Александр Жирков: Национальнай оскуолалар институттара өрөспүүбүлүкэҕэ төннүөх тустаах

СӨ национальнай оскуолаларын научнай-чинчийэр института 1992 сылга СӨ Президенин Ыйааҕынан РСФСР үөрэхтээһиҥҥэ министиэристибэтин национальнай оскуолаларга институтун Саха сиринээҕи филиалын (1961-1992 сс.) базатыгар тэриллибитэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ этнокультурнай үөрэхтээһин сайдыытын научнай-методическай өттүнэн хааччыйар, национальнай учебниктар историческай үгэстэрин харыстыыр уонна төрөөбүт тылынан үөрэтэр-иитэр үөрэх тэрилтэлэригэр үөрэх ресурсаларын оҥорууга инновацияны сайыннарар өрөспүүбүлүкэҕэ соҕотох тэрилтэ буолар.

Александр Жирков институт коллективын научнай, үөрэтэр-методическай үлэлэрин кытта сиһилии билистэ.

Көрсүһүүгэ үлэһиттэр тэрилтэлэрин үлэтин сырдаттылар, Александр Николаевич ыйытыыларыгар хоруйдаатылар, сытыы проблемаларга болҕомтону тартылар.
Институт директора Светлана Семенова бу институт 2007 с. атын өрөспүүбүлүкэ научнай, үрдүкү профессиональнай үөрэҕин тэрилтэлэрин кытта федеральнай бас билиигэ бэриллибитин санатта. Ол кэннэ ХИФУ тэриллэригэр кини састаабыгар киирбиттэр.
РФ наукатын эйгэтин уларыта тутуу уонна научнай тэрилтэлэри оптимизациялааһын усулуобуйаларыгар институт юридическай сирэй быһыытынан салгыы хааларыгар уонна наукаҕа үлэтин үбүнэн хааччыйыыга куттал үөскээбит. 2013-2015 сылларга, 2012 сылы кытта тэҥнээтэххэ, федеральнай бюджет суотугар үбүлээһин кээмэйэ 41,4 % сарбыллыбыт.Үлэһиттэр хамнастара, көҕүлүүр төлөбүрдэри учуоттаан, 12-27 тыһ. солк. тэҥ, ол түмүгэр уопуттаах үлэһиттэрин уонна анаан-минээн бэлэмнээбит кэскиллээх эдэр научнай үлэһиттэрин сороҕун сарбыйарга күһэллибиттэр. 2012 с. 43 штатнай единицаттан билигин 26 үлэһит хаалбыт.

Бүгүҥҥү күҥҥэ Россияҕа реформа ыытылларынан, научнай институттары, 5-6 тэрилтэни, бииргэ холбууллар, онно хас да сүүс киһи уонна икки, онтон да элбэх докторскай диссертация сэбиэттэрэ үлэлииллэр. Маннык усулуобуйаҕа кыра институт тыыннаах хаалара уустук буолла. Федеральнай үөрэх министиэристибэтэ институт үлэтин уратытын өйдүүрүн, өйүүрүн да иһин, институт чопчу сыалы-соругу толорон, өрөспүүбүлүкэҕэ анаан үлэлиирэ таһаарыылаах буолуох этэ.

Директор институту өрөс­пүү­бүлүкэ бас билиитигэр биэрииттэн оптимизацияттан быыһаныахтарын, үлэлэрэ көдьүүстээх буолуоҕун, национальнай оскуолалар үгэстэрин харыстыыллара уонна олору регион төрүт норуоттарын уйгутун туһугар байыталлара хааччыллыаҕын туһунан коллектив санаатын иһитиннэрдэ.

Барыллааһын ааҕыынан, 2016 сылга судаарыстыбаннай сорудаҕы толорууга ороскуот кээмэйэ 31 862, 2 тыһ. солк. тэҥнэһиэхтээх, кэлэр сылларга сүрүн үлэлэрэ кэҥиирин уонна кадрынан хааччыллыы тупсарын учуоттаан, түһүмэхтэринэн улаатыахтаах. Маныаха сүрүн научнай үлэһиттэр ыйдааҕы орто хамнастара көҕүлүүр төлөбүрдэри учуоттаан, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр наука үлэһиттэрин хамнаһын орто таһымыгар сөп түбэһиэхтээх.
Судаарыстыбаннай соруда­ҕынан сүрүн үлэни үбүлээһин туруктаах буоллаҕына, институт сайдыыта бигэ буолуоҕа, төрөөбүт тылынан иитэр-үөрэтэр үөрэх тэрилтэлэрин үөрэтэр-методическай уонна научнай хааччыйыы эйгэтигэр эдэр учуонайдары тус сыаллаахтык бэлэмнииллэрэ кыаллыаҕа.

