Спикер Уус Алдан холбоһуктаах хуорун кытта көрүстэ

Тэрээһиҥҥэ В.В.Никифоров-Күлүмнүүр хос сиэнэ Альбина Никифорова, хос-хос сиэннэрэ Любовь Никифорова, Зинаида Попова уонна хос-хос-хос сиэн уолаттара, аймахтара, Күлүмнүүр пааматынньыгын ааптара скульптор Виктор Федоров, Уус-Алдан улууһун баһылыга Алексей Федотов кытыннылар.
Уус-Алдан улууһун холбоһуктаах хуора пааматынньык арыллыытыгар мустубут дьоҥҥо-сэргэҕэ В.В.Никифоров-Күлүмнүүр аатынан суруналыыстыкаҕа СӨ Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата Иннокентий Сыроватскай тылларыгар уонна РФ, СӨ култууратын туйгуна Василий Парников матыыбыгар суруллубут «Сµгµрµй, µс саха тірµі±э» ырыаны ыллаан иһитиннэрдэ. Санатар эбит буоллахха, Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков балаҕан ыйын саҕаланыытыгар РФ үтүөлээх кэлэктиибин – «Кэнчээри» оҕо народнай образцовай ансаамбылын кытта көрсүһэригэр, кинилэр балаҕан ыйын 27 күнүгэр В.В.Никифоров-Күлүмнүүр пааматынньыгын арыллыытыгар «Сүгүрүй, үс саха төрүөҕэ» ырыаны толороллоругар этии киллэрбитэ. Холбоһуктаах хуор састаабыгар «Кэнчээри» оҕо народнай ансаамбыла, «Далбар» дьахталлар ансаамбыллара уонна Дүпсүн, Найахы, Бороҕон, Арыылаах, Сыырдаах нэһилиэктэрин олохтоохторо киирэн, сүргэлэрэ көтөҕүллэн туран ырыаны толордулар.

«В.В.Никифоров – Күлүмнүүр аатын чөлүгэр түһэрии, норуотугар букатыннаахтык төнүннэрии саҥа кэмэ саҕаланна. Бүгүн кини чиэһигэр пааматынньык туруоруллубута сүрдээх улахан суолталаах түгэн. Василий Никифоров – Күлүмнүүр өссө 19-20 үйэлэр кирбиилэригэр саха норуота бэйэтин бэйэтэ бас билинэрин, судаарыстыбаннастаах буоларын дьаныардаахтык туруорсубут уонна кэлин ол соругу Максим Аммосовтаах көлүөнэлэригэр туттарбыт киһи буолар. Онон, В.В.Никифоров пааматынньыга бэрэстэбиитэллээх былаас дьиэтин иннигэр турбута саамай сөптөөх», — диэн спикер Александр Жирков көрсүһүү саҕаланыытыгар бэлиэтээн эттэ.
П.А.Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, В.В.Никифоров пааматынньыгын кутан оҥорбут Виктор Михайлович Федоров бэйэтэ үөрэнэн идэтийбит скульптор. Ол эрээри, айылҕаттан талааннаах, дьоҕурдаах уонна мындыр буолан, күн бүгүн бу идэ уустуктарын туйгуннук баһылаабыт. Виктор Михайлович 2007 сыллаахха академик В.П.Ларионов пааматынньыгын куппута. Ити пааматынньык Дьокуускай куорат саамай кыраһыабай, ураннык чочуллан оҥоһуллубут пааматынньыгынан сыаналанар. Оттон Ил Түмэн дьиэтин иннигэр туруоруллубут Күлүмнүүр пааматынньыга эмиэ Дьокуускайга баар пааматынньыктартан биир саамай ордуктара буолбутун бэлиэтээтилэр. Александр Жирков бэлиэтээбитинэн, пааматынньык Күлүмнүүр ис туругун, кини далааһыннаах киэбин, дьоһунун табатык көрдөрөрүнэн уратыйар. Көрсүһүү кыттыылаахтара Дүпсүнтэн төрүттээх скульпторга Виктор Федоровка маннык улахан үлэни чиэстээхтик толорбутугар истиҥник махтаннылар.

Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ В.В.Никифоров-Күлүмнүүр аймахтарыгар өбүгэлэрин аатын дьоһуннук илдьэ сылдьалларыгар махтанна уонна бар дьон өйүгэр-санаатыгар ол улахан суолталааҕын бэлиэтээтэ.
Александр Николаевич «Кэнчээри» оҕо ансаамбылыгар, «Далбар» дьахталлар ансаамбылларыгар уонна Дүпсүн, Найахы, Бороҕон, Арыылаах, Сыырдаах нэһилиэктэрин ырыаһыттарыгар Күлүмнүүр аата үйэтийэр бэлиэ күнүгэр Уус-Алдантан хомуллан киирэн кыттыбыттарыгар өрөспүүбүлүкэтээҕи тэрийэр кэмитиэт аатыттан махталын биллэрдэ: «Хас биирдии кыттааччы ааккыт-суолгут суруллубут бэлиэни кэтэн олороҕут. Бука бары ити бэлиэни харыстаан ууруна сылдьаргытыгар баҕарыам этэ. Бу түгэн, бу бэлиэ күн туһунан эһиэхэ кэнэҕэски өйдөбүл буолан хааллын, кэлин оҕолоргутугар, сиэннэргитигэр киэн тутта көрдөрүөххүт. Тоҕо диэтэххэ, саха норуота баарын тухары Күлүмнүүр аата мантан антах умнуллуо уонна өлбөөдүйүө суоҕа».

