Николай Румянцев: «Быыбардааччыларбын кытта ыкса ситимнээхтик»

Биһиги олохпутугар — политикаҕа, экономикаҕа, социальнай эйгэҕэ тосту өҕүллүүлээх уларыйыылар буолбут кэмнэриттэн ылата балачча кэм ааста. Тосту уларыйбыт олоххо, өйгө-санааҕа сөп түбэспэккэ, дьон санаатын түһүүтэ да, мунуулара-тэниилэрэ да бааллара мэлдьэх буолбатах. Атын тутул, атын ирдэбил үөскээбитэ үгүс киһини аймаабыта. Ити бириэмэҕэ үлэтэ, дьарыга суох сылдьааччы да элбэҕэ. Ийэлэрин-аҕаларын, эбэлэрин-эһэлэрин пенсияларын манааччылар да үгүстэрэ. Ол эрээри ыарахаттартан чаҕыйбат, кыайтарбата диэн баран сытан биэрбэт, саҥаны толкуйдааччылар, көрдөөччүлэр эмиэ бааллара. Кинилэр истэригэр, ити кэмҥэ олоҕу хамсаппыт дьон ортолоругар Николай Румянцевы киллэриэм этэ.
Санааны, толкуйу олоххо киллэрэ охсор — бу эмиэ туспа дьоҕур. Сорохтор араас саҥа-сонун санааларын, идеяларын төбөлөрүгэр буһара-хатара өр кэмҥэ илдьэ сылдьааччылар. Николай Иннокентьевиһы соруммут соругун, күлүм гыммыт санааны быһаара, ырыта охсон олоххо түргэнник киллэрэр предприниматель өйүн-санаатын иҥэринэ сылдьар «ырыынак киһитинэн» ааттыахпын баҕарабын. Ол да иһин бизнес эйгэтигэр сүүрбэ иккис сылын ситиһиилээхтик үлэлии-хамсыы сырыттаҕа.
Норуот депутата Николай Румянцев тохсунньу 17 күнүгэр 55 сааһын туолла. Бу бэлиэ түгэнинэн туһанан кинини кытта көрсөн кэпсэтэ сырыттым.

Үс ыҥырыы тухары

— Николай Иннокентьевич, политика уустук эйгэтигэр хайдах быһыылаахтык киирбиккиний?
— 2001 сыллаахха Нам сэлиэнньэтигэр баар автовокзалы табаарыспынаан Тихон Карамзинныын чөлүгэр түһэрэ, үлэлии-хамсыы сылдьыбыппыт. Оччолорго ол вокзал дьиэтэ түннүгэ-үөлэһэ бүтэн, сылгылар киирэннэр күлүк сир оҥостор миэстэлэригэр кубулуйбут этэ. Дьон-сэргэ айанныылларыгар наһаа эрэйдэммиттэрэ. Оннук үлэлии сырыттахпына, биир дойдулаахтарым: «Ил Түмэн быыбарыгар кытын», — диэн эппиттэрэ. Уһуннук-киэҥник толкуйдаан бараммын, боруобаланан көрөргө быһаарыммытым.
Бастаан Нам улууһун биир мандааттаах уокуругуттан турар былааннааҕым. Онно оппоненнарбынан күүстээх политиктар Егор Ларионов уонна Ньургун Тимофеев этилэр. Кинилэр: «Нам уонна Уус-Алдан улуустара холбоһуктаах быыбардыыр уокурук эмиэ баар. Эн онтон тур. Аҕаҥ — Уус-Алдан киһитэ. Ол уокуруктан тураргар барыстаах усулуобуйалааххын. Кыайдаххына, намнар Ил Түмэҥҥэ икки депутаттаныа этилэр», — диэн сүбэлээбиттэрэ. Ити курдук, бэйэлэриттэн кыра уоту тэйитэн биэрбиттэрэ (күлэр).
Бу уокуруктан аҕыс депутакка кандидат илин-кэлин түһүспүтэ. Намтан — түөрт, Уус-Алдантан эмиэ түөрт киһи өрөспүүбүлүкэ парламенын быыбарыгар кыттыыны ылбыта. Ити быыбарга кыайаммын, Ил Түмэн депутатынан буолбутум.
Ил Түмэн төрдүс ыҥырыытыгар «Сиэрдээх Россия» политическай партия испииһэгинэн депутат буолбутум. Быыбарга намнар Бүлүү улууһун кэнниттэн иккис улахан көрдөрүүлэммиппит.
Парламент бэһис ыҥырыытын быыбарыгар Нам улууһун биир мандааттаах уокуругуттан депутакка кандидатынан турбутум. Бу уокурукка Тулагы-Киллэм уонна Хаҥалас сэлиэнньэлэрэ киирэн биэрбиттэрэ. Эмиэ кыайыыны ситиспитим.
Быыбардааччыларбын кытта ыкса ситимнээхтик үлэлиибин. Кыһалҕаларыгар төһө кыайарбынан көмөлөһө сатыыбын. Моральнай да, материальнай да өттүнэн. Ол да иһин быыбардааччыларым үһүс төгүлүн куоластарын итэҕэйдэхтэрэ.

