Айахпар анаан бултуурбар тоҕо көҥүл ылыах тустаахпыный?

— Булт биһиэхэ үгэс быһыытынан хаһаайыннааһын көрүҥэ эрэ буолбатах, бу – олохпут отуора, тыыннаах буолар сүрүн баайбыт. Чуолаан бултан аһаан-таҥнан олоробут. Оннооҕор урут, дьиэ табата элбэх эрдэҕинэ, биһиги кинилэри харыстаан, дьиикэй табалары бултаһарбыт. Олохтоох нэһилиэнньэҕэ кыыл табаны бултааһын улахан суолтаны ылара.
Оройуоммутугар кыыл таба 1974-1975 сс., ол кэннэ 1980-с сылларга киирэ сылдьыбыта. 90-с сыллар бүтүүлэриттэн бүгүҥҥэ диэри кыыл таба күргүөмнээн көстөр. Урут ханнык да квота, хааччахтааһын диэн суоҕа, булка көҥүл ирдэммэтэ.

Кэнники сылларга сокуоҥҥа олус улахан уларыйыылар таҕыстылар. Сэбиэскэй кэмҥэ дьону олохсутуу политиката ыытыллара, ол эбэтэр көс олохтоох нэһилиэнньэни стационарнай дьиэлэргэ олохсута сатыыллара. Ити түмүгэр үгүстэр, табаһыттартан ураты, көспөккө бөһүөлэктэргэ олороллор. Биһиги оройуоммут уонна бөһүөлэктэрбит «эбэҥки национальнай» статустаахтар, Хоту сир аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттара түөлбэлээн олорор миэстэлэринэн буолаллар. Оройуоҥҥа 30-тан тахса көһө сылдьар община баар, кинилэр бары кыыл табаны бултууллар. Бултааһын атырдьах ыйын 1 күнүттэн кулун тутар 15 к. диэри көҥүллэнэр.

Ол эрээри мин айахпар анаан табаны бултуурбар тоҕо көҥүл ылыах тустаахпыный?
Билигин өрөспүүбүлүкэҕэ үлэлиир булт туһунан сокуон аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттарга сыһыаннаах булт уонна булт ресурсаларын харыстааһын туһунан 2009 сылга ылыллыбыт федеральнай сокуон нуормаларын утарар. Ити федеральнай сокуон быһыытынан, үгэскэ киирбит олох укулаатын уонна хаһаайыстыбаннай үлэни хааччыйар сыалтан бултааһыҥҥа усулуобуйалар балайда уларыйбыттара. Онно быһаччы сурулларынан, тус бэйэ туһаныытыгар бултааһын көҥүл, туох да көҥүллэтии уонна лицензия ирдэммэт.
Хоту сир аҕыйах ахсааннаах норуоттарын бары бырааптарын хааччыйыы эйгэтигэр Саха сирэ өрүү инники буолара.

Онон СӨ народнай депутаттара биһиги бырааптарбытын көмүскүүллэригэр уонна «Булт туһунан уонна булт ресурсаларын харыстааһын туһунан» СӨ Сокуонугар уларытыылары киллэрэр туһунан» өрөспүүбүлүкэ сокуонун барылын бүтэһиктээх ааҕыыга ылалларыгар ыҥырабын. Федеральнай сокуоҥҥа сөп түбэһиннэрэн сокуон ылылыннаҕына, биһиги, аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар, сокуонунан көмүскэллээх буолуохпут.

Кыыл табаны көҥүлэ уонна лицензията суох бултааһыны көҥүллээтэхтэринэ, таба ахсааныгар улахан хоромньу оҥоһуллуоҕа диэн ардыгар этэллэр. Хаһан да оннук буолуо суоҕа. Билигин Өлөөн улууһун сиригэр-уотугар кыыл таба икки популяцията көһө сылдьар – ол Өлүөнэ-Өлөөн популяцията уонна Красноярскай кыраайтан киирэр Таймыыр табата. 5-6 сыллааҕыта бу бөлөхтөргө таба ахсаана 800 тыһыынча кэриҥэ эбит буоллаҕына, билигин номнуо 1 мөл. төбөҕө диэри тиийдэ. Кыыл табалар биһиги дьиэтээҕи табаларбыт мэччирэҥнэрин суох оҥороллор. Красноярскай кыраай Хатангатыгар 40-50 тыһ. төбө кыыл табаны өлөрөллөр, ол кини ахсааныгар хайдах да сабыдыаллаабат. Бу кыылы бултуур олус уустук. Бастатан туран, техника наада – кыһын «бураннар», сайын мотуордаах оҥочолор уонна булт сэбэ. Табалар сиртэн сиргэ көһө сылдьалларын эмиэ учуоттуохха наада.

Бу сокуон барыла ылы­лыннаҕына, Хоту сир төрүт норуоттарын бырааптарын харыстыыр улахан суолталаах сокуонунан буолуоҕа.

Ил Түмэн пресс-сулууспатын
матырыйаалынан.