Тобохтору харайыыга Хоту сир уратыларын учуоттуохха

Кини бу сессияҕа Саха Өрөс­пүүбүлүкэтигэр олох-дьаһах кытаанах тобохторун харайыыга Хоту сир уонна Арктика усулуобуйаларын учуоттаан үлэ саҥа систематыгар көһүү туһунан дакылаат оҥордо.
Владимир Прокопьев бастаан сессия кыттыылаахтарыгар Саха сирин уратыларын билиһиннэрдэ.
Норуот депутата бэлиэтээбитинэн, билигин өрөс­пүүбүлүкэҕэ кытаанах коммунальнай тобохтору сыбаалкаҕа тиэйии эрэ оҥоһуллар. Тобохтору харайар 471 объект баар, онтон 13-һэ тобохтору харайыы объектарын Судаарыстыбаннай кэрискэтигэр киллэриллибит.
Росприроднадзор иһитиннэр­битинэн, өрөспүү­бүлүкэҕэ 150 тыһ. тонна кэриҥэ кытаанах коммунальнай тобохтор үөскүүллэр, оттон тобохтор дьиҥнээх кээмэйдэрэ сылга 400 тоннанан сыаналанар.
Салгыы парламентарий олох-дьаһах кытаанах тобохторун салгыы араартаан, суортаан, бородууксуйаны оҥорууга, хаттаан туһаныыга анаан инфраструктура сайдыбатаҕын эттэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ шиналары, аккумулятордары, ртуттаах лаампалары переработкалыыр итиэннэ хара уонна өҥнөөх металлар тобохторун мунньар, харайар аҕыйах тэрилтэ баарын эттэ.
Тобохтору кытта үлэҕэ сүрүн проблемаларынан кытаанах тобохтору харайар сөптөөх полигоннар, тобохтортон бородууксуйаны оҥорор тэрилтэлэр суохтарын, олору хомуйууга, тиэйиигэ тэрээһиннээх тиһик суоҕун, нэһилиэнньэ уонна юридическай сирэйдэр тобохтору кытта үлэҕэ намыһах култууралаахтарын, хонтуруол суоҕун ааттаата.
Киин куоракка сайдыы син барар эбит буоллаҕына, Саха сирин Арктикатааҕы чааһыгар балаһыанньа уустук. Онно 5 мөлүйүөн тонна соҕотох тимир тобохторо мээнэ быраҕылла сыталлар, олору суох оҥорууга 62 млрд солк. ирдэнэр.
Владимир Прокопьев өрөспүүбүлүкэ тобохтору кытта үлэҕэ саҥа системаны киллэрэрин  иһитиннэрдэ. Ол курдук, өрөспүүбүлүкэ сирэ-уота тобохтору кытта үлэҕэ 5 зонаҕа арахсара көрүллэр — Киин, Киин-Илиҥҥи, Соҕурууҥҥу, Арҕааҥҥы уонна Арктикатааҕы-Хотугу, Дьокуускай, Нерюнгри уонна Мииринэй куораттарга сылга 280 тыһ. тонна тобохтору переработкалыыр собуоттары тутуу суолунан 3 кластер үөскэтиллиэхтээх. Олох-дьаһах кытаанах тобохторун мунньан араарыы, суортааһын 399 полигона, 31 бөҕү тиэйэр станция тутуллуохтара, 800 единица анал техника атыылаһыллыаҕа.
«Итиниэхэ барыта 14 млрд солк. аһарар инвестиция ирдэнэр, ол иһигэр Арктикатааҕы-Хотугу зонаҕа – 1,9 млрд солк.
Бу саҥа системаны олоххо киллэриигэ Арктика сиригэр-уотугар сылы эргиччи үлэлиир суол суоҕа, сир ньуурун усулуобуйалара, ону сэргэ өрүс, күөл элбэҕэ уустуктары үөскэтэллэр. Экологияҕа кутталы үөскэппэккэ эрэ Арктика сиригэр тобохтору харайар кыаллыбат.
Владимир Прокопьев ыраах сытар нэһи­лиэнньэлээх пууннарга уонна Арктика сиригэр-уотугар инновация бырайыагын — “Эко-Энергия” фирма тобохтору уматыыга установкатын туһаныы боппуруоһа интэриэһи үөскэтэрин эттэ.
Кини хотугу сирдэргэ тобохтору кытта үлэни сокуонунан сүрүннээһиҥҥэ болҕомтону туһаайда. Ол курдук, “Оҥорон таһаарыы уонна туһаныы тобохторун туһунан” 89 №-дээх федеральнай сокуон 12 ыстатыйатын 7 чааһын быһыытынан, тобохтору харайыы объектарын Судаарыстыбаннай кэрискэтигэр киллэриллибэтэх объектарга тобохтору харайыыга бобуу олохтоммута. «Ол түмүгэр регионнааҕы оператордарга тулалыыр эйгэҕэ мөлтөх дьайыы иһин улахан ыстарааптар түһэриллиэхтэрэ, оттон ол нэһилиэнньэҕэ аналлаах тарифтарга эбии ноҕурууска буолуоҕа. Федеральнай сокуон бу балаһыанньата тобохтору харайыыга туһааннаах инфраструктурата суох Уһук Хоту сир оройуоннарын уонна онно тэҥнэниллибит сирдэр уратыларын учуоттаабат диэн ааҕабыт”, — диэтэ парламентарий.
Итинтэн сиэттэрэн, кини үөһэ ыйыллар сокуон 29.1 ыстатыйатын 2 чааһын “ону сэргэ Уһук Хоту сир оройуоннарыгар уонна онно тэҥнэниллибит сирдэргэ баар” диэн тылларынан эбэргэ этии оҥордо.
«Бу уларытыы 2020 сыл тохсунньу 1 к. диэри Уһук Хоту сир оройуоннарыгар уонна онно тэҥнэниллибит сирдэргэ быыһык көһөр кэми олохтуур кыаҕы биэриэҕэ, оттон ол кэм түмүктэниэр диэри РФ субъектара харайыы инфраструктуратын оҥоруохтарын эбэтэр тобохтортон бородууксуйаны оҥорууга, хаттаан туһаныыга бырамыысыланнай установкалары үлэҕэ киллэриэхтэрин сөп», – диэн түмүктээтэ Владимир Прокопьев.