Уордьаннаах ыанньыксыт ынахтарын итэҕэйэрэ

— Ханна күн сирин көрбүккүнүй, төрдүҥ-ууһуҥ туһунан ааҕааччыларга билиһиннэр эрэ.
— Ийэм Нам Түбэ­титтэн, аҕам Уус-Алдан улууһун Өспөҕүттэн төрүттээхтэр. «Алыһардаах Үрүмээһэптэрэ» диэн ааттаналлар. Төрөппүттэрим ыал буолан бараннар, Көбөкөҥҥө олохсуйбуттара. Бииргэ төрөөбүт ахсыабыт. Мин бэһис оҕобун. Арбыҥҥа күн сирин көрбүтүм. Оскуоланы Намҥа бүтэрбитим.
— Николай Иннокентьевич, оскуола кэнниттэн олоҕуҥ хайдах салаллыбытай?
— Орто оскуоланы бүтэрэн бараммын, бэһиэ буоламмыт «Оскуола – производство — үрдүк үөрэх» диэн девиһинэн М.К. Аммосов аатынан совхозка ыанньыксытынан үлэлии тахсыбытым. Уордьаннаах Мария Жиркова диэн аатырбыт ыанньыксыт депутат буолан, сессияҕа барарыгар ынахтарын миэхэ итэҕэйэн хаалларара.
Олох кыра эрдэхпиттэн сүөһү үлэтигэр сыстыбытым. Бастаан ынах ыылларыгар кутурук тутарым. Онтон этэрэр буолбутум, аҕыспыттан-тоҕуспуттан ыырга үөрэммитим.
Совхозка үлэлээн бараммын, армияҕа сулууспалыы барбытым. Армия кэнниттэн Свердловскайга тиийэммин, юридическай институкка туттарсан көрбүтүм. Совхозка үлэлээбит, армияҕа сулууспалаабыт киһи, биллэн турар, үөрэх программатын умуннаҕым дии. Кылгас кэмҥэ «Уралмашсобуокка» үлэлии сылдьыбытым. Ол үлэлии сылдьан, Горнай институкка рабфакка киирбитим. 1987 сыллаахха үөрэхпин бүтэрэн, буровой тэриллэр инженер-механиктара идэни баһылаабытым. Хайа маастарынан үлэлии сылдьыбытым. Ол үлэлии сырыттахпына, «Якутзолото» тэрилтэҕэ ыҥырбыттара. Манна буровой маастарынан үлэлээбитим.

Үлэтэ суох хаалан баран

— Аан бастаан бизнеһинэн дьарыктанарга хайдах быһаарыныыны ылыммыккыный?
— Ырыынак сыһыан­наһыыларыгар киирэр ыһыллыы-тоҕуллуу сылларыгар, тэрилтэм эстэн, үлэтэ суох хаалбытым. 1992 сыллаахха Азия-Чуумпу акыйаан биржатыгар брокердар курстарыгар үөрэммитим уонна «Сахаагроброкер» хампаанньаҕа үлэлии киирбитим. Биржа ыытар үлэтин кэтии сылдьаммын, саамай УАЗ массыына атыыга хамаҕатык барарыгар болҕомтобун уурбутум. Тэрилтэм салалтата миигин Ульяновскай массыына оҥорор собуотугар командировкаҕа ыыппыта. Оччолорго судаарыстыба суотугар сылдьар байыаннай тэрилтэ аанын арыйар чэпчэкитэ суоҕа. Массыыналары аҕалар гына кэпсэтэн бараммын, Дьокуускайга массыынанан төннүбүтүм.

