Александр Жирков: «Күлүмнүүр олоҕо уонна үлэтэ «Бастыҥ» диэн тылга дьүөрэлии»

Маны сэргэ быйыл “Сахатеатра сылтан сыл. 2011–2014 театральнай сезоннар” диэн саҥа тахсыбыт кинигэ билиһиннэриитэ Күлүмнүүр төрөөбүт күнүгэр сөп түбэспитинэн сибээстээн, бу тэрээһиннэргэ Саха театрын артыыстара, музейдар, архыыптар, библиотекалар, кинигэ тахсыытыгар үлэлэспит автордар, кинигэ геройдара, элбэх киһи Василий Никифоров норуотун тyhyrap анаабыт олоҕун, далааһыннаах үлэтин ахта-саныы, сырдык аатыгар сүгүрүйэ муһуннулар.

Спикер А.Н.Жирков XIX-XX үйэлэр кирбиилэригэр олорон ааспыт уһулуччулаах общественнай уонна политическай деятель, саха интеллигенциятын лидерэ, дириҥ өйдөөх идеолог, быраабы көмүскээччи, чинчийээччи, суруналыыс, суругу-бичиги, бэчээти, сырдыгы тарҕатааччы, саха литературатын, национальнай театрын төрүттэспит Василий Васильевич Никифоров-Күлүмнүүр олоҕун уонна үлэтин туһунан тыл этиитин саҕаланыытыгар саха бастакы интеллигенциятын лидерэ эһиил төрөөбүтэ 150 сылыгар бэлэмнэнии хайыы-үйэ бара турарын бэлиэтээтэ. Ол курдук саха бастакы көлүөнэ интеллигенциятын бас-көс киһитэ норуот махталлаах өйүгэр-санаатыгар хаалар гына чаҕылхай олоҕу олорбута, үлэлээбитэ ахтылынна. Александр Жирков эһиил, 2016 сылга элбэх тэрээһиннэр былааҥҥа баалларын, ол иһигэр В.В.Никифоров-Күлүмнүүр төрөөбүтэ 150 сыла, кини төрүттээбит “Саха түмсүүтэ”, Саха , бастакы сахалыы хаһыат тахсыыта итиэннэ аан бастаан бэчээттэммит уонна нуучча тылыгар тылбаастаммыт “Манчаары” пьесата туруоруллубута 110 сыллара туоларын, биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр общественнай-политическай санаа сайдыытын историятыгар ити саҕалааһыннар бары бастакы хардыы буолалларын ыйда. Спикер тыл этиитигэр итини таһынан Күлүмнүүр библиотека уонна музей дьыалаларын, научнай экспедициялары төрүттээччи, саха айымньыларын бэчээккэ бастакы таһаарааччы быһыытынан тугунан да кэмнэммэт сүҥкэн үлэни саҕалаан хаалларбыта бэлиэтэннэ.

“В.В.Никифоров аатын политическай өттүнэн ырааһырдан, норуотугар төннөрүллүөҕүттэн ыла 23 сыл ааста. 1992 сыл олунньутугар диэри 65 сыл тухары кини аата умнууга сылдьыбыта. Бу хас да көлүөнэ дьон олоҕо буолар. Кинилэр Василий Никифоров-Күлүмнүүр диэн ааты билбэккэ олорон, үөрэнэн, айан-тутан ааспыттара. Василий Васильевич аатын ханна да ахтыбат историческай чинчийиилэр, литературнай уус-уран айымньылар элбэх томнара суруллубута. Никифоров аатын соруйан тумнубут дьон бэйэлэрин көҥүллэринэн эбэтэр баҕарбаталлар да, таһаарбыт алҕастарын билиниэхтэрин баҕарбатахтара. Никифоров уонна саха бастакы көлүөнэ интеллигенциятын ааттара улахан сыранан төннөрүллэр. Биһиги Василий Васильевич туһунан матырыйааллары биирдиилээн булан хомуйабыт уонна общественность киэҥ араҥатыгар таһаарабыт”, – диэн Александр Николаевич эттэ.

Александр Жирков ити туһунан этэригэр Саха сирин историятыгар саха бастакы көлүөнэ интеллигенциятын аата уонна кинилэр төрөөбүт өрөспүүбүлүкэлэрин общественнай-политическай санаатын сайдыытыгар киллэрбит кылааттара тумнуллан туран суруллубутугар тохтоото. “Бүгүн биһиги олоҕо уонна үлэтэ бүтүннүү “Бастыҥ” диэн тылга дьүөрэлэһэр бу үтүө, уһулуччулаах киһиэхэ анаммыт сылы саҕалыыбыт. Манна таарыччы эттэххэ, кини саха норуотун сырдатар обществоны бастакынан тэрийбитэ. Быйыл ити общество тэриллибитэ 110 сылын туолар”, – диэн этиитин мустубут дьон болҕойон иһиттилэр.