Оскуола иннинээҕи уонна уопсай үөрэх федеральнай судаарыстыбаннай стандартарын регион уонна этностар культураларын уратыларын учуоттаан олоххо киллэрии тэрилтэлэргэ, ол иһигэр көс, тыа хаһаайыстыбатыгар хайысхалаах оскуолаларга үөрэх ис хоһоонун толору уларытыыны ирдиир.

Ону сэргэ төрүт норуоттар түөлбэлээн олорор СӨ арктикатааҕы зонатыгар уопсай үөрэх сайдыытын проблемаларыгар эмиэ институт научнай-чинчийэр үлэни кэҥэтиэхтээх.
Александр Жирков оҕолору төрөөбүт тылларынан үөрэтиигэ уонна иитиигэ коллектив ыйааһыннаах кылаатын бэлиэтээн, биһиги региоммутугар бу туһаайыыга научнай-чинчийэр уонна үөрэтэр-методическай үлэлэр олус наадалаахтарынан сибээстээн, институт ураты суолталааҕар болҕомтону уурда. Спикер институту федеральнай бас билииттэн өрөспүүбүлүкэ бас билиитигэр биэрэр наадалааҕын бэлиэтээтэ, ол коллектив үлэтин ис хоһоонун дириҥэтиэҕэ уонна өрөспүүбүлүкэҕэ олорор төрүт норуоттар тылларын харыстааһыҥҥа уонна сайыннарыыга тирэх буолуоҕа. Кини кэлэр сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ бюджетыгар институту үбүлээһини киллэрии тоҕоостооҕун быһаарыыны ымпыктаан-чымпыктаан оҥорорго, кэмигэр бэлэмнээн наадалаах докумуоннары биэрэргэ сүбэлээтэ.
Александр Николаевич научнай кадрдары бэлэмнээһиҥҥэ уонна иитиигэ ураты сыраны уурарга баҕатын биллэрдэ. Онуоха анаан өрөспүүбүлүкэҕэ төрөөбүт тылларын баһылаабыт, аҕыйах ахсааннаах төрүт норуоттар оҕолоруттан кэскиллээхтэрин талан, аныгы ирдэбиллэргэ сөп түбэһиннэрэн научнай чинчийиилэри ыытар кыахтаах идэтийбит кадрдар быһыытынан бастыҥ үөрэх тэрилтэлэригэр бэлэмнэтэр наадалааҕын ыйда. Ону сэргэ спикер эр дьону тардыы проблематыгар тохтоото, сэбиэскэй кэмҥэ институт национальнай оскуолаларга научнай киин быһыытынан атаҕар туруутугар чуолаан күүстээх аҥаардар дьоһуннаах кылааты киллэрбиттэрин бэлиэтээтэ. Билигин хамнас намыһаҕа ити гендернэй проблеманы быһаарар кыаҕы биэрбэт. Институту федеральнай таһымтан өрөспүүбүлүкэ таһымыгар биэрии идэтийбит эр дьону материальнай көҕүлээһиҥҥэ ураты сыһыаны олохтуон сөп.

Көрсүһүү түмүгэр институт директора Светлана Семенова уруккута былаас уонна коллектив маннык үрдүк таһымҥа көрсүһүүтэ, ыллыктаах кэпсэтиитэ хаһан да буолбатаҕын бэлиэтээтэ. Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Николаевич Жирков коллективка улахан өйөбүлү оҥорорун, истэн эрэ буолбакка, кинилэр өрөспүүбүлүкэ «кынатын анныгар» төннөр быһаарыыларын кытта сөбүлэспитин таһынан, институт саҥалыы төрүккэ үлэтин сайыннарарыгар сиһилии сүбэ-ама биэрбитин эттэ. Коллектив наадалаах докумуоннары оҥорууга ылсарга бэлэм, толоруулаах былаас уонна парламент депутаттара өйүүллэригэр эрэнэр.

Ил Түмэн пресс-сулууспатын
матырыйаалынан.