Артыыс буолар анал (Очерк)

Дьоллоох оҕо саас

Кини сир-дойду хас да ый устата бүрүнэн сыппыт хаар саҕынньаҕын илгэн кэбиспит кэмигэр — саас күн сирин көрбүтэ. Көмүс сардаҥаларынан ыһыахтаммыт чаҕылхай, сырдык сааскы кэмҥэ хайдах эрэ ыраас, нарын дууһалаах эрэ дьон төрүүллэр диэн өйдөбүллээхпин. Кырдьыга да, оннук. Дьыл бу кэмигэр орто дойдуга аан маҥнай үктэммит мин билэр дьонум, ол иһигэр Зоя Петровна ис истэриттэн сырдыгынан сыдьаайаллар, киһиэхэ үтүөнү-сырдыгы эрэ баҕараллар.
Багынановтар бииргэ төрөөбүт уон иккиэ этилэр. Онтон аҕыстара суорума суолламмыттара. Ол иһин кыыстарын Зоя төрөөбүт күнүн-дьылын суруйбатахтара. Мин өйдүүрбүнэн, өбүгэлэрбит үгэстэринэн абааһыттан куоттаран, итинник быһаарыммыт буолуохтарын сөптөөх. Онон кини чуолкай төрөөбүт күнэ биллибэт. Кэлин паспорт ыларыгар ийэтиттэн, дьонтон ыйыталаһан быһа холоон муус устар 22 күнэ диэн суруйтарбыта.
— Ийэм, аҕам иккиэн үөрэхтэрэ суох холкуостаах этилэр. Эһэм нэһилиэк кинээһэ эбит. Уолаттарын барыларын үөрэттэрбит. Мин аҕам 18 сааһыгар диэри ийэтин кытта атахтаһа сыппыт атаах уол буолан, үөрэнэ сылдьан дьонун ахтан төннөн кэлбит. Кини төһө да үөрэммэтэр ис иһиттэн култууралаах, мындыр этэ. Дьон мэлдьи киниттэн кэлэн сүбэлэтэллэрэ. Бэйэтэ айан, хоһуйан тойуктуура. Оһох иннигэр миигин көтөҕөн олорон сахалыы туойан дьүрүһүтэрэ. Онно бигэтэн утуйан хааларым. Тойук тылын-өһүн, матыыбын биһиги өйбүтүгэр-санаабытыгар иҥэринэн улааппыппыт.
Тиит төргүү мутугар тиийэ сыһар, икки саһааҥҥа чугаһыыр үрдүк баҕайы аҕам оҕонньор ыһыах ахсын оһуокайдаан доллуһутара. Оҕо сылдьан ону көрө-көрө киэн туттарым. Ийэм элбэх саҥата-иҥэтэ суох, кытаанах баҕайы, саха толуу-мааны далбар хотуна этэ. Аҕабынаан хаһан даҕаны эйэргэһэн кэпсэтэн эрэллэрин өйдөөбөппүн. Дьиэбит иһэ куруук уу-чуумпу буолара, сахсырҕа сааҕыныыр тыаһа эрэ иһэллэрэ. Аҕам 94, ийэм 89 саастарыгар өлбүттэрэ, — диэн кэпсиир Зоя Петровна.
Эдьиийэ Настаа кырачаан Зояны хотоҥҥо үлэлииригэр мэлдьи илдьэ сылдьара. Ол сылдьан билэр дьоннорун үтүктэн көрдөрөрө. Кинилэр туттууларын-хаптыыларын үүт-маас түһэрэн ылара. Онон Зоя «артыыс бастакы оскуолатын» Маҕааччыйатын таһыгар хотоҥҥо ааспыта. Настаа киэһэтин көмүлүөк оһох иннигэр илиитин-тарбахтарын араастаан хамсата-хамсата бырааттаах балтыгар остуоруйа кэпсиирэ. Билигин санаатахха, кини куукула театрын көрдөрөр эбит. Эдьиийдэрэ кумааҕыттан ынахтары, сылгылары кырыйарга үөрэтэрэ. Таҥаһынан илиилээн-атахтаан Зояҕа куукула тигэн биэрбитэ. Ону кини оҕо сааһын биир саамай өйдөнөн хаалар түгэнинэн ааҕар. Киһи наһаа үөрбүтүн эбэтэр олус хомойбутун хаһан да умнааччыта суох. Ол кэриэтэ кырачаан кыысчааҥҥа куукула ылбыт үөрүүтэ мэйиитин улаҕатыгар хаһан да умнуллубаттыы хатанан хаалбыта.
Кубалаах диэн биһигин ыйаабыт сиригэр кус-хаас сөбүлээн түһэрэ. Этэргэ дылы, күөл үрдэ бачымах курдук көтөрүнэн туолара. Оччолорго көтөр аал туох да тардылыга суох сылдьара. Сөмөлүөт кэлиэн иннинэ саахал тахсыбатын диэн мотоциклынан сылдьан кустары көтүтэллэрэ. Ол түгэни Зоя умнубат. Мэлдьи сиргэ-тыаҕа, көй, чэбдик салгыҥҥа сылдьаллара, куска тиргэлииллэрэ, балыктыыллара. Кини ойор-тэбэр дьоллоох оҕо сааһа айылҕа маанылаабыт сиригэр-уотугар кинигэ лиистэрин арыйардыы олус түргэнник элэҥнэччи ааспыта.

