Бастакы оҕоҕо төлөбүр хаһан саҕаланарый?

Госдума дьиэ кэргэн, дьахталлар уонна оҕолор боппуруостарыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта Елена Вторыгина “Газета.Ru” кэпсээбитинэн, Владимир Путин Анал этиигэ ийэ хапытаалыгар туруорбут соруктарын толорууга билигин дьокутааттар үлэни күүскэ ыыталлар. Бу иннинэ төлөбүрдэри номнуо сааскыттан ылыахха сөп буолуо диэн Госдумаҕа этэллэрэ.

Елена Вторыгина этэринэн, итиниэхэ ирдэнэр бары докумуоннары бырабыыталыстыба киллэриэхтээх – бакаа ити суох.
«Президент бары этиилэригэр бүддьүөккэ уларытыыны киллэриэхпитин наада. Ити биир сөкүүндэнэн оҥоһуллубат», — диэн бэлиэтээтэ парламентарий.
Сокуон барыллара дьокутааттар көрүүлэригэр киирдэхтэринэ, Госдумаҕа ону тардыахтара суоҕа диэн Вторыгина эрэннэрдэ. «Мин билигин чопчу болдьохтору этэр кыаҕым суох, биһигиттэн буолбатах, бырабыыталыстыбаттан тутулуктаах. Оттон итини төһө кыалларынан түргэнник оҥорор туһугар бырабыыталыстыбаны кытта улахан үлэни ыытабыт. Ол эрээри сокуон барыла өссө суох. Бүддьүөккэ суһаллык уларытыылар киллэриллиэх тустаахтара саарбахтаммат. Госдума итини тардыа суоҕа», — диэтэ кини.
Бу иннинэ Госдума үлэҕэ, социальнай политикаҕа уонна ветераннар дьыалаларыгар кэмитиэтин чилиэнэ Светлана Бессараб «Известияны» кытта кэпсэтиитигэр Россия дьоно номнуо кулун тутартан уонна муус устартан оҕолорго көмө харчыны ылар докумуоннарын оҥотторор кыахтаныахтара диэбитэ.
Билигин бырабыыталыстыба Федеральнай Мунньахха Анал этиигэ бэриллибит сорудахтары толорууга анаан наадалаах сокуон барылларын кө­рүүгэ актыыбынайдык бэлэмнэнэр. Россия Президенэ Владимир Путин бэйэтин этиитигэр социальнай политикаҕа саҥа былааннар тустарынан иһитиннэрбитэ.
Чуолаан, 2020 сыл тохсунньу 1 күнүттэн бастакы оҕоҕо 466 617 солк. кээмэйинэн ийэ хапытаалын ааҕаллара сабаҕаланар (бу иннинэ дьиэ кэргэҥҥэ иккис оҕоттон саҕалаан төлөнөрө). Оттон ыалга ити кэннэ иккис оҕолоро төрөөтөҕүнэ, 150 тыһ. солк. эбии бэриллиэхтээх. Дьиэ кэргэн бастакы оҕоҕо босуобуйаны ыла илик түгэнигэр, иккис оҕотугар тута 616 617 солк. ылыахтаах. Үһүс оҕо төрөөтөҕүнэ, судаарыстыба дьиэ кэргэҥҥэ ипотека кредитин 450 тыһ. солк. толуйуоҕа.
Биллэрин курдук, ийэ хапытаала – оҕолоох дьиэ кэргэттэри судаарыстыба өттүттэн өйөөһүн ньымата. Аан бастаан 2007 сылтан төлөммүтэ. Ити бырагырааманы 2026 сыл ахсынньы 31 күнүгэр диэри уһатыахтаахтар. Путин анал этиитигэр бэлиэтээбитинэн, бу саамай кырата эрэ. Туруоруллубут соруктары олоххо киллэрэр туһугар былаастар “Оҕолоох дьиэ кэргэттэргэ ыйдааҕы төлөбүрдэр тустарынан” уонна “Дьиэ кэргэҥҥэ өйөбүл эбии дьаһалларын туһунан” диэн билиҥҥи сокуоннарга көннөрүүлэри киллэриэхтээхтэр. Ити туһунан Федерация Сэбиэтигэр этэллэр. Ону таһынан Бүддьүөт кодексыгар эмиэ уларытыылар буолуохтарын туһунан Бессараб кэпсээтэ.
Федерация Сэбиэтин социальнай политикаҕа кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Валерий Рязанскай “Известияны” кытта кэпсэтиитигэр сүрүн бэлэмнэнии үлэтэ номнуо ыытыллыбытын эппитэ. Ол эрээри инникитин сокуон барылларын ырытыы күүтэр.
Үлэ министиэристибэтин баһылыгын эбээһинэһин толорооччу Максим Топилин улааппыт ийэ хапытаалын төлөөһүҥҥэ 2020 сыллааҕы бүддьүөт ороскуоттарын 100 млрд солк. кэриҥинэн сыаналаабыта. Онуха анаан, кини этэринэн, федеральнай да, Биэнсийэ фондатын да бүддьүөттэригэр көннөрүүлэр ирдэниэхтэрэ. Ол иһигэр регионнар бүддьүөттэрэ эмиэ хаттаан көрүллүөхтэрэ.
2020 сыллааҕы анал этиитигэр Владимир Путин “норуоту харыстааһын уонна элбэтии – үрдүкү суолталаах национальнай сорук” диэн бэлиэтээбитэ. Кини оҕолоох дьиэ кэргэттэргэ өйөбүл ситэтэ суоҕун ыйбыта.