«Күлүмнүүр курдук чулуу киһилээх буолан норуот бэйэтин бөҕөхтүк сананыахтаах. Күлүмнүүр, Поповтар, Оросиннар, Ксенофонтовтар, Слепцовтар, Кулаковскай, Софронов, Афанасьевтар уо.д.а. өссө революция инниттэн саха норуотун духуобунай култууратын, историятын туһугар үлэлэспэтэхтэрэ, турууласпатахтара буоллар, норуот историята хайа диэки иэҕиллиэх этэй?…Билигин биһиги историябытын байытабыт. Ити норуот бэйэтин тирэхтээхтик, кыахтаахтык сананарыгар улахан суолаталаах. Саха норуотун, бэйэтин кыаҕынан култууратын, историятын, ситиһиитин өрө анньан таһаарбыт норуот ахсаан­нарыгар киллэрии, Күлүмнүүр көлүөнэтин сүрүн соруктарынан буолбута. Култуура, үөрэх, ускуустуба сайдыытын бэйэтэ турууласпыт омук аатын ситиһии эмиэ кинилэр сүрүн сыаллара этэ. Ол да иһин, норуот, төһө да кэм аастар, кинилэри умнуо суохтаах, бэйэтин махталын биллэрэ сылдьыахтаах. Ол биһигиттэн үтүө санааттан ураты тугу да эрэйбэт, төттөрүтүн байытар, сайыннарар», — диэтэ Александр Жирков.
Салгыы Александр Николаевич Уус-Алдан улууһун салалтата В.В.Никифоров-Күлүмнүүр төрөөбүтэ 150 сылыгар сүрдээх улахан тэрээһиннэри оҥорбутун бэлиэтээтэ: «Саамай суолталааҕа, улуус салалтата кэскиллээх дьаһаллары ылынна. Бу соторутааҕыта ыытыллыбыт үөрэх үлэһиттэрин мунньаҕар, сыл аайы, Күлүмнүүр төрөөбүт күнүгэр, улуус оскуолаларыгар оҕолор «Сүгүрүй үс саха төрүөҕэ» ырыаны толоруохтара диэн быһаарыныыны ыллылар». Спикер ырыа тыллара уонна музыката олус табыгастаахтык сөп түбэсиһэллэрин, дьону түмэр кыахтаах ырыа буоларын бэлиэтээтэ.

Александр Николаевич пааматынньыгы арыйыы үөрүүлээх түгэнигэр, анаан-минээн ыҥырыыта суох, дьон бэйэ-бэйэлэриттэн истиһэн, күргүөмнээн кэлбититтэн сөхпүтүн уонна үөрбүтүн туһунан эттэ. «Маннык түгэннэри өйгө-санааҕа иҥэрэн сылдьыахха. Киһи сүргэтин көтөҕөр күн үүннэ. Күлүмнүүр аатын үйэтитэр сыаллаах үлэ манан тохтоон хаалыа суоҕа, салҕанан барыаҕа. Кэнэҕэскитин Күлүмнүүр аата өссө күлүмнүү, үрдүү туруоҕа», — диэтэ Александр Жирков.
Салгыы спикер М.К.Аммосов аатынан ХИФУ-га ыытыллыбыт Күлүмнүүргэ аналлаах научнай конференцияҕа устудьуоннар, аспираннар олус интэриэһинэй дакылааттары оҥорбуттарын бэлиэтээтэ. Кини этэринэн, маннык көстүү ыччат саха норуотун улуу дьонугар интэриэһэ күүһүрэн иһэрин бэлиэтэ буолар.
Василий Никифоров – Күлүмнүүр хос сиэнэ Албина Федоровна Никифорова бүгүҥҥү тэрээһиҥҥэ элбэх киһи, чуолаан эдэр ыччат кыттыбытыттан олус үөрэрин биллэрдэ. Кини саха норуота Василий Васильевич Никифоровка – Күлүмнүүргэ ытыктабыллаах сыһыаннааҕын бэлиэтээтэ. «Мин Өрөспүүбүлүкэтээҕи лицей үөрэнээччилэрин кытта көрсүбүтүм. Онно миэхэ биир уол Күлүмнүүргэ аналлаах куурустааҕы үлэтин суруйа сылдьарын кэпсээбитэ уонна миигин көрсүбүтүттэн олус үөрбүтүн эппитэ. Эдэр ыччат норуоттарын чулуу дьонугар интэриэстээҕэ киһини үөрдэр. Бүгүн эһиэхэ, хуор бары ырыаһыттарыгар, сүрдээх табыллыбыт ырыаны бэлэхтээбиккитигэр махталбын биллэрэбин», — диэтэ.