Дьикти кылаас

Зоя Петровна Үөһээ Бүлүү улууһун Далыр оскуолатыгар үөрэммитэ. Күн бүгүнүгэр диэри учууталлар кини үөрэммит кылааһын «дьикти кылаас» диэн ааттыыллар. Ол төрүөтүн, ис дьиҥин билэн бараммын, кырдьык даҕаны итинник ааттыахха сөп эбит диэн санааҕа кэлбитим. Бу кылаастан куорсун анньынан суруйааччылар Василий Титов, Николай Герасимов-Айталын, икки өрөспүүбүлүкэ үтүөлээх уонна народнай артыыһа, үс суруналыыс, уон биир учуутал тахсыбыттар.
— Олус үчүгэй учууталларга үөрэммиппин дьылҕам бэлэҕин курдук саныыбын. Учуутал идэтэ диэн наһаа эппиэтинэстээх. Кини киһи олоҕун түстүүр аналлаах. Үчүгэй учууталларга түбэһэриҥ — эн дьолуҥ. Учууталларбыт пьеса туруораллара. «Күкүр Ууһу» уонна «Маарыкчаан ыччатын» көрдөрбүттэрэ. Олох айымньы иһигэр киирэн хаалан баран, айахпытын атан олорон көрөрбүт, истэрбит. Онтон учууталларбыт биһигини оонньотор буолбуттара. «Сайсарыны» туруорбуппут. Мин сүрүн оруолу — Сайсарыны толорбутум. Ытаан-соҥоон оруолбар лоп-бааччы киирэн хаалабын. Аҕам «аньыы даҕаны» диирэ. Ити кэнниттэн «Айаалы» туруорбуппут. Режиссербут Василий Титов миэхэ Айыы Сээн оруолун оонньотоору гыммыта. Оҕонньор оруолун толорбоппун диэн кыккыраччы аккаастанан кэбиспитим. Күн Чөмчүүк оруолун көрдөһөн ылбытым. Нэһилиэктэргэ гастроллуур этибит, — диэн ахтар оскуолаҕа үөрэнэ сылдьыбыт кэмнэриттэн Зоя Петровна.
Кини олоҕо хайдах эрэ артыыс идэтин кытта быстыспат ситимнээх курдуга. Тыа сирин оҕолоро самаан сайын иллэҥ буолбаттара. Оттууллара, оҕуруокка үлэлииллэрэ, кирпииччэ үктүүллэрэ.
— Артыыска Мария Николаева, кини эдьиийэ уонна мин буоламмыт икки улахан алааһы оттуурбут. Охсон эрэ биэрэллэрэ. Ону илиинэн мунньарбыт. Саас оттук маспытын бэлэмниирбит, — диир Зоя Петровна.
Чыпчылҕан түгэн кэриэтэ олус түргэнник олох киэҥ аартыгар үктэнэр кэм тиийэн кэлбитэ. Кинилэр кылаастара бары тутуспутунан холкуоска тахсабыт диэн буолбут. Эдэр дьоҥҥо барыта интэриэһинэй, романтика буоллаҕа дии. Оройуон киинигэр орто оскуоланы бүтэрээччилэр слеттара буолбут. Онно Зоя өрөспүүбүлүкэ ыччаттарыгар анаан холкуоска тутуспутунан үлэлии тахсыаҕыҥ диэн ыҥырыыны ааҕан чоргуйбут. Ол эрээри Дьылҕа Хаан Зоя Петровнаны ферма үлэһитэ буоларга ыйбатах.

