Сотору — Кыргызстан литературатын Күннэрэ

Быйыл Саха сирин ХХ үйэҕэ уһулуччулаах судаарыстыбаннай, общественнай-политическай деятелэ, Саха сирин уонна Кыргызстан судаарыстыбаннастарын төрүттэспит Максим Кирович Аммосов төрөөбүтэ 120 сыла өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥ далааһыннаахтык бэлиэтэнэр. Саха норуотун чулуу уолун үбүлүөйүн тэрийэн ыытыыга бэлэмнэнии үлэтэ өссө 2015 сылтан саҕаламмыта.

Биллэрин курдук, М.К. Аммосов үлэтэ, олоҕо уонна дьылҕата саха уонна кыргыз омугун бигэтик ыкса ситимнээбитэ. 1937 сыллаахха кулун тутар ыйга БСК(б)П Киин Кэмитиэтин ыйыытынан Максим Аммосов Киргизия киин куоратыгар Фрунзеҕа тиийбитэ уонна кулун тутар 22 күнүгэр партия уобаластааҕы кэмитиэтин бастакы сэкирэтээринэн талыллыбыта. Максим Аммосов Киргизияҕа баара-суоҕа аҕыс ый үлэлээбитэ. Кылгас кэм иһигэр Максим Кирович саҥа үөскээбит сэбиэскэй өрөспүүбүлүкэ сайдар суолун торумнаспыта, сүнньүнэн тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар дойду индустриальнай-аграрнай өрөспүүбүлүкэҕэ кубулуйар оҥкулун оҥорбута. Максим Кирович салалтатынан Киргизия Өрөспүүбүлүкэтэ союзнай статустаммыта, Төрүт сокуоннаммыта. М.К. Аммосов бу дойду экономиката, култуурата сайдарыгар бэйэтин баай уопутун, чаҕылхай талаанын, күүһүн-уоҕун биэрэн туран үлэлээбитэ. Итини таһынан судаарыстыбаннай үлэҕэ национальнай каадырдары анааһыҥҥа, репрессия сылларыгар олохтоох интеллигенцияны көмүскээһиҥҥэ ураты болҕомтотун уурбута. Ол да иһин, Максим Кирович Аммосов үтүө аатын Кыргызстан норуота мэлдьи күндүтүк саныыр.
Төһө да сыл-хонук аастар, үйэлэри уҥуордаан, икки уруулуу омуктар доҕордуу, аймахтыы да диэххэ сөп, хардарыта көдьүүстээх сибээстэрэ салҕанар. Бэс ыйын 19-21 күннэригэр Максим Кирович Аммосов төрөөбүтэ 120 сыллаах үбүлүөйүгэр аналлаах тэрээһиннэр чэрчилэринэн, судаа­рыстыбалар икки ардыларыгар сыһыаннаһыыны бөҕөргөтөр сыалтан, Саха сиригэр Кыргызстан литературатын Күннэрэ ыытыллыахтара.

Санатар эбит буоллахха, Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков Кыргызстан Өрөспүүбүлүкэтигэр оробуочай сырыытыгар Кыргызстан Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлэ Сооронбай Жээнбековтыын, Кыргызстан Бырабыыталыстыбатын вице-премьерэ Гульмира Кудайбердиевалыын уонна Кыргызстан Өрөспүүбүлүкэтин Парламенын бэрэссэдээтэлэ Чыныбай Турсунбековтыын көрсүбүтэ. Онно М.К.Аммосов төрөөбүтэ 120 сылыгар аналлаах икки өрүттээх тэрээһиннэр, ол иһигэр 2017 сылга Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Кыргызстан Өрөспүүбүлүкэтин литературатын Күннэрин тэрийэн ыытыы, бэлэмнэнии туһунан эрдэттэн дьүүллэспиттэрэ.
Мунньах саҕаланыытыгар спикер Александр Жирков СӨ Ил Дарханын Егор Борисов 2016 с. тохсунньу 22 к. 36 №-дээх Дьаһалынан Максим Кирович Ам­мосов төрөөбүтэ 120 сылын бэлэмнээһиҥҥэ уонна ыытыыга тэрийэр кэмитиэт тэриллибитин санатта.