Бастаан биржа нөҥүө массыыналары бэйэбит аҕаламмыт атыылыырбыт. Сороҕор ыйга Ульяновскайга үстүүтэ сылдьарбыт. Итинник үлэлээн-хамсаан уопут бөҕөтүн мунньуммутум. 1995 сыллаахха Ригаттан бастакы иномаркабын сүүрдэн аҕалбытым. Нөҥүө сылыгар Германияттан «Гелендвагене» массыынаны атыыласпытым.
1993 сыллаахха «Колми» диэн ааттаах бэйэм бас билэр фирмабын арыйбытым. Бэйэм, ийэм Мария уонна аҕам Иннокентий диэн ааттарын холбооммун тэрилтэбин ааттаабытым. Аны, английскайдыы «call me» диэн «миэхэ төлөпүөннээ» диэн. Бастаан бэйэ дьыалатын саҕалыырбар онуо буоламмыт үлэлээбиппит. Эдэр-эрчимнээх этибит. Бизнеһинэн хайдах дьарыктанары билбэт-көрбөт эрээрибит, үлэлиир баҕабыт улахана.
Фирмабыт аатын толкуйдаан бараммыт, ол кэнниттэн эмблематын толкуйдааһыҥҥа түспүппүт. Оччолорго гаастаах утах олус биһирэнэрэ. Онон «Pepsi» утах эмблематыгар майгынныыр кыһыл, маҥан уонна халлаан күөх өҥнөртөн турар эмблеманы толкуйдаабыппыт. Патриоттуу санаабыт ити эмблемаҕа оонньообута. Ити үс өҥ Россия былааҕын эмиэ санатар.
Эргитэргэ үп-харчы наадата тирээбитэ. 1994 сыллаахха сылга 270% аан бастакы кредиппин ылбытым. Кыһалҕаттан итинник үрдүк бырыһыаҥҥа сөбүлэспиппит. Оччолорго инфляция улахана биһигини абыраабыта. Массыынабытын Дьокуускайга аҕалыахпытыгар диэри, сыаната быдан үрдүүрэ. Кредиппитин кэмигэр төлөөбүппүт. Ол эрээри барыһа суох үлэлээбиппит. Нөҥүө сылыгар бааннар, эрэллээх клиент буоламмыт, кредиттэрин бырыһыанын 150-ҥа түһэрбиттэрэ. Ити, этэргэ дылы, күүспүтүгэр күүс эппитэ. Бастаан утаа үп-харчы оннугар ааппытын-суолбутун, репутациябытын оҥосторго кыһаллыбыппыт. Биир өрөбүлэ суох, собуоттаммыт курдук үлэлээбиппит-хамсаабыппыт.

