Коммунальнай өҥө иһин төлөбүр тоҕо үрдүүрүй?

Төлөбүрдэр үр­дүүллэрин киһи үксэ ыарыылаахтык ылынара биллэр баар суол. Итини соторутааҕыта Дьокуускайга бу боппуруоска ыытыллыбыт миитинтэн да көрүөххэ сөп. Норуот депутаттара манна туох санаалаахтар эбитий?

Александр Уаров, Ил Түмэн Хонтуруоллуур кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ:
— Дойду үрдүнэн дьиэ-уот, коммунальнай өҥө ороскуоттара үрдүү туралларын бары бэркэ диэн билэбит. Коммунальнай өҥө иһин төлөбүр улаатара барыбыт хармааммытыгар охсуулаах. Ол гынан баран дьоҥҥо-сэргэҕэ баары-баарынан чиэһинэйдик быһааран биэриэххэ наада, биһиги өрөспүүбүлүкэбит олохтоохторо төлөбүр аҥаарын эбэтэр аҥаарыттан арыый аччыгыйы коммунальнай өҥө иһин төлөөн олороллор. 85 субъектан нэһилиэнньэҕэ итинник чэпчэтиини оҥорор соҕотох регион буолабыт. Хас сылын ахсын ити сыалга өрөспүүбүлүкэ бюджетыттан үп-харчы тыырыллар. Ол курдук, манна сылга ортотунан 10-тан тахса миллиард солкуобайы дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба салаатыгар дотация көрөммүт, нэһи­лиэн­ньэҕэ күүс-көмө буолабыт. Бу туһунан үгүстэр билбэттэр.

Атын субъектарга нэһи­лиэнньэ дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба өҥө иһин толору төлүү олорор. Төлөөбөт түгэннэригэр ууларын-уоттарын арааран кэбиһэллэр.
Биһиги өрөспүүбүлүкэбит күн бүгүнүгэр диэри дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба салаатыгар нэһилиэнньэҕэ улахан охсууну оҥорбот курдук, сымнаҕас политиканы тутуһан кэллэ.
Тоҕус ый кыһыннаах дьоҥҥо дьиэбит-уоппут сылаас эрэ буоллаҕына эрэ, оҕолорбут, ыччаппыт доруобай буолаллара чуолкай. Өрөспүүбүлүкэбит бастакы президениттэн Михаил Николаевтан саҕалаан, Вячеслав Штыров, Егор Борисов тустаах боппуруоска болҕомтолорун күүскэ уураннар да, бу салааҕа бюджеттан итиччэ үтүмэн үбү-харчыны көрөн эрдэхтэрэ.
Үгүстэр өрөспүүбү­лүкэби­тигэр дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба салаатын ороскуотун наһаа улаатыннараннар, бу эйгэ эстэн эрэр диэн сыыһа өйдөбүллээхтэр. Оннук буолбатах. Дойду экономикатыгар уустук кэмнэр үүнэннэр, кириисис буолан, кредиттэрбит бырыһыаннара наһаа үрдүктэр. Европатааҕы баантан ылбыт кредиппит быры­һыана эмиэ үрдээтэ. Ол иһин иэспитин төлүүрбүтүгэр бу салааҕа көрүллүөхтээх үп-харчы суумата улаата турар. Ону кыччатарга өрөспүү­бүлүкэбитигэр дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба салаатыгар улахан реформа барыаҕа. Бэйэлэрин көрүнэр кыахтаах улуустар бэйэлэрэ дьаһаныахтара.