Төһө да сирилиннэр

Оскуоланы бүтэрээччи оччотооҕу оҕолор артыыс идэтэ баарын-суоҕун хантан билээхтиэхтэрэй? Идэҕэ туһаайыы үлэтэ барбатын кэриэтэ этэ. Эдэркээн Зоя артыыс эрэ буолуом дии санаабакка сылдьыбыта. Биир үтүө күн кини холкуоска үлэлии тахсыам диэн таҥас-сап бэринэн, иистэнэн бооччоно олордоҕуна Николай Герасимов-Айталын көтөн түспүтэ. «Маня Николаева артыыс үөрэҕэр киирбит. Эн Сайсарыны эҥин оонньооччугун дии, Үөһээ Бүлүүгэ киирэҥҥин туттарыс», — диэн хаайан Зояны тылыгар киллэрбитэ. Үөрэх туттарса биир аты мэҥэстэн оройуон киинигэр айаннаабыттара. Хамыыһыйа хайы үйэ Ньурбаҕа көһөн хаалбыт этэ. Дугдуруй да оҕус. Зоя саҕалаабыт дьыалатын тиһэҕэр тиэрдэргэ быһаарыммыта. Аны Ньурбалаабыта. Туттарсааччы оҕолор ырыа ыллаабыттара, хоһоон аахпыттара уонна араас этюдтары көрдөрбүттэрэ.
— «Муммуккун хаһыытаа!» диэн буолла. Мин хаһыытаан бытарыттым. Хамыыһыйаҕа олорор биир киһи: «Кэннигиттэн күлүгээн эккирэтэн иһэр үһү, хайдах буолаҕын?» — диэтэ. Таһыттан сүүрэн холоруктаан киирэммин остуолларын анныгар түһэн хааллым. Барыбытын хостон таһаардылар уонна маннык-маннык оҕолор ылылыннылар диэтилэр. Маням аата баар, оттон мин аатым суох. «Багынанова наһаа баҕарар буоллаххына, Дьокуускайга баран иккистээн туттарыс», — диэн хамыыһыйаҕа баар эдэр киһи оргууй наллаан эппитэ, — диэн кэпсээнин салгыыр Зоя Петровна.
Ити эдэр киһи, кэлин кини холоонноох доҕоро буолбут биллиилээх режиссер Федот Потапов этэ. Зоя Петровна кэлин билбитэ хамыыһыйаҕа баар суруналыыс Георгий Борисов «Дьүһүнэ артыыска барсыбат» диэн сирэн кэбиспит эбит.
— Оччолорго этиргэн баҕайы, онуоха эбии окко үлэлээммин, күн уотугар быһа сиэтэммин, кырдьык даҕаны, килэрийэн-молоруйан кыыс оҕото буоллаҕым. Кэлин Георгий Иванович барахсаны көрсөммүн «дьүһүнүҥ куһаҕан диэн үөрэххэ ылымаары гыммыт үһүгүн», — диэн күлээччибин. Онуоха киһим: «Зоя, инньэ диэмэ, кэлин тупсубуккун ээ», — диэччи. Онон олоҕум суолун кэлин Дьылҕа Хаан сүрэхпитин холбообут Федот Потапов оҥорон биэрбитэ. Үөрэххэ барарбытыгар араас мүлчүргэннээх сырыылары ааспыппыт. Бастаан райкомолтан путевка ылыахтаахпыт. Холкуоска үлэлии тахсыахтааххыт диэн нэһиилэ биэрдилэр. Инньэ диэн уон сылга биирдэ ыытар үөрэхтэриттэн матыахпыт дуо? — диир Зоя Петровна.
Дьокуускайга көтөллөрө биир туһунан остуоруйа этэ. Киин куоракка быһалыы көтөр сөмөлүөт суох буолбут. Ньурбаҕа барар икки эрэ киһини ылар У-2 диэн көтөр аал баар эбит. Тыа сирин оҕолоро диэтэххэ, онтон-мантан иҥнэн-толлон турбаттарыттан киһи сөҕөр. Порт начальнигар киирбиттэр. Милицияттан ыанньыксыттар күрээн эрэллэр диэн, кинилэри көтүппэт гына сурук кэлэ сытара үһү.
Көрдөһөн-ааттаһан көтөр буолбуттар. Үөрүүлэриттэн көтүөхтэрин кынаттара эрэ суоҕа. Аны, били, чыккымай тугуттан эрэ иҥнибит диэбиккэ дылы, билиэттэригэр харчылара тиийбэт эбит. Кыргыттар онтон даҕаны иҥнибэтэхтэр, көрдөһөннөр булбуттар. Үөрэхтэнэр быалара тардан дьыалалара барыта табыллан испит.

