797
07 апреля 2017 в 13:24
Егор Ларионов: “Дьокутаат боломуочуйата чопчуланыаҕар эрэнэбин”
САССР Урдүкү Сэбиэтин XII ынырыытын, Ил Түмэн I, II ыҥырыыларын дьокутаата, 1993-1998 сс. Ил Түмэн Бэрэстэбиитэллэр палааталарын бэрэссэдээтэлэ, 1996-2001 сс. Федерация Сэбиэтин чилиэнэ Егор Ларионов: -- Саха Орөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин бэрэстэбиитэллээх уорганнарын дьокутааттарын I сийиэһ э чахчы историческай суолталаах, улуустар, нэһилиэктэр дьокутааттара миэстэтигэр хамсатыылаах үлэлэри ыытыыларын түстүүр улахан тэрээһ ин быһ ыытынан сыаналыыбын. 500-тэн тахса дьокутааты түмэ тарпыт, уустук, ты ҥааһыннаах боппуруоһ у ырытыһар бу маннык улахан тэрээһин Арассыыйаҕа бастакынан буолла. Атын сирдэргэ биирдиилээн боппуруостары көтөҕөр быстах-остох мунньахтарынан, тэрээһиннэринэн эрэ буолаллара. Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков бу съеһи көҕүлээн ыытан, улахан судаарыстыбаннай суолталаах боппуруостары киэҥ дьүүлгэ көтөхтө, өйөөтө. Кини балаһ ыанньа иһин-таһын чахчы билэр буолан, маннык принципиальнай боппуруостары көтөхтө дии саныыбын. САССР Урдүкү Сэбиэтин хас да ы ҥырыытын норуодунай дьокутааттара Александр Жирков бу үтүө саҕалааһ ынын өйүүбүт. Сытыы боппуруостарга «төгүрүк остуоллар», үөрэтэр семинардар тустарынан хаһ ыаттан ааҕан билэ олорбутум. Ил Түмэн аппараата, тэрийэр хамыыһ ыйа улахан үлэни оҥорбуттар. Пленарнай мунньахха спикер Александр Жирков дакылаатын сыаналаатым: кини бу олохтоох салайыныы бэрэстэбиитэллээх уорганнарын үлэлэрин, кыһалҕаларын, итэҕэстэрин үөрэтэн баран, иһ итиннэрии оҥорбута өтө көстөр. Бу баар итэҕэстэри, кыһалҕалары хайдах туоратабыт диэн сорук туруорбут. Дьокутаат статуһ ун, боломуочуйатын үрдэтии боппуруоһ а 20 сыл анараа өттүгэр турбута. Бу боппуруос үбэ-харчыта суох быһаарыллыбата биллэр. Олохтоох салайыныы бүддьүөт дохуоттаах чааһын быһаарбат. Ордук тыа сирин нэһ илиэктэрэ илиилэрин уунан олороллор. Ити боппуруоһ у Ил Түмэҥҥэ ырытыһ ан баран, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн бэрэстэбиитэллээх уорганнарга үп олохтуур ыстатыйаны киллэриэххэ наада. Улуус, нэһ илиэк дьокутаата үбү ханна туттар туһунан үлэҕэ булгуччу кыттыһыахтаахтар. Билигин араас улуустарга бырагыраамаларынан грант биэрэллэр. Бу үбү чопчу биир эрэ хайысхаҕа ыыталлар. Бэрэстэбиитэллээх уорганнар маныаха туора туран хаалаллар. Дьиҥэр, миэстэтигэр баар итэҕэстэри көрөн, бэрэстэбиитэллээх уорганнар кыттыһ ан, үбү анааһын үлэтэ ыытыллыахтаах. Урут дьокутаат бүддьүөтү тыырыыга күүскэ үлэлиирэ. Билигин олохтоох салайыныы уорганнара нолуоктан 30% эрэ тутан хаалаллар, бүддьүөт тыырыытыгар киин дьайыыта суолталаах буолла. Олохтоох салайыныы, бүддьүөт уонна бэрэстэбиитэллээх былаас боломуочуйата диэн тиэмэлэргэ ыытыллыбыт «төгүрүк остуолларга» үгүс кэпсэтиилэр, ырытыһыылар таҕыстылар. Сийиэс биир сүрүн соругунан дьокутаат статуһун үрдэтии буолбута. Бу – кыаллар боппуруос дии саныыбын. Арассыыйа, өрөспүүбүлүкэ сокуоннарын, устаабы ырытан, оробуочай бөлөх тэрийэн, бу хайысхаҕа чопчу үлэни ыытар наада. Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков дакылаатыгар бүгүҥҥү кэм ҥэ тирээн турар суолталаах уонна дьону долгутар, кэлиҥҥи кэмҥэ дьайыылаах буолуон сөптөөх боппуруостарга тохтоото. Холобур, куорат уокуруктарын уонна улуус кииннэрин баһылыктарын куонкуруһунан талыы туһ унан боппуруоһу көтөҕөр эрдэ диэн эппитин сэргии иһиттим. Тоҕо диэтэххэ, бу курдук хабааннаах боппуруостар дьону-сэргэни аймыыллар, сүрүн үлэттэн аралдьыталлар. Атын суолталаах боппуруостар быыбар саҕана мөлтөөн хаалаллар. Александр Жирков муниципальнай тэриллии каадырдарын үүннэрии туһ унан эмиэ эттэ. Кырдьык, ситэриилээх былаас каадырдарын үүннэрэр, сайыннарар араас үөрэх тэрээһ иннэрин ыытар. Оттон бэрэстэбиитэллээх уорганнар каадырдарын сайыннарыыга үп көрүллүбэт буолан, умнууга хаалаллар. Ол иһ ин, РФ Конституциятыгар, сокуоннарга уларытыы киллэрэн, үөрэтэр тэрээһ иннэр туһ унан быһ аччы ыйар пууну киллэрии эрэйиллэр. Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков олохтоох салайыныыны кытта бииргэ үлэлиири сүрүннүүр Сэбиэти тэрийэр туһ унан боппуруоһ у сөпкө көтөхтө дии саныыбын. Урут итинник үлэни ыытар структура өрөспүүбүлүкэ үрдүкү бэрэстэбиитэллээх уорганыгар суох этэ. Сийиэс пленарнай мунньаҕар РФ Госдуматыттан, Федерация Сэбиэтиттэн бэрэстэбиитэллэр кыттыыны ыллылар. Госдума уонна Саха сирин парламена хардарыта бииргэ үлэлииллэрэ олохтонно, онон инникитин да таһ аарыылаахтык үлэлэһ иэхтэрэ. 20 сыл тухары ситэри быһ аарыллыбакка сылдьар дьокутаат боломуочуйата чопчуланыаҕар эрэнэбин.
