Быыбардар, быыбардар…

2018 сыл кулун тутар 18 күнүгэр Российскай Федерация Президенин талыахпыт. Оттон ити дьыл балаҕан ыйын 9 күнүгэр Ил Түмэн депутаттарын быыбара буолуоҕа. 2019 сыл балаҕан ыйын 8 күнүгэр быыбардааччылар өрөспүүбүлүкэбит Ил Дархана ким буоларын быһаарыахпыт.

Барыллаан куоластааһын туһунан аҕыннахха

Аны күһүҥҥү быыбардартан биир бөдөҥ суолталаахтарынан өрөспүүбүлүкэбит сирэйин — киин куораппыт Дьокуускай баһылыгын талыы быыбара буолар. Биллэрин курдук, ыам ыйын 28 күнүгэр дойду 18 субъегар «Биир ньыгыл Россия» политическай партия праймериһа ыытыллыбыта. Итиннэ саамай элбэх быыбардааччы биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр кыттыыны ылбыта.
Дьокуускай баһылыгын барыллаан куоластааһыныгар Айсен Николаев, телебиэриилэри ыытааччы Андрей Хорошев, «Праздник жизни» тэрилтэ дириэктэрэ Татьяна Тымырова, урбаанньыт Ирина Высоких, «Устудьуоннары, ыччаты социальнай өттүнэн өйөөһүн» тэрилтэ генеральнай дириэктэрэ Николай Потапов, эдэр гвардеец Святослав Софронеев уонна Промышленнай уокурук быраабатын үлэһитэ Григорий Зорин кыттыбыттара. Манна Айсен Николаев быыбардааччылар 86,25% куоластарын ылан бастыан бастаабыта. Иккис миэстэҕэ күөх экранынан дьоҥҥо-сэргэҕэ киэҥник биллибит Андрей Хорошев (7,38%) тахсыбыта. Ааҕааччыларга Дьокуускай баһылыгын праймериһигэр 21 тыһ. 41 киһи кыттыыны ылбытын санатабын.
Праймеризкэ кыттыыны ылбыт кандидаттар бары дебаттарга, нэһилиэнньэни кытта көрсүһүүгэ актыыбынай кыттыыны ылбыттара. Уопуттаах политик Айсен Николаевтан ураты үөһэ ааттаталаабыт дьонум праймеризкэ кыттаннар, политика уустук эйгэтин бастакы үктэлин ааспыттара саарбаҕа суох.
Дойду үгүс ахсааннаах политическай партияларыттан суос-соҕотох «Биир ньыгыл Россия» партияҕа эрэ праймериз процедурата баар. Ол курдук, кандидаттар праймериһи ситиһиилээхтик аастахтарына эрэ, быыбарга кыттар кыахтаналлар.
Ааспыт сыллаахха праймериз аан бастаан аһаҕастык ыытыллыбыта. Ол курдук, ким партиялааҕыттан, партията суоҕуттан, ханнык политическай партияларга туралларыттан тутулуга суох, баҕалаах барыта кыттыыны ылбыта. Кистэл буолбатах, ити иннинэ үгүстэр «праймериз» диэн тугун, өйдөбүлүн билбэт-көрбөт этилэр. Бу процедура биһиги дойдубутугар саҥа сүүрээнинэн буолар. «Москва биирдэ тутуллубатаҕа» диэн этии баар. Этэргэ дылы, бэйэҥ тутан-хабан көрбөтөххүнэ, илэ хараххынан көрбөтөххүнэ, саҥаны, саҕалааһыны киһи түргэнник ылыммат. Былырыын, быйыл праймеризкэ өрөспүүбүлүкэбит үгүс ахсааннаах олохтоохторо кыттаннар, ити процедура ис хоһоонун дириҥник өйдөөтүлэр.