Үөрүүттэн кынаттаныы

Зоялаах Маня хайаан да үөрэххэ киирэр ыра санаалаахтара. Хамыыһыйаҕа туттарса барбыттара. Кыргыттары хаалларан бараннар, атахтарын көнөтүн билээри «ырбаахыларын өрө тардан көрдөрүҥ эрэ» диэбиттэр. Зоя атаҕа көбүс-көнө буолан харса суох ырбаахытын өрө тардыммыт. Маняны ыалдьа сылдьар уонна Ньурбаҕа бэлиэтии көрөннөр хайы-үйэ үөрэххэ ылбыттар этэ.
— Оһуохайдааҥ диэтилэр. Мин мэлдьи аҕабын истэр буоламмын эрэх-турах сананным. «Оһуокайдыыр оһуохай, эһиэкэйдиир эһиэхэй, сатаан эппэт саҥнаахпын, булан эппэт муҥнаахпын», — диэбиппэр хамыыһыйам дьоно күлсэ түстүлэр. Ходулов, Кандинскай эҥин бааллара. Ыллаатым. Итинник муҥнанан син үөрэххэ киирдим, — диэн кэпсиир Зоя Петровна.
Кыргыттар үөрүүлэрииттэн халлааҥҥа көтүөхтэрин кынаттара эрэ суоҕа. «Идэһэ» диэн тыл саха киһитигэр элбэҕи да этэр. Уһун кыһыны туоруур аһыҥ-үөлүҥ, аны туттараҥҥын үп-харчы оҥостоҕун. Оччотооҕу ыччат үксэ идэһэ көмөтүнэн үөрэхтэммит буолуохтаахтар диэтэхпинэ, сыыһа буолбата буолуо. Зоялаах төрөппүттэрэ сүөһү өлөрө охсоннор, кыргыттарыгар харчы ыыппыттара. Сүүрбэ икки саха ыччата билии-көрүү ылаары дойдубут тэбэр сүрэҕэр Москваҕа аттаммыттара. Тахтамыгдаттан поеһынан айаннаабыттара. Утуйар таҥас ылбаккалар тоҥон өлө сыспыттара. Саҥа оскуоланы бүтэрбит дьон, олох оҕолор буоллахтара. Айаннаан иһэн ыаллаах оонньууллара.
— Ити курдук айаннаан Москваны булбуппут. Харчыбыт суох, хаар түһүөр диэри чулкута суох сырыттыбыт. Дьон сүөргүлүү көрдөҕүнэ: «Нам не холодно, у нас еще холоднее бывает», — дэһээччибит. Иккис курска үөрэнэ сылдьан бииргэ үөрэнэр уолбар Геннадий Сивцевкэ кэргэн таҕыстым. Нөҥүө сылыгар Генабын оҕолоннум. Дьэ, бу курдук син үчүгэй баҕайытык үөрэммиппит, -диэн ахтар Зоя Петровна.
Үөрэхтэрин бүтэрбиттэрин кэннэ барыларын Ньурбаҕа ыыппыттара. Манна иккис уолун Гераны оҕоломмута. Төһө да оҕолоннор, син-биир үлэлии сылдьыбыта. Биир эрэ ыйдаах оҕотун көтөхпүтүнэн Дьокуускайга театральнай декадаҕа кэлбитэ. Оруолун оонньууругар үүтэ сүүрэ сылдьара. Ити түгэн ылбыт идэҕэ бэриниини көрдөрөр диэн сыаналыыбын.

