Учаастак хаһаайыныгар ыстараап көрүҥнэрэ

Даачалаах бэйэ учаастагар тугу баҕарар оҥоруохха, тутуохха, үүннэриэн сөп дии саныыбыт. Дьиҥэр, кырдьыгынан ыллахха, учаастак докумуонунан бас билиигэ сылдьара биллэр. Ол эрэн, учаастактаах, даачалаах хаһаайын бас билиитигэр баар сиригэр   хамсанара барыта араас сокуоннарынан хааччахтанар. Манна сиэттэрэн, сокуону кэһии түмүгэр улахан ыстараап төлүүргэ күһэллиэн, ардыгар бас билии быраабыттан быһыллыан сөп.

Бэс ыйын бастакы күн­нэ­ригэр даача сезона саамай үгэннээн турар кэмэ. Сибиэһэй салгыҥҥа  хас биирдии киһиэхэ сүрүн кыһалҕата — хаһаайыстыбаны тэринии үлэтэ Мас олордуута, оҕуруот аһын эккирэтэн туран үүннэрии — бу билигин кылгас сайын устата бириэмэ сырсыытын тэҥэ курдук буолар. Сахабыт сиригэр самаан сайын ыам ыйын 22 күнүттэн саҕаламмыта эрээри, үөрүйэх оҕуруотчуттар теплицаҕа үүнээ­йилэрин олордо иликтэр. Билгэлээччилэр этэллэринэн, сар­сыардааҥы дьыбар, түүҥҥү хаһыҥ бэс ыйын 10 күнүттэн тохтуохтаах, ол кэннэ дьэ оҕуруот аһын олордуута күр­гүөмнээхтик салҕанара күүтүллэр.

Учаастакка уот  уматыан иннинэ

Бастакытынан, даачаҕа күрүө иһигэр уоту уматыы сокуонунан күөмчүлэнэр. Ону таһынан, баһаартан сэрэхтээх буолуу быраабылатынан мангалга уот оттон шашлык  этин буһарар кытта күөмчүлэниэн сөп. Ол курдук, мангалы дьиэттэн 5 миэтэрэ тэйиччи туруорар  ирдэнэр. Тиэргэн иһигэр үүнэр  мастартан, талахтартан мангалы 10 м тэйиччи туруорар былааннаныахтаах.

Иккиһинэн, аны туран саамай үрдүк ыстараап — аһаҕас сиргэ уоту уматыы. Бу туһунан кутаа уот иннигэр олорору сөбүлээччилэр мэлдьи умналлар, ардыгар болҕомтолорун уурбаттар. Биллэрин курдук, туох барыта кыраттан, дуона суохтан саҕаланар. Ити курдук даачалаахтар уһун кыһын кэннэ бөҕү,  хаппыт сэбирдэхтэри, от сыыһын, мастан түспүт талахтары тиэргэн иһигэр уматаллар, ону таһынан өртөөһүнү үгэннээн туһаналлар. Бу барыта ыстарааптаах. Ыстарааба да ботуччу — 2 тыһ.солкуобайтан 4 тыһ.солк. диэри үрдүүр. Чугас эркин хаһаайыстыбаннай тутуулартан кутаа уот 50 м тэйиччи уонна учаастак кыраныыссатын күрүөтүттэн 30 м тэйиччи уматыллыахтаах. Кыра бөх уматыыта көҥүллэнэр эрээри, тимир буочука иһигэр уматыллыахтаах.

Ити курдук дьон-сэргэ уоту сэрэҕэ суох туттуутун түмүгэр баһаар тахсыыта Российскай Федерация Холуобунай Кодексын ирдэбилинэн холуобунай эппиэтинэс көрүллэрин сэрэтэбит.

Учаастак иһигэр тутуу­ларга саҥа сокуон

Дойду үрдүнэн 2018 с. бэс ыйын 29 күнүгэр ылыллыбыт 217 №-дээх федеральнай сокуон быйыл тохсунньу 1 күнүттэн үлэлээбитэ. Сокуоҥҥа суруллубутунан, алта суотай учаастакка хапытаалынай тутууттан атын кыра хаһаайыстыбаннай тутуулары таарыйар. Даачалаах кыра дьиэ туттара көҥүллэнэр, ол эрэн дьиэ акылаата эрдэтинэ быһаарыллан учуоттаныахтаах. Дьиэ, хаһаайыстыбаннай тутуулар акылаатыттан тутулуктанар, сүрүннээн хапытаалынай акылаат үрдүгэр тутууну  түһэрдэххэ хаһаайын налоговай уорганнарга булгуччу регистрацияны ааһар эбээһинэстэнэр. Маны таһынан дьиэ кэһиилэрдээх тутуллубутун   төрүөтүгэр хаһаайыҥҥа бу тутууну көтүрэр сорук сүктэриллэр.

Сарай, ампаар, баанньык ыаллыы олорор дьонун күрүөтүттэн кырата 2 м тэйиччи тутуллара ирдэнэр.

Аны теплица   50 кв. миэтэрэттэн улахан иэннээх, промышленнай тэҥэ буолара дакаастаннаҕына, хаһаайын сокуонунан 50 тыһ. солк. диэри ыстаа­раптанар. Урукку курдук  учаастакка теплица туруоруохха көҥүллэнэр, ол эрэн хаһаайын теплица былааннамыт кээмэйин сыыспатыгар ирдэбил булгуччулаах.