Дьокуускайбыт кэскилин быһаарыаҕа

Дьокуускай куорат баһы­лыгын быыбарыгар кыттыан баҕалаах биэс киһи киин быыбардыыр хамыыһыйаҕа докумуоннарын туттардылар. Кинилэр истэригэр биллэр-көстөр политиктартан билигин киин куорат мэрэ, «Биир ньыгыл Россия» партия чилиэнэ Айсен Николаев уонна ЛДПР Саха сиринээҕи салаатын салайааччыта, Ил Түмэн депутата Гаврил Парахин бааллар. Быстах кэмҥэ үлэлээбэт Сергей Субурусскай, “Северное Решение” норуоттар икки ардыларынааҕы потребителлэр уопсастыбаларын сүбэтин бэрэссэдээтэлэ Элеонора Новгородова уонна предприниматель Иван Степанов кандидатураларын бэйэлэрэ туруоруммуттар. Кинилэр сөптөөх илии баттааһынын хомуйдахтарына биирдэ официальнайдык кандидат быһыытынан регистрацияланыахтара.
Айсен Николаев кандидатуратын өйүүллэрин туһунан үгүс биллэр-көстөр политиктар эттилэр. Кинилэр истэригэр Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков, М.К. Аммосов аатынан ХИФУ ректора, норуот депутата Евгения Михайлова, парламентарий Владимир Федоров, уо.д.а. бааллар.
«Сиэрдээх Россия» уонна РФКП партиялар Дьокуускай куорат баһылыгын быыбарыгар хайаан да кандидат туруоруохтарын туһунан биллэрбиттэрэ. Ол эрээри күн бүгүнүгэр диэри ити кандидаттарынан кимнээх буолаллара биллэ илик. Онон быыбарга илин-кэлин түсүһүү хайа өттүттэн салаллара өссө биллибэт.
«Хаһаайын хайдаҕый да, тиэргэнэ оннук» диэн саамай сөпкө этэллэр. Дьаһаллаах, саталлаах эр бэрдин дьиэтин таһа уурбут-туппут, ыраас-чэбэр, тып-тап курдук буолааччы. Ол кэриэтэ Дьокуускайбыт баһылыга ким буоларыттан, киин куораппыт инники олоҕо-дьаһаҕа, тас, ис көстүүтэ улахан тутулуктаах.
Ааспыт Дьокуускай куорат баһылыгын быыбарыгар кэскили, сайдыыны көрөн, Айсен Николаевы таба талбыппыт түмүгэр, киин куораппыт үтүө өттүгэр уларыйбытын, тупсубутун, чыҥха атын буолбутун бэлиэтии көрөр буолуохтааххыт.
Урут буолан ааспыт араас таһымнаах быыбардартан көстөрүнэн, сайдар кэскили көрөргө ситэ үөрэнэ иликпитин бэлиэтиэхпин баҕарабын. Ол курдук, «уруубут-аймахпыт, бииргэ үөрэммиппит, доҕорум-атаһым» диирбит, утарбыт эрэ киһи диэн утарарбыт, этэргэ дылы, тиэргэн иһинэн толкуйбут бүтэр кэмэ кэллэ дии саныыбын. Оннооҕор кирдээх технологияны туһанан, дьиэтигэр мунньан, аһыы утаҕынан күндүлүүр баһылыкка кандидаты тала сыһарбыт эмиэ баар суол. Уһуну-киэҥи толкуйдаан быыбардыырга, сайдыыны, кэскили көрөргө үөрэниэх кэриҥнээхпит.
Билигин үп-харчы кырыымчык кэмигэр олоробут. Маннык уустук кэмҥэ олохпут-дьаһахпыт салайааччыттан тутулуга икки-үс бүк улаатан тахсар. Онон быыбардааччылар иннилэригэр эппиэтинэс эмиэ үрдүүр. ¥п үрүлүччү кутуллар кэмигэр, этэргэ дылы, хайа баҕарар боростуой да соҕус киһи салайыан сөптөөх дии саныыбын.
Балаҕан ыйын 10 күнүгэр буолар Дьокуускай куорат баһылыгын быыбарыгар уһуну-киэҥи толкуйдаан быыбардыах тустаахпыт. Ити быыбар киин куораппыт инники кэскилин быһаарыаҕа.

Муниципальнай таһымнаах быыбардар

Итини таһынан балаҕан ыйын 10 күнүгэр Бүлүү, Ньурба, Үөһээ Бүлүү, Үөһээ Дьааҥы, Мэҥэ-Хаҥалас, Өймөкөөн, Орто Халыма уонна Томпо улуустарын, үгүс ахсааннаах нэһилиэктэр баһылыктарын, депутаттарын быыбардара буолуохтара.
Ыам ыйын 28 күнүгэр ыытыллыбыт «Биир ньыгыл Россия» партия праймериһигэр Ньурбаҕа Леонид Ким, Үөһээ Бүлүүгэ Владимир Поскачин, Бүлүүгэ Василий Лукин, Үөһээ Дьааҥыга Гаврил Чириков, Мэҥэ-Хаҥаласка Николай Старостин, Өймөкөөҥҥө Михаил Захаров, Орто Халымаҕа Евгений Слепцов, Томпоҕо Яков Степанов кыайыылааҕынан тахсыбыттара.
Үөһээ Бүлүү уонна Орто Халыма улуустарын баһылыктарын быыбардара чуолкай буолуохтара дии саныыбын. Быыбардааччылар билигин үлэлии-хамсыы сылдьар баһылыктарын Владимир Поскачины уонна Евгений Слепцовы талаллара саарбаҕа суох.
Оттон Ньурбаҕа уонна Бү­лүүгэ быыбардар хатыһыы­лара улаатара сэрэйиллэр эрэ. «Сиэрдээх Россия» партия Ньурба улууһун баһылыгын быыбарыгар Борис Попов кандидатуратын туруорбутуттан сылыктаатахха. Мэҥэ-Хаҥалас улууһун баһылыгын быыбара да сытыырхайыах кэриҥ­нээх.
Маны таһынан Мэҥэ-Ха­ҥалас улууһун киинигэр Аллараа Бэстээх баһылыгын быыбара илин-кэлин түсүһүүлээх буолара күүтүллэр. Ити өйдө­нүллэр. Аллараа Бэстээх тимир суоллааҕынан, хас да улуус, федеральнай суол аартыга буоларынан, өрөспүүбүлүкэбитигэр суолтата улахан.
Сомоҕолоһуулаах, түмсүү­лээх буолуу, кэскили көрүү сайдыыга эрэ сирдиирин өйдүүр уолдьаста. Быыбардыы үөрэммит сайдыылаах дойдулар ити суолу-ииһи тутуһалларыгар салгыы үөрэниэх тустаахпыт.