Үп кризиһигэр үстэ кэтиллэн

— Николай Иннокентьевич, оччолорго бизнеһинэн дьарыктанааччыларга араас түгэн барыта буолара буолуо дии…
— Биллэрин курдук, 90-нус сыллар Россияҕа предпринимательство атаҕар турар кэмэ этэ. Бизнеһинэн дьарыктанар биир өттүнэн интэриэһинэйэ, биир өттүнэн кутталлааҕа. Ити кэми «лихие 90-е» диэн мээнэҕэ ааттаабатахтара. Араас түбэлтэҕэ барытыгар түбэһэ сылдьыбытым. Киинэҕэ көрөрбүт курдук, быһаҕынан да, бэстилиэтинэн да тирэнэ сылдьыбытым. Ульяновскайга сырыттахпытына эмиэ, криминальнай эйгэ дьонун кытта, этэргэ дылы, эмиэ ыы муннубутунан кэтиллэ түспүппүт. Доҕорум, боксер Сергей Тихонов баар буолан быыһаабыта. Ити барыта харчыга ымсыыттан этэ.
— Предпринима­тельствонан дьарык­таммытыҥ тухары дойдуга сатыылаабыт үп кризистэрин кытта кэтилиннэҕин. Ити уустук кэмнэри хайдах быһыылаахтык төлө көппүккүнүй?
— Биллэрин курдук, үп кризиһэ кимиэхэ барытыгар уустук кэминэн буолар. Оттон предпринимателлэргэ кризис сатыылааһына ураты ыарахан бириэмэнэн буолар. 1998 сыллаахха нэдиэлэ иһигэр доллар курса 5 солкуобайтан 30 солкуобайга тиийбитэ. Ити кэмҥэ квартиралары европалыы моһуоннаах өрөмүөннээһин муодата үөдүйбүтүгэр, тутуу матырыйаалларын тиэйэн аҕаларга былааннаммыппыт. Латвия хампаанньатын кытта 80 тыһ. долларга (400 тыһ. солк.) дуогабар түһэрсибитим. Хата, аҥаарын 200 тыһ. солк. эрдэттэн төлөөбүтүм. Оттон контрагым аҥаара, доллар курса үрдээн, 1 мөл. 250 тыһ. солк. буола түспүтэ. Мантан фирма мөлүйүөн аҥаарын сүтэрбитэ. Ити түгэн кэнниттэн тутуу матырыйаалынан эргинииттэн кыккыраччы аккаастаммыппыт.
Бу кэнниттэн барытын саҥаттан саҕалыыр курдук үлэлээбиппит. Эрдэ автозаправкалар ситимнэрин арыйаммыт абыраммыппыт. Кэлин бизнес бу көрүҥүттэн эмиэ аккаастанарга күһэллибиппит. Тоҕо диэтэргин, уматыкпытын танкерынан таһарбыт. Ол рентабельнайа суоҕа.
Бизнеспитин чөлүгэр түһэрээри, эмиэ кредит ыларга күһэллибиппит. Хайдах үбү-харчыны оҥорору билэр буоламмыт, долгуйбатахпыт, иннибит диэки хардыылаан испиппит. Бастаан саҕалаабыт дьыалабытыгар — массыынанан эргиниигэ эргиллибиппит.
2002 сылтан эрэ саҕалаан кредитэ суох туруктаахтык үлэлээн киирэн барбыппыт. 2008 сыллааҕы аан дойдуга сатыылаабыт үп кризиһэ, нефть сыаната үрдээн, биһиэхэ эрэ буолбакка, Россияҕа бүттүүнүгэр «ыарыыта» суох ааспыта. Оттон 2015 сыллааҕы кризис бизнес эйгэтигэр улахан охсуулаахтык ааста. Санкциялар, валюталар курстара үрдээһинэ, нефть сыанатын түһүүтэ. Үүммүт 2016 сыл эмиэ чэпчэкитэ суох буолара кимиэхэ баҕарар өйдөнөр. Ол эрээри бу дьылтан тугу күүтэрбитин билэбит.
— Билигин доллар курса үрдүү турдаҕына, иномарканан эргинии барыһа суох буолуо дии.
— Ааспыт сыллаахха атырдьах ыйыгар диэри тэрилтэбит минуска олорбута. Ол эрээри сыл бүтэһигэр плюска тахсыбыта. Үп кризиһин кэмигэр сылы кыра минустаах да таҕыстаххына, бизнескэ ситиһии буолар.
Тыа сирин олохтоохторо урукку кэмҥэ үксүн УАЗ массыына атыылаһар этилэр. Кэлиҥҥи кэмҥэ суол-иис тупсан, дьон ирдэбилэ улаатан, иномаркалары атыылаһар буоллулар. Таксистар эмиэ иномаркалары атыылаһа сатыыллар. Клиеннэр үрдүк таһымнаах хааччыйыыга баҕараллар. Онон иномарка атыыта наһаа улаханнык түспэтэ. Өрөспүүбүлүкэни саҥа массыыналарынан биһиги фирмабыт хааччыйа олорор.

Нэһилиэнньэҕэ көмөлөһөр сыаллаах

— Николай Иннокентьевич, хас киһини үлэ миэстэтинэн хааччыйан, хамнастаан олороҕун?
— Дьокуускайга уонна атын куораттарга баар бэрэстэбиитэллэрбитин киллэрэн туран, 150 киһини үлэнэн хааччыйан олоробун.
Маны таһынан, үөһэ этэн аһарбытым курдук, Намҥа «Айан-транс» диэн тэрилтэлээхпин. Автовокзал. Манна 36 киһи үлэлиир. Ити үлэм хайысхата Ил Түмэн үһүс ыҥырыытыгар депутакка кандидатынан турарбар, быыбар иннинээҕи программабар баара. Нэһилиэнньэҕэ, быыбардааччыларбар көмөлөһөр сыаллаах ити үлэни тэрийбитим.
Автовокзалым уон төрдүс сылын үлэлии олорор. Онон быыбардааччыларым иннигэр биир накааспын толордум. Күҥҥэ биэстэ Нам сэлиэнньэтиттэн Дьокуускайга автобус сылдьар. Маны таһынан Нам хоту уонна соҕуруу нэһилиэктэригэр күҥҥэ үстэ автобус сылдьар.
Иллэрээ сыл автовокзалбыт дьиэтэ умайан хаалбыта, туох да хаалбатаҕа. Онон хаттаан туппуппут. Сылаас кэмҥэ, муус устарга умайбыта. Будка туруораммыт, автовокзалбыт үлэтин тохтоппотохпут. Күһүн балаҕан ыйыгар саҥа дьиэни тутаммыт, үлэҕэ киллэрбиппит.
— Нам улууһун олохтоохторо абыраннахтара…
— Дьон-сэргэ абыранна. Айаннарын төлөбүрэ да чэпчэки. Ааспыт сыллаахха эрэ 200 солк. оҥорбуппут. Ол иннинэ 150 солк. этэ. Биһиги сыанабыт итинник удамыр буолан, таксистар эмиэ сыаналарын 250 солк. үрдэппэттэр. Рейспит аҕыйах эрдэҕинэ, 6-7 сыллааҕыта сыаналара 400-500 солк. этэ. Онон Нам улууһун олохтоохторо айаннарыгар ороскуоттарын аччаттылар.
Мин билэрбинэн, атын улуустарга автовокзал диэн суох. Биллэрин курдук, Сэбиэскэй кэмҥэ үлэлээн баран, ырыынакка киириигэ үлэлэрин тохтоппуттара.