СӨ култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга миниистирин бастакы солбуйааччы Владислав Левочкин Саха сиригэр Кыргызстан литературатын Күннэрин бырагырааматын бырайыага оҥоһуллубутун иһитиннэрдэ. Ол курдук, П.А.Ойуунускай аатынан литературнай түмэлгэ суруйааччылар, наука уонна искусство үлэһиттэрэ кыттыылаах «төгүрүк остуол» ыытыллыаҕа, кыргыз суруйааччыларын айымньыларын сахалыы тылбааһын икки кинигэтэ сүрэхтэниэҕэ. Итиэннэ Дьокуускай куорат олохтоохторугар уонна ыалдьыттарыгар анаан «Республика» киинэ саалатыгар кыргыз киинэлэрин көрдөрүөхтэрэ. Ону таһынан Кыргызстан уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Кинематографистарын сойуустара бииргэ үлэлэһии туһунан сөбүлэһиигэ илии баттаһаллара былааннанар. Оттон искусствоҕа сүгүрүйээччилэр М.Ф. Габышев аатынан Национальнай художественнай түмэлгэ кыргыз худуоһунньуктарын быыстапкатын көрөр кыахтаныахтара.
Саха сиригэр Кыргызс­тан Өрөспүүбүлүкэтин күн­нэрин үөрүүлээхтик аһыы П.А.Ойуунускай аатынан Саха акаде­мическай театрыгар буолуоҕа. Онно Чингиз Айтматов «Желанный голубой берег», «Материнское поле» айымньыларынан Саха театрын испэктээкиллэриттэн быһа тардыылары көрдөрүөхтэрэ.
«Нам улууһа» МТ баһылыга Александр Атласов Кыргызстан Өрөспүүбүлүкэтин Күннэрин чэрчитинэн Намҥа ыытыллыахтаах тэрээһиннэр хаамыыларын билиһиннэрдэ. Ол курдук, ыалдьыттар Максим Аммосов төрөөбүт буоругар Намҥа тахсан М.К. Аммосов төрөөбүтэ 120 сылыгар аналлаах Ыһыахха кыттыыны ылыахтара. Итиэннэ Хатырык нэһилиэгэр СӨ Судаарыстыбаннаһын түмэлигэр сылдьыахтара. Үрдүк Иирэ диэн сиргэ Сэргэ туруоруутун сиэрин-туомун көрүөхтэрэ.

«Саха сирин суруйааччылара» ассоциация бэрэссэдээтэлэ Олег Сидоров П. А. Ойуунускай аатынан литературнай түмэлгэ кыргыз тылыттан сахалыы тылбаастаамыт икки кинигэ сүрэхтэнэрин иһитиннэрдэ: «Күн кууһар хайатыттан» хомуурунньук уонна улуу гуманист-суруйааччы Чингиз Айтматов айымньыларынан «Илгэлээх ардах» кинигэ. «Күн кууһар хайатыттан» хомуурунньугу Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлэ А.Н.Жирков, Кыргызстан Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай суруйааччыта, «Аан дойду норуоттарын эпостара» норуоттар икки ардыларынааҕы ассоциация бэрэсидьиэнэ Б.Ж. Жакиев хомуйан оҥордулар. Эрэдээксийэлиир кэллиэгийэ: А.Н.Жирков (бэрэссэдээтэл), Г.Г. Андросов, А.А. Борисова, В.Н. Луковцев, О.Г. Сидоров. Бу хомуурунньук кыргыз бастыҥ 38 суруйааччытын айымньыларын 35 киһи тылбаастаабытыттан таҥылынна. Кинигэ икки түһүмэхтэн турар: поэзия уонна проза. Итиэннэ ыалдьыттар Кыргызстантан «Ала-Тоо» диэн сурунаал саха суруйааччыларын айымньыларын кыргызтыы тылбаастарыгар анал таһаарыытын аҕалан көрдөрүөхтэрэ. Онон, Саха сирин литературнай олоҕор сүдү суолталаах түгэн буолаары турар диэн сыаналыахха сөп.
История кэрдиис кэмин сэгэтэн көрөр эбит буоллахха, өссө 1966 сыллаахха Саха сиригэр Киргизия суруйааччыларын улахан делегацията кэлэ сылдьыбыта. Кинилэр Дьокуускай куоракка, Нам улууһугар уонна Мииринэйгэ ыалдьыттаабыттара. Ити литература эйгэтигэр бэлиэ түгэҥҥэ анаан саха суруйааччылара Чингиз Айтматов бастыҥ айымньыларын тылбааһын «Тэбиэн хараҕа» диэн хомуурунньукка түмэн таһаарбыттара. Бу хомуурунньукка кыргыз литературатын классигын «Тэбиэн хараҕа», «Джамиля», «Маҥнайгы учуутал», «Ийэ сир» диэн айымньыларын Николай Кондаков, Дмитрий Кириллин, Василий Гольдеров, учуонай Петр Афанасьев сахалыы тылбаастаабыттара киирбитэ. Оттон 1967 сыллаахха суруйааччы Иван Федосеев – Доосо кыргыз суруйааччыларын, поэттарын айымньыларынан «Ала-хайа сарыала» диэн хомуурунньугу таһаартарбыта. Манна барыта кыргыз 35 суруйааччытын 91 айымньыта (74 хоһоон уонна 17 кэпсээн), ону сэргэ кыргыз фольклорун икки айымньыта тылбаастанан киирбитэ. Тылбааска барыта 33 саха суруйааччыта үлэлээбитэ биллэр. 1968 сыллаахха кыргызтар саха суруйааччыларын айымньыларын тылбаастаан «Якут кайрыктары» («Саха дьүрүллэрэ») диэн кинигэни таһаарбыттара.
Ити курдук, Евразия материгын икки уһугар олорор уруулуу омуктар культурнай уонна духуобунай ситимнэрэ бөҕөргүүр. Саха сиригэр Кыргызстан Өрөспүүбүлүкэтин литературатын Күннэригэр ыытыллар бары тэрээһиннэр тустарынан күндү ааҕааччыларбытыгар анаан сырдатыахпыт.