Анал миэстэҕэ киирдиҥ — 3 сыл үлэлээ!

Түгэх сирдэргэ үлэһит тиийбэтин РФ Бырабыыталыстыбата “тус сыаллаахтар” суоттарыгар толорор былааннаах

Туһааннаах квота чэрчитинэн анал миэстэлэргэ үөрэххэ ылыллыбыт, вузтары уонна колледжы бүтэрээччилэр кинилэр үөрэхтэригэр судаарыстыба харчытын ороскуоттаабыт тэрилтэлэри кытта түһэрсибит дуогабардарыгар этиллэр эбэһээтэлистибэлэри толорууттан куотуналлара аны кыаллыа суоҕа, диэн РФ “Парламенын хаһыата” суруйар. Кинилэр сакаасчыт ыйбыт миэстэтигэр 3 сыл үлэлиэх тустаахтар, эбэтэр  эрэлин толорторботох үлэ биэрээччи ороскуоттарын барытын сабары ааһан, үөрэх тэрилтэтигэр ыстараап төлүөхтэрэ. Оттон сакаасчыт дипломнаах исписэлиистэргэ үлэ биэрбэтэҕинэ, кини санкцияларга бэйэтэ түбэһиэҕэ.

Кымньыы уонна бирээнньик ньыматынан

Сыллата Россияҕа тус сыаллаах миэс­тэлэргэ (ол аата тэрилтэ сакааһынан бюд­жет үбүн суотугар устудьуон билиини ылар) 250 тыһыынча кэриҥэ ки­һи үөрэнэр. Маныаха, статистика быһыытынан, дуогабар усулуобуйаларын толорон, этиллибит туһааннаах кэмҥэ үлэлээри үөрэҕи бүтэрбиттэр 20-30 бырыһыантан элбэҕэ суохтара регионнарга төннөр. Бэйэлэригэр ылыммыт эбэһээтэлистибэлэригэр итинник суолта биэрбэт сыһыаннара баччааҥҥа диэри туох да мөлтөх содула суох хаалара. Түмүгэр судаарыстыба харчытын сүтэрэрэ, оттон регионнар наадыйар исписэлиистэрин ылбаттара.

Үөрэх маннык системата көдьүүһэ суоҕун туһунан эппиттэрэ ыраатта, ол эрээри 2016 сылга премьер-миниистир Дмитрий Медведев өттүттэн кириитикэлэнэн эрэ баран, Үөрэх министиэристибэтэ быһыыны-майгыны уларытарга быһаарбыта. Тус сыалынан үөрэнээччилэр уонна үлэ биэрээччилэр эппиэтинэстэрин үрдэтиигэ сыһыаннаах сокуоҥҥа туһааннаах көннөрүүлэри биэдэмистибэ сылтан ордук кэмҥэ оҥорбута. Оттон Госдуманан ылыллыбыт итиэннэ Федерация Сэбиэтэ сөбүлэспит сокуонугар  ааспыт сыл атырдьах ыйыгар РФ Президенэ илии баттаабыта. Онон сокуон 2019 с. тохсунньу 1 күнүттэн күүһүгэр киирбитэ.

Ити теманы салҕаан, Бырабыыталыстыба саҥа уурааҕы ылынна. Ол миниистирдэр кабинеттарын сайтыгар кулун тутар 21 к. таһаарылынна. Бу докумуоҥҥа вузтарга тус сыаллаах үөрэххэ ылыыга саҥа быраабылалар быһаарыллаллар. Аны мантан инньэ абитуриент, кинини үөрэххэ ыытар сакаасчыт уонна үөрэх тэрилтэтин администрациятын икки ардыларыгар бары сыһыаннаһыылар үс өрүттээх дуогабарынан сүрүннэниэхтэрэ. Биир өрүт кэһиини таһаарар түгэнигэр улахан ыстарааптар түһэриллэллэрэ сабаҕаланар.

Холобур, тэрилтэҕэ 3 сыл үлэлээбэтэх тус сыаллаах үөрэҕи бүтэрбит киһи үлэ биэрээччи бары ороскуоттарын сабыахтаах, ону сэргэ үөрэх тэрилтэтигэр ыстараап төлүөхтээх. Атын өттүттэн ыллахха, дипломнаах исписэлиистэргэ үлэ булан биэрбэтэх сакаасчыт бэйэтэ санкцияларга түбэһэр. Киһи тус сыаллаах үөрэҕи ылбытын иһин, бюджекка харчыны вуз төлүүргэ күһэллиэҕэ.

Билигин миниистирдэр кабинеттара тус сыаллаах үөрэххэ ылыыга квотаны олохтооһун бэрээдэгин уларытар. Ол курдук, “экономика наадыйыытыттан уонна үлэ ырыынагын балаһыанньатыттан” сиэттэрэн, бэлэмнэниллэр идэлэр уонна хайысхалар кэрискэлэрин Бырабыыталыстыба, регионнаааҕы уонна муниципальнай былаастар (устудьуон үөрэҕэ ханнык бюджеттан үбүлэнэриттэн тутулуктанан) быһаарыахтара.

Ону таһынан, ити докумуон тус сыаллаах үөрэххэ ылыы сакаасчыттарын ахсаанын улаатыннарар. Билигин судаарыстыбаннай корпорациялар, хампаанньалар уонна кинилэр алын сүһүөх хаһаайыстыбаннай уопсастыбаларын тиһиктэригэр киирэр тэрилтэлэр, холобур, Росатом уонна Роскосмос, үлэһиттэри маннык көрүҥүнэн үөрэтиигэ кыттыахтарын сөп.    Госдума үөрэххэ уонна наукаҕа кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Лариса Тутова тус сыаллаах үөрэххэ ылыы темата дойду ыраах сытар муннуктарыгар учууталлар, быраастар, социальнай үлэһиттэр тиийбэттэринэн, ордук сытыытык турарын этэр.