Бэйэ дьыалатын саҕалааччыларга

— Николай Иннокентьевич, бэйэ дьыала­тын саҥардыы саҕалааччыларга ханнык сүбэлэри-амалары биэриэҥ этэй?
— Предпринимателлэр бастаан улахан үптэннэхтэринэ-харчыланнахтарына улахан сыыһаны оҥороллор. Бизнестэрин кэҥэппитинэн киирэн бараллар. Маннык буолуо суохтаах. Итиннэ барытыгар кыайан болҕомтолоро кыайан тиийбэт, ыһыллан хаалаллар. Онтон ыытар үлэлэрин хаачыстыбата мөлтүүр. Дьиҥэ, сыыйа-баайа, өйдөөн-төйдөөн, барытын ырыҥалаан көрөн, бизнестэрин хайысхатын кэҥэтиэхтээхтэр. Маны таһынан тэриммит саҥа хайысхаларын, этэргэ дылы, эркин курдук эрэллээх дьонунан салайтарыахтаахтар.
Миэхэ киһи хараҕа уоттааҕа улахан суолталаах. Үөрэҕин бүтэрбит бэҕэһээҥҥи устудьуон үлэ көрдөһө кэлэн баран, аан бастакынан хамнаһы ыйытар буоллаҕына, этэргэ дылы, кинилиин биһиги суолбут тус-туспа. Саҥа үлэһити икки ый устата тургутан көрүүгэ кимэ-туга тута биллэр.
Саха сиригэр эрэ буолбакка, аан дойдуга барытыгар бизнесмеҥҥэ дохуоттааҕар репутациятын суолтата үрдүк. Хайдах гынан түргэнник үбү-харчыны баһабын диир киһи ырааппат. Бастаан утаа кырата үс сыл устата бэйэҥ уонна тэрилтэҥ үтүө ааты ыларыгар үлэлиэхтээххин. Кредитиҥ историятын оҥостоҕун. Бааннары, партнердары, поставщиктары уонна клиеннэри кытта үчүгэй сыһыаны олохтуохтааххын. Бэйэ дьыалатын саҕалааччылар «клиент суох буоллаҕына, харчы суох» диэн өйдөбүлү өйдөрүгэр хатаан кэбиһиэхтээхтэр. Хаһан даҕаны үлэһиттэргин атаҕастыа суохтааххын. Итинник быһыыланыы салайааччыны киэргэппэт. Атыттартан үрдүктүк туттунуо суохтааххын. Маны таһынан эйэҕэс буолуохтааххын. «Доброта спасет мир» диэн өрүү этэбин. Үлэлээҥ, үлэлээҥ уонна өссө төгүл үлэлээҥ. Итилэри барытын силбээн уонна соргулаах буолууну эптэххэ, бэйэ дьыалатын саҥа саҕалааччылар туруоруммут сыалларын-соруктарын 100% ситиһиэхтэрэ.
Мин үгүстүк «бу хайысханан дьарыктанааччы элбэх» диэн саҥаны-иҥэни истээччибин. Итинтэн куттаныа суохтааххыт. Үчүгэйдик үлэлээтэххинэ, хайа баҕарар хайысхаҕа миэстэ көстүөн сөптөөх. Биһиги дьыалабытын саҕалыырбытыгар, этэргэ дылы, туох да ыйынньык, логистика диэн суоҕа. Билигин саҕалааччы предпринимателлэргэ — судургу. Интернети арый да, бары боппуруостарга литература арааһа. Кылаабынайа, сүрэҕэлдьиэ суохтааххыт.
Бизнес мөлтөөтөҕүнэ, кылаабынайа, санааҕытын түһэриэ, паникалыа суохтааххыт. Туохтан маннык буолла диэн, ырытан көрүөхтээххит. Биричиинэтин булан бараҥҥын, ити сыыһаны хатылаабат гына, үлэҕин-хамнаскын ыытыахтааххын. Олоххо буоларын курдук, хара балаһа кэнниттэн син биир үрүҥ балаһа кэлэр. Бу олох сокуона бизнескэ эмиэ дьайыылаах.