Алексей Еремеев, Ил Түмэн судаарыстыба тутулугар уонна сокуону оҥорууга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ:
— Биллэрин курдук, хас сыл ахсын от ыйын 1 күнүттэн дьиэ-уот, коммунальнай өҥө иһин төлөбүр үрдүүр. Урукку өттүгэр төлөбүр тохсунньу 1 күнүттэн улаатара. Дьон-сэргэ коммунальнай өҥө иһин төлөбүрдэр үрдүүллэрин ыарыылаахтык ылынарын киһи баалаабат. Ол курдук, үс сылтан бэттэх үлэһиттэр хамнастара үрдээбэккэ турар. Кэлиҥҥи кэмҥэ төһө даҕаны инфляцияны 4% түстэ диэтэллэр, 2014-2015 сылларга 11-12% тахсыбыт буолан уонна доллар курса үрдээн, табаар сыаната сүрдээҕин улаатта. Ити барыта нэһилиэнньэ хармааныгар улаханнык оҕуста.
Дьокуускай куоракка дьон дьиэ-уот, коммунальнай өҥө иһин төлөбүрдэрэ саамай кырата 4 тыһ. солк., оттон улахан дьиэлээх дьон киэнэ 10 тыһ. солк. кытта тиийэр. Хамнастарыттан үгүс бырыһыанын ылар. Ол иһин дьон-сэргэ коммунальнай төлөбүр үрдүүрүн сөбүлээбэттэрэ өйдөнөр.

Ол эрээри дьон-сэргэ коммунальнай төлөбүрдэргэ өрөспүү­бүлүкэ көмө оҥорорун өйдүөх тустаах. Чуолаан, хоту улуустар олохтоохторо коммунальнай өҥө иһин төлөбүрдэрин 10% эрэ төлүү олороллор. Төлөбүрдэрин 90% өрөспүүбүлүкэ бюджетыттан субсидия быһыытынан көрүллэр. Оттон Дьокуускай куораппытыгар коммунальнай төлөбүрбүт аҥаарыттан аҥаарын эрэ төлүүбүт. Киин уонна Бүлүү бөлөх улуустарга нэһилиэнньэ ити төлөбүр 30% эрэ төлүүр.
Бу салааҕа сүрүн тэрилтэбит «Дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба» ГУП үп-харчы өттүгэр туруга быстар мөлтөх. Бу тэрилтэ кииннэммит схеманан үлэлии-хамсыы олорор. Биһиги тыйыс усулуобуйаҕа олорорбутунан, кииннээһин сөптөөх буолуон сөп. Ол эрээри ханнык баҕарар кииннээһин, бөдөҥ тэрилтэ бэйэҕэ турар сыаната сүрдээҕин улаатан тахсар. Тустаах тэрилтэ коммунальнай төлөбүрү үрдэппэккэбит, финансовай балаһыанньабыт мөлтөөтө, уустугурда диэн бэлиэтиир. Онон төлөбүрү үрдэтэргэ турунар. Оттон бырабыыталыстыба ону тохтоторго кыһаллар. Оччоҕо тэрилтэ моҥкурууттуур эбэтэр улахан иэскэ киирэр. Эбэтэр өрөспүүбүлүкэ бюджетыттан ылар субсидията улаатан иһэр. Билиҥҥи туругунан бу салааҕа 30-тан тахса млрд солк. бюджеттан биэрэ олоробут. Инникитин маннык дьаһанар түгэммитигэр дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба эйгэтигэр бюджеттан 40-50 млрд солк. тыырар буолуохпут. Өрөспүүбүлүкэбитигэр сылга көрүллэр бюджеппыт дохуотун үс гыммыттан биирэ оттукпутугар эрэ барар чинчилээх. Оччоҕо хайдах сайдабыт?
Бырабыыталыстыба дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба салаатыгар улахан реформаны ыыппатаҕына, тустаах боппуруос өссө кытаатан иһэр туруктаах. Билигин өрөспүүбүлүкэбит иннигэр турар саамай тыын боппуруоһунан, соругунан дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыба салаатын реформата буолар. Бу боппуруоһу төрдүттэн быһаара иликпитинэ, Сахабыт сирэ сайдар кэскилэ суоҕун туһунан быһаччы этэбин.