«Мин көрүүбэр, билигин судаарыстыба балайда сылаас усулуобуйалары үөскэтэр, биллэн турар, үөрэҕи бүтэрээччи киниэхэ дьиҥнээхтик наадыйар сирдэргэ үлэлии барарыгар, оттон хас биирдии бюджеттан ананар солкуобай муҥутуур көдьүүстээхтик ороскуоттана­рыгар судаарыстыба эрэллээх буолуохтаах. Кэнэҕэски исписэлиистэр ситиһиилээхтик үөрэнэллэригэр, практикаларын түмүктэригэр  биһиги үрдүк ирдэбиллэри туруоруохпутун сөп уонна туруоруохтаахпыт диэн ааҕабын», — диэн депутат «Парламент хаһыатыгар» быһаарда.

«Кылаабынайа, тус сыаллаах үөрэххэ ылыы уонна үөрэтии системата дьэҥкир, өйдөнүллэр уонна тииһимньилээх буолуохтаах. Ордук төрөөбүт регионун, куоратын эбэтэр дэриэбинэтин сайдыытыгар дьиҥнээхтик көмөлөһөр баҕалаах киһиэхэ. Манна ханнык да бороҥ схема уонна проблема суох буолуохтаах», — диэтэ кини.

Регионнарга “тус сыаллаахтары” хайдах төннөрүөххэ сөбүй?

Федерация Сэбиэтин социальнай поли­тикаҕа Кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Валерий Рязанскай этэринэн, экономикаҕа ордук ирдэниллэр идэлэргэ регионнарга квалификациялаах каадырдар тиийбэттэрин толорорго миниистирдэр кабинеттара ылыммыт уурааҕа көмөлөөх буолуоҕа.

«Тыа сиригэр эбэтэр ыраах олохсуйбут нэһилиэнньэлээх пууҥҥа эдэр исписэлиистэри тардыах көҕүлээһиннэр бүгүн регионнарга тиийбэттэрэ ырылыччы көстөр. Ол иһин үгүстэр арыый кытаанах барыйааны туруорсаллар – анаан үлэҕэ ыытыыны. Маннык сыһыан улахан кэскилэ суох, ол эбэтэр Конституцияҕа утарылаһар. Онон, үс өрүттээх дуогабар процедуратын көрөр тус сыаллаах үөрэххэ көһүү барыйаана ити сыалга хамсааһыны бигэргэтиэх тустаах», — диэн быһаарда сенатор.

Валерий Рязанскай сыанабылынан, бүгүн, холобур, медицинскэй хайысхалаах вузтарга 22 тыһыынча бюджет миэстэтиттэн 53% “тус сыаллаахтар” ылаллар. Кинилэр эппиэтинэстэрин кытаанахтык бигэргэтии дуогабары толоруу дьиссипилиинэтин күүһүрдүөҕэ, атын өттүттэн регионнар бэйэлэрин сирдэригэр наадалаах каадырдары арыый киэҥ хабааннаахтык бэлэмниир кыахтаныахтара.

«Хайысханан үөрэтэр кылаастар нөҥүө саҕалыахха наада. Химияны, биологияны уонна да атын естественнэй наукалар предметтэрин дириҥэтэн үөрэтии үрдүкү кылаастар оҕолорун региоҥҥа наадалаах исписэлиистэри таһаарар вузтарга үөрэнэ киирэллэригэр туһаайыаҕа», — диэн бэлиэтээтэ парламентарий.

Госдума үөрэххэ уонна наукаҕа Кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччыта Геннадий Онищенко санаатынан, бу саҥаны киллэрии үөрэҕи бүтэрээччилэр кэнэҕэски үлэ биэрээччи иннигэр материальнай эппиэтинэстэрин үрдэтэргэ көмөлөөҕүн ааһан, билиини-көрүүнү ылыыларын көҕүлүөҕэ.

«Сокуон сөптөөх туһаайыынан оҥо­һуллубут. Биһиэхэ, урукку курдук, үс сылы быһа “иэҕэҥниир” выпускник наадата суох, кини анаммыт дуоһунаһыгар төрдүс скороһынан киириэхтээх», — диэн бэлиэтээтэ депутат.

Саҥа быраабыла быһыытынан, тус сыаллаах үөрэх бырагырааматын ки­һи кыһаллан баһылыахтаах. Лекциялары көтүттэҕинэ эбэтэр сессияны туттарбатаҕына, ону үлэ биэрээччи сөбүлэ­һиини кэһии курдук көрүөҕэ, ол содуллаах буолуоҕа. Вузтан уһуллар түгэнигэр устудьуон институкка хаттаан үөрэниэхтээх, бу сырыыга – бэйэтин харчытыгар. Оттон ону толорботоҕуна ыстараап суоһуур.

Ити иннинэ Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Медведев Россия вузтарыгар квота чэрчитинэн тус сыаллаах үөрэххэ ылыы ыытыллар идэлэрин кэрискэтин бигэргэтэр туһунан иһитиннэрбитэ. Түмүк испииһэккэ бакалавриат 131 хайысхата, магистратураҕа 107 идэ уонна специалитет 89 хайысхата киирбиттэр. Ону таһынан, аспирантура бырагыраамаларынан да, ординатура хайысхаларынан да үрдүк квалификациялаах каадырдары бэлэмнээһиҥҥэ кэккэ идэлэр ити дьаһалынан бигэргэтиллэллэр.