. Саша бу ситиһиититтэн кынаттанан техническай үөрэххэ киирэргэ тирэх ылбыта уонна Новосибирскайдааҕы архитектура Академиятын бутэрбитэ. Студенныыр сылларыгар черчениеҕа элбэх билиилээҕэ үөрэҕэр чэпчэтиини аҕалбытын,оннооҕор Сибиир улахан үөрэҕин кыһатын студеннарыгар чертежтары оҥорон стипендиятыгар  эбии дохуот киллэринэрин туһунан учууталыгар махтанан кэпсээбитэ.Билигин Александр Намын олус туһалаах,кэскиллээх, Саха сирин тыатын нэьилиэнньэтин гаазтааһын курдук эппиэттэх улэҕэ бэйэтэ тэрилтэ тэринэн үлэлии сылдьар.

Валерий Максимович 40 сыл устата үөрэппит оҕолоруттан черчениены кытта сибээстээх үрдүкү техническай үөрэххэ 54, черчение учуутала буолар педагогическай үөрэххэ 32 оҕо үөрэннэ уонна үөрэнэр. Ол курдук  Иван Иванов– Москватааҕы ас-үөл технологиятын институтун, Александр Намын, Леонид Игнатьев Новосибирскайдааҕы архитектура Академиятын, Юлия Будищева, Родион Ефремов, Күннэй Бойтунова  Дьокуускайдааҕы Арктическай архитектура уонна дизайн институтун, Александра Игнатьева Новосибирскайдааҕы тимир суол институтун бүтэрдилэр. Дмитрий Прокопьев, Ньургун Саввин, Эллэй Бойтунов тутуу инженердара буоллулар. Александр Иванов, Варвара Константинова, Олег Петров Дьокуускайдааҕы художественнай коллеһы, Владислав Гоголев, Геннадий Федоров, Наталья Усова Намнааҕы педагогическай коллеһы  уо.д.а.ситиһиилээхтик бүтэрбиттэрэ.

Учуутал барахсан үөрэппит оҕолоро  өссө үүнэн-сайдан иһэл­лэриттэн олус үөрэр –астынар. Ол курдук,биир бастыҥ үөрэнээччитэ, 1998 сыллааҕы черчение респуб­ликатааҕы олимпиадатын иккис призера Родион Ефремов улуус кылаабынай архитекторынан ситиһиилээхтик үлэлээн баран, билигин  улуус биир улахан салаатын салайааччыта буолбутуттан, биир бастыҥ үөрэнээччитэ Юлия Будищева эдэр архитектордар Уһук Илин үрдүнэн ыытыллыбыт куонкурстарыгар кыайыылаах буолбутуттан, эмиэ биир бастыҥ үөрэнээччитэ Павел Константинов Россияҕа тиийэ аатыран, Бутун Россиятааҕы тимир уустарын выставкатыгар кыттан иккис миэстэлээх уус буолбутуттан  муҥура суох үөрэр, оҕолоругар өссө да ситиһиилэри, үрдүк чыпчааллары баҕарар.

Убаастабыллаах Валерий Максимович бэйэтэ тыа ыалын сиэринэн сүөһү–ас тутан Кэнтик нэһилиэгин түс-бас ыала,кэргэнинээн Галина Александровналыын  биэс  оҕо­лоохтор, элбэх сиэннээхтэр. Оҕолоро  бары үрдүк үөрэхтээх норуот хаһаайыстыбатын араас салааларыгар үлэлиир дьоһуннаах дьоннор.

Валерий Максимович Семенов саха ыччатын ортотугар техническай үөрэхтээһини олоххо  киллэрсэр  бастыҥ учууталлартан биирдэстэрэ буолар дии саныыбын. Маннык учууталлар баалларын тухары Саха сирин тыата сайда-чэчирии туруоҕа диэн эрэл баар.

Валентина Гаврильева ,

Дьокуускай к.