Алтатыттан аахпыт оҕо аны сонун буолбатах

Урут бастакы кылааска буукуба үөрэтэр эбит буоллахтарына, билигин ааҕар, суоттуур оҕо оскуолаҕа киириэхтээҕэ ирдэбил курдук буолла.

Төрөппүттэр

Ирина Дьячковская: «Оҕом эһиил оскуолаҕа барар. Кыра эрдэҕиттэн буукубалардаах кинигэни сөбүлээн көрөөччү. Ордук ити саҥарар кинигэни. Ону 3 сааһыгар нойосуус билэр этэ. Онтон бэйэм бу былырыыҥҥаттан саҕалаан биирдии сүһүөхтээх тыллары А4 кумааҕыга суруйа-суруйа аахтара үөрэппитим. Үксүн бэйэтэ билэр, сэргиир тылларын көрдөрөөччүм. Холобур, ыт, ат, от, мас диэн. Онтон 6 сааһыгар икки сүһүөхтээх тылы холбуур буолла. Уулуссаҕа хаама сылдьан, маҕаһыын эҥин аатын аахтарааччым. Мин санаабар, оҕо баҕалаах буоллаҕына, оскуолаҕа барарын кэтэспэккэ, дьарыктыыр туох да куһаҕана суох».

Любовь Барахова: «Мин бастакы кылааска ааҕар оҕо киирбитим. Наһаа да сылайар этим уруоктан. Таах олорор этим. Арай, Алексеева оскуолатын курдук система эбитэ буоллар. Оҕо кыаҕын көрөн, кылааһы көтүтэн, үөһэ таһааран иһэллэрэ буоллар. Орто оскуолаҕа барытын билэр оҕо интэриэһэ сүтэр дии саныыбын. Онон бэйэм оҕобун үөрэтэ сатаабаппын. Барыта кэмнээх-кэрдиилээх, идэлээх дьон онон дьарыктаннын. Мин санаабар, оҕо айар-тутар дьоҕурун булан, сөптөөхтүк сайыннарыыга болҕомто ууруллуохтаах».

Оттон бу туһунан идэлээх дьон туох дии саныыр эбит?

Педагог

Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет пединситутун начаалынай үөрэхтээһин кафедратын профессора Николай Неус­троев этэринэн, аахтара үөрэтэр наадата суох. Оҕо син биир бэйэтин сайдыытынан баран иһэр.
Урут учуутал биирдиилээн уруок былаанын оҥорон баран, барыларын биир халыыбынан үөрэтэр этэ. «Оттон билиҥҥи үөрэх сайдыытын туругунан индивидуализация, ол эбэтэр биирдиилээн үөрэтии программалара киириэхтээхтэрин быһыытынан, оскуолаҕа бэлэмнээх да бэлэмэ да суох оҕону ылан, тус программанан үлэлиэхтээх. Ким түргэн, ол туспа сорудаҕынан, үөрэххэ интэриэһэ сүппэт гына үөрэниэхтээх, оттон саҥаттан саҕалааччыга учуутал киниэхэ сөптөөх дьарыгы биэриэхтээх. Үөрэнээччи тус сайдыытын барыма диэн баар (траектория индивидуального развития ученика). Бу бириинсибинэн оҕо хайдах бэлэмнээҕин көрөн, туохха дьоҕурдааҕын, доруобуйатын туругун кытта учуоттаан, учуутал үөрэтэр ньыматын талар. Бу учууталга улахан ноҕорууска, хас биирдии оҕону билиэн наада. Элбэх сыраны, кыаҕы эрэйэр».
Сорох төрөппүттэр ааҕар оҕолорго туспа кылаас, оттон аахпаттар кылаастара туһунан баара буоллар дииллэр.
«Кылаас кэлимин тыырыы кытаанах. Кылааска ортотунан 25 үөрэнээччи баар буолуохтаах. Онон уонча оҕоҕо туспа кылаас арыллыбата чуолкай. Бу үп-харчы да өттүнэн кыаллыбат суол. Оттон олох ураты чорбойор оҕону анал авторскай оскуолаларга үөрэттэриэххэ сөп», — диэн Николай Дмитриевич чопчулуур.

Учуутал

Амма улууһун Болугур нэһилиэгин уопуттаах учуутала Варвара Кондакова этэринэн, «Оскуолаҕа ааҕар оҕо кэлэрэ быдан үчүгэй. Биһиэхэ биир-икки эрэ оннук үөрэнээччилээх буолааччыбыт. Ол гынан баран буукубанан буолбакка, сүһүөхтээн ааҕар гына үөрэтиэххэ наада. Буукубанан аахпыт оҕо тылы ситимнииригэр улахан ыарахаттары көрсөр».