Айар үлэ алыптаах аартыга

Эдэркээн артыыска сыыйа-баайа айар үлэ алыптаах аартыгар лаппа үктэнэн киирбитэ. Үксүгэр кыыс уонна эмээхсин оруолун оонньуура. Бастакы толорбут оруолларыттан биирдэстэринэн «Күкүр Ууска» Буойа буолар. «Ситиһии оруол улаханыттан, кыратыттан тутулуга суох», — диир ыстатыйам геройа. Итинэн кини кыра оруол диэн өйдөбүлгэ аҕалар. Ол курдук, Зоя Петровна кып-кылгастык киирэн фехтовальщик кыыс оруолун толорбутун көрөөччүлэр сэргээбиттэр, сөхпүттэр-махтайбыттар. Мантан оруол ситиһиилэнэрэ кыратыттан, улаханыттан тутулуга суоҕа көстөр. Эдэр ыал 1968 сыллаах күһүнүгэр Дьокуускайга көһөн кэлбитэ. Манна кэлэн аан маҥнай «Дуэль» спектакльга Наси оруолун толорбута. «Өлүөнэ сарсыардатыгар» Туймаада, «Ситим быстыытыгар» Балаайа, о. д. а. элбэх оруолларга ситиһиилээхтик оонньообута. Үгүс көрөөччү дууһатын уйадыппыта. «Быһа барыллаан аахтахха, арааһа, сүүстэн тахса араас оруолу толордоҕум буолуо. Олортон саамай күүһүм-кыаҕым барбыт оруолунан «Туймаада сарсыардатыгар» Аан Далбар оруолун ааттыыбын», — диир Зоя Петровна.
Режиссер Федот Потапов эдэр артыыстары уоппуттаах, саастаах артыыстарга сыһыаран дублердатара. Бу кини айар үлэтигэр биир туспа ньымата этэ. Эдэрдэр үрдүк маастарыстыбалаах артыыстартан элбэххэ үөрэнэллэрэ. Зоя Петровна Петровна Федот Потаповка кэргэн тахсан баран Нерюнгрига көспүттэрэ. Манна кинилэр куукула театрыгар үлэлээбиттэрэ. Олох туһунан, атын искусство салаатыгар кэлэн, бастаан утаа ыарырҕатыах курдук буолбута. Адьас атын эйгэ буоллаҕа дии. Тыына-быара хаайтарбыта. Хоһоон ааҕара кинини тууйуллууттан быыһаабыта. Зоя Петровна оскуолаҕа үөрэнэ сылдьыаҕыттан хоһоону дорҕоонноохтук ааҕара. Аан бастаан киэҥ эйгэҕэ суру­йааччы Сэмэн Данилов 60 сааһын туолар үөрүүлээх үбүлүөйүгэр аахпыта. Хоту улуустарга сылдьан хоһоон ааҕаннар, тыйыс айылҕалаах дойду дьонун олоҕун арыый сэргэхситэргэ, чэпчэтэргэ дылылара. Варвара Потапова хоһооннорунан Федоттаах Зоя «Туойуохпун баҕарабын» диэн композиция бэлэмнээн дьоҥҥо-сэргэҕэ таһаарбыттара. Итинтэн ылата кини хоһоонноро Саха сирин киэҥ киэлитигэр иһиллэр буолбута.