Биэнсийэ индексацията хайдах оҥоһулларый?

Биэнсийэ сокуоннарыгар тахсыбыт уларыйыы­ларынан сибээстээн, 2016 сылтан үлэлиир дьоҥҥо страховой биэнсийэ уонна онно олохтоммут төлөбүр былааннаах индексацияны учуоттаабакка эрэ төлөнөр. Сокуон ити нуормата страховой биэнсийэни ылааччыларга эрэ тарҕанар итиэннэ судаарыстыбаннай биэнсийэнэн хааччыллар, ол иһигэр социальнай биэнсийэни ылар дьоҥҥо сыһыана суох.

Үлэ ыстааһынан судаарыстыбаннай биэнсийэ федеральнай судаарыстыбаннай гражданскай сулууспалаахтарга, байыаннай сулууспалаахтарга, космонавтарга уонна сөмөлүөтүнэн көтөр састаап үлэһиттэригэр ананар.
Киһи үлэлээн бүттэҕинэ, кини үлэлиир кэмигэр оҥоһул­лубут былааннаах индексацияны учуоттаан страховой биэнсийэ төлөнөр.
Үлэтин тохтоттоҕуна, киһи Биэнсийэ фондатыгар сайабылыанньа биэрэрэ ирдэммэт. 2016 сыл II кыбаарталыттан үлэ биэрээччилэр ый аайы судургу отчуоту түһэрэллэрэ олохтоммута, онон биэнсийэ ылар киһи үлэлиирин Биэнсийэ фондата автоматическайдык быһаарар.
Бу отчуокка үлэ биэрээччи отчуоттуур ыйыгар киниэхэ үлэлиир уонна уурайбыт страховкаламмыт дьону ыйар. Отчуоттуур ыйыттан кэлэр ый 15 чыыһылатыгар диэри отчуотун туттарар. Ол эрээри гражданин үлэлиирин (үлэтин тохтоппутун) туһунан сайабылыанньаны бэйэтэ эмиэ биэрэр бырааптаах.
Биир холобур: песионер тохсунньуга эбэтэр кулун тутарга үлэҕэ киирбит уонна киниэхэ олунньу 1 күнүгэр эбэтэр муус устар 1 күнүгэр индексация оҥоһуллубут түгэнигэр, РПФ сирдээҕи-уоттааҕы уорганнарыгар кини үлэлиирин туһунан сибидиэнньэлэр киирбиттэрин кэннэ, кэлэр ый 1 күнүттэн биэнсийэтин кээмэйэ сокуон нуормаларыгар сөп түбэһиннэриллиэҕэ, ол аата индексацияны учуоттаабакка эрэ төлөнүөҕэ.

Ыспыраапка

Сорох дьон страховой уонна судаарыстыбаннай биэнсийэни бутуйаллар. Ону быһаарар буоллахха, страховой биэнсийэни сааһа туолбут, туһааннаах ыстаастаах киһи үксэ ылар. Оттон, холобур, кырдьаҕаһынан судаарыстыбаннай биэнсийэни радиация содулугар эбэтэр техногеннай иэдээҥҥэ эмсэҕэлээбит гражданнар ылаллар. Радиацияттан уонна техногеннай иэдээн түмүгэр эмсэҕэлээн өлбүт гражданнар, байыаннай сулууспалаахтар, космонавтар үлэлиир кыахтара суох дьиэ кэргэттэригэр иитэр киһини сүтэрбиттэринэн судаарыстыбаннай биэнсийэ ананар.

01.01.2018 сылтан биэнсийэлээх киһи үлэтиттэн уурайбытын кэннэ киниэхэ страховой биэнсийэтэ индексацияны (көннөрүүнү) учуоттаан төлөнөр болдьоҕо уларытыллыбыта.
“Страховой биэнсийэлэр тустарынан” 2013 сыл ахсынньы 28 күнүнээҕи 400 №-дээх Федеральнай сокуон («Страховой биэнсийэлэр тустарынан» Федеральнай сокуон 26.1 ыстатыйатыгар уларытыыны киллэрэр туһунан» 2017 сыл от ыйын 1 күнүнээҕи 134 №-дээх Федеральнай сокуон редакциятынан) 26.1 ыстатыйатыгар сөп түбэһиннэрэн, биэнсийэлээх киһи үлэлээн бүттэҕинэ, кини үлэлиир кэмигэр оҥоһуллубут индексациялары учуоттаан страховой биэнсийэ суумата үлэлээн бүппүт ыйын кэнниттэн кэлэр ый 1-кы чыыһылатыттан саҕалаан төлөнөр.
Онон үлэ биэрээччи туһаан­наах сибидиэнньэлэри биэрбитин уонна РПФ сирдээҕи-уоттааҕы уоргана быһаарыы таһаар­бытын кэнниттэн киһи үлэттэн уурайбыт ыйын кэн­ниттэн кэлэр ый 1-кы чыы­һылатыттан биэнсийэтэ эбиллиэхтээх.

 Елена БАИШЕВА бэлэмнээтэ