Баҕа санааны батыһан

— Кеша, бэйэҥ тускунан кылгастык били­һиннэриэҥ дуо? Хантан төрүттээххиний, ханнык үөрэҕи бүтэрбиккиний?
— Үтүө күнүнэн, «Ил Түмэн» хаһыат ааҕааччылара! Мин 1991 сыллаахха ахсынньы ый 12 күнүгэр Үөһээ Дьааҥы оройуонун Адыаччы нэһилиэгэр күн сирин көрбүтүм. Оҕо сааһым төрөөбүт Адыаччыбар ааспыта. Оскуолабын үчүгэйдик түмүктээн, М.К.Аммосов аатынан ХИФУ Естественнай наука институтугар «Айылҕаны туһанааччы эколог» салааҕа туттарсан киирбитим. Олох кыра сааспыттан айылҕалыын алтыһан улааппытым. Мин санаабар, айылҕалыын алтыһыы диэн саамай кэрэ сынньалаҥ. Төрөөбүт дойдум киэн туттар, ытыктыыр сирэ — Киһилээх хайатын кута-сүрэ айылҕаҕа чугас буола улаатарбар улахан суолтаны ылбыта дии саныыбын. 2014 сылга үөрэхпин ситиһиилээхтик бүтэрбитим.

— Кеша, оччоҕо эн билигин сөбүлээн дьарыктанар үлэҥ бэйэҥ идэҕэр олох чугас эбит дии…
— Кырдьык, мин идэм айылҕаны кытта лаппа чу­гас ситимнээх. Ол курдук, айылҕаны туһалаахтык, табыгастаахтык туһаныы диэн буолар. Аныгы киһи буоларым быһыытынан, үөрэхпин бүтэ­рээт да, туризм эйгэтин интэриэһиргээбитим. Уруккуттан ыра санаа оҥостубут баҕабын батыһан, туризм эйгэтин сиһилии үөрэтэн, элбэх информацияны көрдөөн баран, бюджет тэрилтэтигэр үлэлии киирбэккэ, бэйэм тэрилтэ арыммытым. Мин иннибэр турар саамай сүрүн сорук — айылҕаҕа хоромньуну, алдьатыыны оҥорбокко, экологический туризмы сайыннарыы. Олох балысханнык сайдар кэмигэр айылҕаны харыстаан туһаныахпытын наада. Уопса­йынан, киһи олоҕун тухары бэйэтин баҕатын батыһыахтаах, оччоҕо туох барыта табыллар. Үлэҕинэн ис сүрэххиттэн сөбү­лээн дьарыктанар буоллаххына эрэ, үтүө түмүктээх буолар эбит.

— Кылгастык тэрилтэҥ ту­һу­нан сырдата түс эрэ. Ханнык өҥөнү оҥороҕутуй?
— Хампаанньам аата «Одун» ХЭТ диэн буолар. 2015 сыллаахха тэриллибитэ. Биһиги билигин сүрүн хайысхабыт — Саха сирин иһигэр туризм. Ба­ры билэрбит курдук, Сахабыт сирин айылҕата хатыламмат кэрэ көстүүтүнэн, ырааһынан аатырар. Биһиги дьоҥҥо-сэргэҕэ Саха сирин ураты айылҕатын били­һиннэрэбит. Ол курдук, биир күннээх экскурсиялары, хас да күннээх туурдары, авиатуурдары, автобуһунан туурдары уо.д.а. өҥөлөрү оҥоробут.
— Бастаан утаа бэйэ дьыалатын тэринэр кэмҥэр судаарыстыбаттан туох эмэ көмөнү туһаммытыҥ дуо?
— Аан бастаан тэринэрбэр хантан да көмө көрдөөбөтөҕүм. Барыта «с нуля» саҕаламмыта. Кэлин, ол эбэтэр 2016 сылга, хампаанньам “Бизнес-Инкубаторга” киирбитэ. Онон ити тэрилтэ атахпар бигэтик турарбар улахан көмө буолла диэххэ сөп.