Салгыы Альбина Федоровна Күлүмнүүр пааматынньыгын кутан оҥорбут скульпторга Виктор Федоровка дьиэ кэргэнин аатыттан улахан махталын биллэрдэ. «Бүгүн биһиги Ил Түмэн иннигэр олус кыраһыабай пааматынньыгы астыбыт. Бу скульптор сатабылынан уонна талаанынан оҥоһуллубут үлэ. Кини пааматынньыгы дууһатын ууран туран оҥорбута, Күлүмнүүр олоҕун уонна айар үлэтин үөрэппитэ ырылыччы көстө сылдьар». Альбина Федоровна Күлүмнүүр бары сыдьааннарын ааттарыттан Ил Түмэн бэрэссэдээтэлигэр Александр Жирковка Күлүмнүүр аатын үйэтитиигэ сүҥкэн кылаатын иһин махтал тылларын анаата.
Уус-алданнар биир дойдулаахтара, скульптор Виктор Федоров, көрсүһүүгэ мустубут дьону Судаарыстыбаннас күнүнэн эҕэрдэлээтэ. Кини пааматынньык бу күҥҥэ аһыллыбыта суолталааҕын ыйда. Виктор Михайлович пааматынньыгы оҥорууга улахан кээмэйдээх үлэ толоруллубутун бэлиэтээтэ. «Пааматынньык, Ил Түмэн, чуолаан Александр Жирков, СӨ бырабыыталыстыбатын өйөбүллэринэн оҥоһулунна. Киһи норуотун туһугар үлэлээтэҕинэ эрэ, мээнэ олоҕу олорботоҕунан ааҕыллар. Онуоха В.В.Никифоров-Күлүмнүүр чаҕылхай холобур буолар. Кини баара-суоҕа сүүрбэ сааһыгар улахан политик буола үүммүтэ. Күлүмнүүр биографиятын сиһилии үөрэтэн баран, кини саха норуотун дьиҥнээх патриота буоларын бүтэһиктээхтик өйдөөбүтүм», — диэтэ Виктор Федоров.
Уус-Алдан улууһун баһы­лыга Алексей Федотов пааматынньык арыллыытыгар өрөспүүбүлүкэ үрдүкү салалтата, бары эргимтэ үлэһиттэрэ кэлэн көхтөөх кыттыыны ылбыттара олус үөрүүлээҕин эттэ. «Санааларын сайа этэн, өрө көтөҕүллэн сылдьыбыттара миигин сүрдээҕин долгутта. Элбэх киһи хамсаныытыттан улахан кыайыы ситиһиллэр. В.В.Никифоров аата төннүүтүгэр өрөспүүбүлүкэ салалтата саҥа страницалары арыйда. Ити үлэ салгыы барыахтааҕын туоһулуур. Мин улуус олохтоохторун ааттарыттан Александр Николаевичка махталбын биллэрэбин», — диэтэ улуус баґылыга.
Салгыы хуору салайбыт РФ уонна СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Василий Степанович Парников историк быһыытынан В.В.Никифоров-Күлүмнүүр пааматынньыгын, олоҕун, үлэтин-хамнаһын туһунан бэйэтин санаатын эттэ. «Бүгүн саха норуотун духуобунай лидерэ Күлүмнүүр аата үйэтиллэн, пааматынньык турбутун уруйдаан-айхаллаан бэлиэтээтибит. Тус бэйэм Александр Николаевич Жирков улуу дьоммут ааттарын сөргүтэр үлэни ыытар, судаарыстыба, өрөспүүбүлүкэ чиэһин үрдүкү таһымҥа туруорсар таһымнаах салайааччы буоларынан киэн туттабын. Александр Николаевиһы саха норуотун билиҥҥи духуобунай лидерин быһыытынан сыаналыыбын уонна киниэхэ өссө үрдүк дабайыылары баҕарабын», — диэ­тэ Василий Степанович. Онуоха мунньахтыыр саалаҕа мустубут дьон бары, Василий Степанович этиитин кытта сөбүлэ­һэллэрин биллэрэн, көх­төөх­түк ытыстарын таһыннылар.
«Судаарыстыбаннас төрдүгэр чөл силиһи-мутугу хаалларыахтаахпыт. Ол туһугар түмсүүлээх буолуоҕуҥ», — диэтэ уонна хуор хас биирдии кыттыылааҕар махтанна.