Ил Түмэн спикерин тыл этиитигэр Василий Никифоров бэйэтин санаатын, көрүүлэрин туруулаһыытыгар кэннинэн чугуйбат дуулаҕа санаалаах киһи буолара бэлиэтэннэ. “Ыраахтааҕы дьаһалтата кинини хаайара, үлэлэрин боборо, сырдатар, общественнай-политическай үлэтигэр араас мэһэйдэри оҥороро. Сэбиэскэй былааска кини эмиэ оннук тутууга-хабыыга түбэспитэ. Түмүгэр кини 1927 сыллаахха норуот өстөөҕүн быһыытынан хаайыллыбыта уонна 1928 сыллаахха Новосибирскай түрмэтигэр өлбүтэ. Кини бүтэһик кэриэһэ сырдатыы этэ. Бэйэтин киэҥ научнай библиотекатын төрөөбүт норуотугар биэрэргэ кэриэһин хаалларбыта”, – диэн спикер улуу сырдатааччы олоҕун тиһэх мүнүүтэтигэр диэри норуотугар бэриниилээҕин бэлиэтээн эттэ.

Александр Жирков Василий Никифоров-Күлүмнүүр үрдүк санаалаах киһи быһыытынан кэм-кэрдии таһымыттан быдан үрдүкү турарын, бэйэтин тула араас талааннаах, ураты көрүүлээх сытыы-хотуу дьону сатаан түмэр талааннааҕар тохтоон бу курдук эттэ: “Кини өссө биир дьоһун өрүтүнэн ити араас күүстэри биир хайысхаҕа, уопсай үтүө дьыалаҕа сатаан туһаайыыта буолар. Никифоров-Күлүмнүүр бэйэтэ билиммитинэн, саҥа бачыымнары барытын бэйэтин аатыгар саба тардыммакка, табаарыстара туохха дьоҕурдаахтарынан, сыһыаннаахтарынан көрөн, ол санааларын сатабыллаахтык “үллэрэн” биэрэр этэ. Василий Васильевич бэйэтин норуотун кэскилин, общественнай, политическай, культурнай, государственнай өттүнэн инникитин көрсүөхтээх ыарахаттарын өтө көрбүтэ. Ол иһин кини төрөөбүт дойдутун кэскиллээх чиргэл төрүттэрин уурары бэйэтин иэһинэн аахпыта”.

Итинник этэн туран Александр Жирков кэлэр көлүөнэлэр бу чаҕылхай киһи туһунан өссө үчүгэйдик, дириҥник билэр буолуохтарыгар, Василий Васильевич Никифоров-Күлүмнүүр аата норуот өйүгэр-санаатыгар үйэлээхтик хаалыаҕар бигэтик эрэнэрин биллэрдэ. Александр Николаевич В.В.Никифоров аатын тилиннэриини турууласпыт Ираида Клиорина, Николай Копырин, Иван Федосеев-Доосо, онтон да атын саха чинчийээччилэригэр дириҥ махталын тиэртэ.

Тыл этиитин түмүгэр Ил Түмэн спикерэ общественность көҕүлээһининэн “Бичик” кинигэ кыһата “Саха бастакы көлүөнэ интеллигенцията. Саха сирин общественнай-политическай санаатын сайдыытыгар киллэриллибит кылаат” кинигэ сериятын олохтообутун, бу уһулуччулаах серия бастакы кинигэтэ В.В.Никифоров-Күлүмнүүргэ ананан тахсыахтааҕын туһунан үтүө сонуну иһитиннэриитин мустубут дьон ытыс таһыныынан биһирээтэ. Онон ити серияҕа саха интеллигенциятын бас-көс дьонноро – Уус-Алдантан Афанасьевтар, Мэҥэттэн Поповтар, Хаҥаластан Ксенофонтовтар, Сунтаартан Терешкиннэр, Амматтан Рязанскайдар уо.д.а. – киирэллэрэ былааннаммыт. Манан сибээстээн, Александр Николаевич ити серияны таһаарыыга Саха сирин бастакы көлүөнэ интеллигенциятын умнуллубут ааттарын тилиннэриигэ сыһыаннаах информацияны хомуйууга көхтөөхтүк кытталларыгар ыҥырда.

Өрөспүүбүлүкэ Правительствотын Председателин солбуйааччы Алексей Дьячковскай мустубут дьон иннигэр тыл этиитигэр: “Өрөспүүбүлүкэҕэ бүгүн туох ситиһиилээхпит барыта – Василий Васильевич Никифоров курдук дьон сахпыт уоттарыттан кыым ылаллар”, — диэн бэлиэтээтэ.

Ил Түмэн пресс-сулууспата.