Атыттартан ордорон

— Федот Федотович боростуо­йун ааһан олус боростуой киһи этэ. Кинини уруккуттан сөбүлүү көрөрүм. Үчүгэйдик саныыр киһим этэ. Кистээбэккэ эттэххэ, Сөдүөтү сөбүлээччилэр элбэхтэрэ. Бастаан утаа дьиэлэригэр тиийэммин оҕолор таҥастарын сууйарым, абырахтыырым. Кини табаарыһыгар Кирилл Габышевка: «Зоя биһиэхэ бастаан таҥас сууйааччынан, дьиэбитин-уоппутун, оҕолорбун көрөөччүнэн киирбитэ, ол иһин атыттартан ордороммун кэргэн ыллым», — диэбит этэ. Айдааннаахтык холбоспуппут. Сорохтор: «Багынанова карьератын оҥостоору салайааччыга кэргэн таҕыста», — диэбиттэрэ.
Оҕолор биэс сыл устата дьахтар илиитин, ийэ сылаас сыһыанын билбэтэхтэрэ тута көстөрө. Сэттис кылааска үөрэнэр Коля ыстаанын тобугун абырахтаатахпына наһаа үөрэрэ. Ахсыс кылааска үөрэнэр Надялыын бииргэ танцыга сылдьарым, хоонньоһон утуйарбыт. Оҕолорго ити курдук сыстыбытым. Лиза бастаан утаа аҕатыгар күнүүлүүрэ. «Паапам аттыгар мин олоробун», — диирэ. Ырбаахы, туос ыаҕайа тигэммин «албыннааммын» (күлэр) начаас чугаһаппытым.
Сөдүөт Абаҕаҕа гастроллуу сылдьан ийэтигэр: «Хап-хара, хап-хатыҥыр дьахтары аҕалабын», — диэн эппит этэ. «Сирэйигэр суорат кутан салаары гынныҥ дуо, оҕолоргор эрэ үчүгэйдик сыһыаннастыҥ», — диэн ийэтэ хаһыыран кэбиспит. Абаҕаҕа тиийбиппит кэннэ биир көрүдьүөс түгэн буолбута. Бары киэһэ кутуллан сөтүөлүү киирдибит. Арай биир эмээхсин сууна сылдьар. Миигин көрө-көрө: «Ыл, хотуой, кэл, көхсүбүн анньан биэр», — диэтэ. Бу дойдуга аан бастаан саҥа үктэммит киһини, миигин этэрэ эрэ буолуо диэбэппин. Хаста да хаһыытаабытыттан миигин этэр эбит диэммин көхсүн сууйан биэрдим. Эбэбит дьүөгэтэ Маайа маннааҕы дьахтар сылдьар диэн ыҥырбыт эбит. Онон кийииттээһиммин көҕүс сууйуутуттан саҕалаабытым (күлэр). Сөдүөт от охсорго үөрэппитэ.
Дьокуускайга икки хостоох хрущевкаҕа биир хоско кыргыттарбыт, саалаҕа үс уолбут, бэйэбит куукунаҕа остуол анныгар утуйарбыт. Профсоюзка үлэлиир Валентина Ивановна Кириллина оччолорго артыысканан үлэлиирэ. Биир сарсыарда биһиэхэ тиийэн кэллэ. Кылаабынай режиссера остуол анныгар сытарын көрөн баран соһуйда. Дьиэтигэр Сөдүөт аһара боростуой киһи этэ. Миискэҕэ билгиччи миин буһарара, иһит сууйара, дьиэҕэ-уокка наһаа бүгүрү буолара. Мин уолаттарбар олус үчүгэйдик сыһыаннаһара. Геналаах Гера кинини тута «паапа» диэбиттэрэ. Оҕолоро бэйэлэрэ билиилэринэн-көрүүлэринэн үөрэххэ киирбиттэрэ. Мас хайдыбытын курдук көнө этэ. Ол оннугар атын оҕолор үөрэххэ киирэллэригэр көмөлөһөрө. Кадры бэлэмнээһиҥҥэ болҕомтотун күүскэ уурара. Кини кинигэни мунньарын сөбүлүүрэ, — диэн ахтар — таптыыр киһитин туһунан Зоя Петровна.

Ыра санаа туолуута

Оҕо сылдьан, биэстээхпэр-алталаахпар эбитэ дуу, күөх экранынан Николай Якутскай «Төлкө» драматын наһаа сөбүлүү көрбүппүн өйдүүбүн. Сорох сюжеттара киинэ курдук тыыннаах айылҕаҕа уһуллубут этэ. Дьиэни дьиҥнээхтик уматаллара өйбөр хатанан хаалбыт. Манна Зоя Петровна Маайа оруолун толорбут эбит. Бу драма бөлүөҥкэтэ кыайан хараллыбатаҕа хомолтолоох.
Кини бу драма Саха театрыгар туруоруллуон олус күүскэ баҕарара. Киһи күүскэ баҕардаҕына, ыра санаата туолар дииллэрэ кырдьык. Зоя Петровна быйыл бэлиэ сааһын туолар сылыгар театр кылаабынай режиссера Руслан Тараховскай «Төлкөнү» туруоран, көрөөччүлэр иннилэригэр таһаарда.
Оччотооҕу кадр тиийбэт буолан, кини«Чурум-чурумчукуга» уонна «Жизельгэ» кини балеттаан турардаах.
Сөбүлүүр артыыспыт, көрөөччү тапталын уонна хайҕалын өссө өр да кэмнэргэ ыла тур диэн алгыстаах этиинэн суруйуубун түмүктүүбүн.

Людмила НОГОВИЦЫНА.