5-6 миэтэрэ үрдүктээх теплица таһынааҕы ыал учаастагар күлүк үөскэтэринэн сөбө суоҕунан ааҕыллар. Теплица хаһаайына  ыстарааптаныан сөп.

Ыстараап көрүҥнэринэн

◆Гаражка уматык бензин харайыы эмиэ туспа быраабылалаах. Баһаарынай сулууспа бэрэбиэркэлиир кэмигэр  аһаҕас хаппахтаах канистраҕа бензин харайыллыбытын буллахтарына хармааҥҥар улахан охсулаах буолар.

◆ Учаастакка техника сууйуута бобуллар. Эбиитин массыына сууйуутугар химикаттары  туһаннахха (автошампунь) уонна чугас эркин күөл баар буолара билиннэҕинэ ыстаараптанаргар тиийэҕин.

◆ Учаастак иһигэр көҥүлэ суох холуодьас хаһыыта эмиэ бобуллар.  Сокуон ыйарынан 2019 с. тохсунньу 1 күнүгэр диэри учаастак иһигэр баар холуодьастары туһаныахха сөп эрээри, сөптөөх лицензияны ыларын булгуччулаах. Бэлиэтээн эттэххэ, быйылгы сылтан “даачалаахтарга” саҥа сокуон  үлэлии киириэҕиттэн лицензияны ылыы бэрээдэгэ судургу, болдьоҕо кылгас уонна тариф сыаната чэпчэки буолбута.

◆ Сууккаҕа 100 куб. ууну кээ­мэйэ суох хачайдаан ыллахха —  ыстараап. Кээмэй таһынан ууну туһаннахха  — 2-3 тыһ.солк. төлөбүр иэскэ кирэҕин.

◆ Учаастакка бөҕү буорга харайар бобуллар. Өстүөкүлэ, пластик уонна да атын хаалыы бөх анал контейнердарга  харайыллыахтаах. Ыстарааба — 1-тэн  2 тыһ.солк. диэри үрдүүр.

◆ Сарсыарда эрдэ  тыастаахтык уһаныы, эбэтэр киэһэ хойут тыастаах-уустаах бырааһынньыгы тэрийии 100-500 солк. ыстаараапка кубулуйуон сөп. Чуумпу кэм чаастарынан: үлэ күнүгэр — 22:00–06:00 ч., өрөбүлгэ — 23:00–09:00 ч.

Сүбэлэр

Учаастак күрүөтэ биир кэлим уонна 1,7 м үрдүктээх буолуо суохтаах. Маны таһынан күрүө учаастак кыраныыссатын кэһэр түгэнигэр ыстарааба 5 тыһ.солк. Биир кэлим,  2 миэтэрэ үрдүктээх күрүөнү  учаастак суолу кытта силбэһэр, эбэтэр чугас эркин ыалтан сөбүлэҥнээх, анал докумуоннаах  эрэ буоллаҕына туруорар көҥүллэнэр.

10 м диэри үрдүктээх мастары уонна талахтары ыаллыы олорор күрүөттэн 1 м тэйиччи, 15 м диэри үрдүктээх мастары  күрүөттэн 2 м тэйиччи, оттон 15 м үөһэ үрдүктээх үүнээйилэр чугас эркин ыал учаастагыттан 3 м тэйиччи олордуллуохтаах.

Хаһаайыстыбаннай тутуулары ыаллыы олорор учаастактан 1 м, олорор дьиэни — 3 м кырата суох тэйиччи тутуллуохтаах. Бу ирдэбиллэр баһаартан сэрэхтээх буолуу быраабыланан көрүллэр. Быраабыланы кэһии ыстараапка кубулуйар, эбэтэр тутууну көтүрүүгэ  тиэрдэр.

Олорор дьиэттэн баанньык уонна туалет 12 м тэйиччи турар буолуохтаах.  Холуодьастан 8 м тэйиччи тутуллуохтаах. Ыйыллыбыт бэрээдэги кэһии — 5 тыһ. солк. диэри ыстараап.

Хаалбыт сир  учаастагын тула докумуона суох күрүө тутар бобуллар. Күн сарсын хаһаайын тиийэн кэлиэн сөп диэн сэрэтэбит. Көрүүтэ-истиитэ суох буолбут учаастагы бас билиигэ 2022 с. диэри үлэлиир “дачнай амнистия” сокуонунан оҥостор  көҥүллэнэр.

Көҥүлэ суох ойуурга талаҕы быһыы, мастары кэрдии ыстарааба 500 тыһ.солк. диэри тиийэр. Ол эрэн, сыл саҥатыттан 32 ыст. Ойуур Кодексыгар  уларыйыы киирбитэ. Докумуоҥҥа суруллубутунан, “валежник” диэн саҥа өйдөбүл баар буолбута. Валежник  ойуур баайыгар тэҥнэммэт. Ити курдук, ойууртан куурбут, көҥдөй, эмэх маһы, талаҕы, айылҕаҕа сыһыаннаах биричинэнэн (күүстээх тыал, лааҥкы, хаар буома)  сиргэ түспүт маһы хомуйан ылар  көҥүллэнэр.

* * *

Убаастабыллаах ааҕааччы,  бу дойду үрдүнэн үлэлиир быраабылалары, сүбэлэри үөрэтэн сөпкө туһанаргар уонна илдьэ сылдьаргар баҕарабын. Мин саныахпар, эрдэтинэ сөптөөх иһитиннэриини ылбыт киһи хармааныттан былааннамматах ороскуоттары тө­лөөбөт  уонна  бэлэмнээх буолар.

Василий Прокопьев