— Эһиги туристическай фирмаҕыт Саха сиригэр кэн­ники кэмҥэ дьон ортотугар кэрэхсэнэр буолан эрэр…
— «Саха киһитэ — айылҕа оҕото» диэн мээнэҕэ эппэттэр. Киһи ханнык эрэ түгэҥҥэ күннээҕи түбүктэн сылайан син биир айылҕаҕа тардыһар. Куорат кэлиилээх-барыылаах олоҕуттан сынньана, айылҕаттан күүс-уох эбинэ тахсаллар. Кэнники кэмҥэ ыччаттар бөлөҕүнэн айанныыр буолбуттара миигин олус үөрдэр. Кинилэр хайаан да сир-дойду иччитин маанылаан аһаталлара эмиэ кэрэхсэбиллээх.
— Атын турфирмалартан туох уратылааххытый? Мар­шруттары бэйэҥ оҥороҕун дуо?
— Атын турфирмалартан уратыбыт диэн, мин саныахпар, удамыр сыанаҕа айылҕаны кытта ситими олохтооһун буолар. Маршруттарбын барытын бэйэм оҥоробун.
— Билигин эһиги үлэҕитигэр туох улахан кыһалҕа баарый? Судаа­рыстыбаттан туох көмө оҥоһуллара буоллар диэн баҕа санаалааххыный?
— Ханнык баҕарар кыһалҕа быһаарыллар. Эдэр дьон туохтан да чаҕыйбакка, иннин диэки дьулуһан иһиэхпитин эрэ наада. Билигин тирээн турар сүрүн кыһалҕабыт диэн бэйэбит тырааныспарбыт суоҕа буолар. Ол эрээри, сотору кэминэн ити боппуруос быһаарыллыа диэн эрэллээхпин.

— Быйыл саас туристарга ханнык өҥөнү оҥороҕутуй? Ханнык маршруттар баал­ларый?
— Билигин хас субуота ахсын туристары Өлүөнэ очуостарыгар автобуһунан илдьэбит. Онтон ураты Өймөкөөн, Дьааҥы хайаларынан туурдар бааллар.
— Эһиги өҥөҕүтүнэн тас дойду туристара туһаммыттара дуо? Уопсайынан, килийиэннэргитин хайдах булаҕытый?
— Соҕуруу Кореяттан, Ан­глият­тан, Чехияттан, Ита­лияттан, Кытайтан, Словакияттан, Францияттан уонна да атын тас дойдулартан кэлэ сылдьар туристар биһиги хампаанньабыт нөҥүө айылҕаҕа сынньанан барбыттара. Рекламабыт үксүн Интернет нөҥүө ааһар.

— Түмүккэ инники былааннарыҥ туһунан кэп­сиэҥ дуо? Бэйэ дьыалатын тэриниэн баҕалаах ыччаттарга тугу сүбэлиэҥ этэй?
— Инники былааным — бизнеспин сэмээр сайыннаран, хайысхатын кэҥэтэн иһиэм. Бэйэ дьыалатын тэриниэн баҕалаах дьоҥҥо сүбэлиэм этэ, бастатан туран, туохтан да куттаммакка, көмө көрдүү олорбокко, бэйэҕит идеяларгытын олоххо киллэрэн иһиҥ. Саха сирин ыччатыгар үрдүк ситиһиилэри, сыал-сорук туруорунан үлэлээн-хамсаан, үүнэн-сайдан иһэллэригэр баҕарабын! Өрөспүүбүлүкэҕэ биллэриллибит Ыччат сыла хас биирдии эдэр киһиэхэ кэрэҕэ, сырдыкка эрэли сахтын!
— Иннокентий, сиһилии кэпсээниҥ иһин махтанабын! Эйиэхэ өссө үрдүк сити­һиилэри, саҥа толкуйу баҕа­рабын!