Хапсаҕай тула

— Николай Иннокентьевич, өрөспүүбүлүкэ хапсаҕайга федерациятын салайаҕын. Бу национальнай спорт көрүҥүн сайдыытын туһунан туох санаалааххын?
— Ааспыт сыллаахха өрөспүүбүлүкэ Хапсаҕайга федерациятын салайааччытын быһыытынан биир болдьоҕум туолбута. Түөрт сыл устата үлэлээбитим. Быйыл эмиэ тустаах федерацияҕа салайааччынан хаттаан таллылар.

Бу национальнай спорт көрүҥүнэн дьарыктанааччы ахсаана элбээтэ. Хапсаҕай көрүҥэ, спорт маассабай көрүҥэ буолла. Ааспыт сыл түмүгүнэн 5200 киһи хапсаҕай күрэхтэһиилэригэр кыттыыны ылла. Ити сүрдээх улахан сыыппара. Биллэрин курдук, хапсаҕай —единоборство көрүҥэ. Волейбол, баскетбол, футбол курдук, коллективнай көрүҥ буолбатах. Онон 5200 диэн улахан сыыппара.
«Модун» спортивнай комплекска саала арендалаабыппыт. Онно күҥҥэ ортотунан 150-200 киһи хапсаҕайынан дьарыктанар. Кэбээйи улууһун Мукучу бөһүөлэгэр өрөспүүбүлүкэҕэ аан бастакынан хапсаҕайга аналлаах спортивнай саала аһылынна. 2010 сыллаахха Fila хапсаҕайы норуоттар төрүт тустууларын быһыытынан билиммитэ.
Аан дойдуга пляжка (кумахха) хапсыһыы диэн баар. Ааспыт сыллаахха уон иккис төгүлүн ыытыллыбыта. Бу спорт көрүҥэ кэлин сэҥээриини күүскэ ылла. Биһиги хапсаҕайбытыгар майгынныыр. Саха сирэ Россия аатыттан хамаанда тэрийэммит, үһүс төгүлүн кытынныбыт. Мароккоҕа, Грецияҕа уонна Румынияҕа. Үһүөннэригэр хамаанданан иккис бириистээх миэстэҕэ тиксэммит дойдубутугар эргиллибиппит. Ити эмиэ улахан ситиһии дии саныыбын.
— Кэпсэтиибит түмүгэр, ааҕааччыларга дьиэ кэргэниҥ туһунан кылгастык билиһиннэр эрэ.
— Олоҕум аргыһа Наталья Леонидовна миэхэ мэлдьи күүс-көмө, өйөбүл буолар киһим, тыылым. Икки оҕолоохпут. Уолум Леня Москваҕа Пирогов аатынан государственнай медицинскэй университеты үөрэнэн бүтэрбитэ. Билигин Бакулев аатынан кардиохирургия киинигэр иккис сылын ординатуратын бара сылдьар. Оҕо кардиохирура.
Кыыспыт Даша дизайн уонна искусство колледжыгар үөрэнэ сылдьар. Иллэҥ кэммитигэр айылҕаҕа сынньанарбытын сөбүлүүбүт. Экстремальнай сынньалаҥы ордоробут.
— Николай Иннокентьевич, кэпсээниҥ иһин махтанабын. «Ил Түмэн» хаһыат эрэдээксийэтин коллективын аатыттан олоҕуҥ бэлиэ түгэнинэн истиҥник эҕэрдэлиибин уонна үлэҥ-хамнаһын өссө тахсыылана турдун диэн алгыспытын аныыбыт.

Кэпсэттэ Людмила НОГОВИЦЫНА.