Баспытаатал

Дьокуускай куорат «Ромашка» оҕо саадын ыстаарсай иитээччитэ Надежда Попова оскуолаҕа киирэр оҕо ааҕан кии­рэрэ наадата суох диир. «Оҕо дорҕооннору сөпкө уонна араара истэр, тылга бу кэнниттэн бу кэлэр диэн быһаарар, аһаҕас-бүтэй дорҕоону уонна тылы сүһүөххэ араартыыр, итиэннэ чуолкайдык сөпкө саҥарар буолуохтаах. Фишканан үлэлии үөрэммит оҕо бэйэтэ ааҕан киирэн барар, бу ньыманан кини суруйа үөрэнэр, мнемотехниканы баһылыыр. Ити ааҕарыгар, сөпкө суруйарыгар көмөлөһөр. Тоҕо диэтэххэ, оҕо хайдах истэр да, оннук суруйар. Аны сыыһа үөрэттэххэ, ону көннөрөр наһаа ыарахан, маннык оҕо ааҕарыгар хаалан хаалар. Аахтарыы методикатын иитээччи буолбакка, учуутал үөрэтэр. Ол иһин оҕо саадыгар аахтара үөрэтимэҥ дииллэр. Уопуттаах учууталлар бэйэлэрэ бопсооччулар ону».
Ол аата оҕо сөпкө бэлэм­нэнии­ни барбыт буоллаҕына, оскуолаҕа чэпчэкитик үөрэ­нэр, ааҕарга, суруйарга кыһалҕа­ламмат эбит.
Оттон «Остров сокровищ» оҕо саадын иитээччитэ Надежда Сидорова бу боппуруоска маннык этиилээх: «Оҕо оскуо­лаҕа кии­риэн иннинэ ааҕа үөрэннэҕинэ, үөрэххэ интэриэһэ сүтүөн сөп. Ийэ бэйэтэ кинигэ ааҕара, остуоруйа кэпсиирэ быдан ордук. Ийэ оҕотун кытта көстүбэт сибээһэ бөҕөргүүр. Аҕыйах да мүнүүтэ, холобур, утуйуох иннинэ, остуоруйа кэпсиир буоллахха, бу оҕо уопсай сайдыытыгар улахан оруоллаах, киһи быһыытынан чөл туруктаах, бөҕө тирэхтээх киһи буола улаатарын биир мэктиэтэ буолар».

Психолог

Арассыыйатааҕы «Дьиэ кэргэн» кэмитиэт Саха сиринээҕи салаатын салайааччыта, ХИФУ ПИ оҕо сааһынан психологиятын уонна педагогикатын кафедратын профессора, п.н.д. Мария Прокопьева бу туһунан маннык санаалаах:
«Билиҥҥи ирдэбилинэн наадалаах. Бастатан туран, «дух времени» диэн өйдөбүл баар. Бу өйдөбүл үөрэхтээһин систиэмэтин уопсай туругар дьайар. Билигин, уопсайынан да, үөрэхтээһиҥҥэ улахан болҕомто ууруллар. Итиэннэ үксүн эдэр ыал оҕото үөрэххэ киирэр буолла — төрөппүттэр оҕолоро билиилээх, үөрэхтээх буолуохтарын баҕараллар. Иккиһинэн, наһаа элбэх технология уонна методика баар буолла. Араас өйү тупсарар, эрдэ сайыннарар оонньуу дэлэйдэ. Оннооҕор оҕону үс сааһытан аахтарар аналаах оонньуу көрүҥэ, методика баар. Сорох оҕо үөрэтэ да сатаабатахха, бэйэтэ ылынар буолла. Олох ирдэбилэ оннук. Эрдэ сайыннарыы хото барар. Оскуола иннинээҕи үөрэх сайдыытын концепциятын докумуоннарыгар оҕо өй-санаа өттүнэн сайдыытыгар болҕомто ууруллар. Ол иһин оҕо саадыгар сылдьыбат да буоллаҕына, араас оҕону сайыннарар кииннэр үлэлииллэр. Бары өттүнэн сайыннарыы эйгэтэ тэрилиннэ».
Глеб Выгодскай диэн улахан психолог баара, кини этэринэн, оҕо биэс сааһыгар дылы туох баар информацияны барытын ылынар. Холобур, мультигы английскай тылынан көрдөрдөххө, оҕо бу тылы тута ылыныан, өйдүүр буолуон сөп.
Онон ханнык да быра­гыраамаҕа аахтара үөрэтиҥ диэн этиллибэт эрээри, уопсастыбаҕа бу балысхан сайдыылаах олох тэтимин кытта тэҥҥэ хардыылыыр, утары эппиэттэһэр кыахтаах үөрэнээччини, киһини иитэн таһаарыҥ диэн ыҥырыы быраҕыллан турар диэн профессор тоһоҕолуур.
— Оҕону оҕо саадыттан аахтара үөрэтэр сокуон киирэрэ да оруннаах буолсу дуу?
Мария Михайловна: «Маннык сокуон киирэр кыаҕа суох. Оҕо оҕо курдук оонньоон-көрүлээн, ойон-тэбэн улаатыахтаах, оччоҕо эрэ киһи быһыытынан ситэн-хотон, бары өттүнэн сайдыылаах киһи буолар кыахтаах».
— Оттон бу аахтара үөрэ­тэргэ оҕобун хас сааһыттан уонна туох­тан саҕалаан сурукка-бичиккэ сыһыарабын?
«Оҕону үс сааһыгар дылы олох дьиэҕэ тутуохха наада. Онтон кыралаан оонньууттан саҕалаан билии-көрүү эйгэтин арыйан иһэр оруннаах. Билигин олох аахпат, буукубаны билбэт оҕо оскуолаҕа дэҥ кэриэтэ киирэрэ буолуо дии саныыбын. Аныгы технология: телевизор, планшет оонньууларын, мультик, тыастаах-уустаах «өйдөөх» кинигэ уо.д.а. көмөтүнэн оҕо хараҕа эрдэттэн үөрэнэ сылдьар. Маны даҕатан эттэххэ, элбэх сахалыы оҕо саада арылларар буоллар. Араас уһуйаан кииннэригэр эбии дьарыктыыр үчүгэй. Тоҕо диэтэр, төрөөбүт тылынан үөрэммит, сахалыы тыыннаах оҕо хаһан баҕарар мындыр, сатабыллаах, ситиһиилээх киһи буола улаатар», — диэн Мария Прокопьева бигэргэтэр.

Ирина ХАНДЫ.