Багдарыын Сүлбэ үлэтин сыаналыыр уолдьаста

Бу сэттэ сүүстэн тахса страницалаах чахчы астык үлэ. Кинигэ кыһатын кылаабынай редактора В.Н.Луковцев этэринэн, үбүлээһинэ кыалыннаҕына аны хас даҕаны туома бэчээттэниэҕэ.
Саха тылын үөрэҕэр ааттары үөрэтиини төрүттээбит М.С.Иванов – Багдарыын Сүлбэ талыллыбыт үлэлэрин бу төрдүс туомугар сир аатыгар суруйбут “Топонимика Якутии” диэн матырыйааллара уонна научнай ыстатыйалара киирбиттэр. Ону сэргэ кэнники кэмҥэ киһи аатын үйэтитиигэ анаабыт “Түгэх өбүгэлэрбит”, “Оройтон саҕалаан” үлэлэрэ бэчээттэммиттэр. Багдарыын Сүлбэ наука бу салаатынан, ономастика үөрэҕинэн, төрөөбүт норуотун олоҕун, сайдан кэлбит суолун сырдатарга холоммут.
Ааттары ырытар үөрэхтээхтэр билинэллэринэн, үйэ, онтон да кылгас кэм устата, сир аатын отут бырыһыана сүтэр эбит. Ону таба өйдөөбүт курдук, Багдарыын Сүлбэ ааспыт үйэ 60-с сылларыттан саҕалаан ХIХ үйэ бүтүүтэ төрөөбүт кырдьаҕастары баттаһа сир, дьон аатын сурунан хаалбыта бэйэтин уонна саха дьонун дьолугар эбит. Кини биирдэ даҕаны тохтоон, бэйэтэ этэринэн, “уурастаан” хаалбакка, үйэ аҥаара кэм устата сүүһүнэн ахсааннаах ытык кырдьаҕастары, сээркээн сэһэнньиттэри кытары көрсүһэн муспут картотекатын баайа уонна суолтата итиннэ сытар. Билигин ону хатылаппаккын, билэр, былыргыны сэһэн оҥостон кэпсиир кырдьаҕастар суохтар. Олох оонньуута оннук эбит. Кэм-кэрдии кистэнэрдээх, ол билиитэ көлүөнэттэн-көлүөнэҕэ бэриллибэт эбит.
Саха Республикатын Правительствота, чуолаан Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ А.Н.Жирков учуонайга бэйэтинэн сылдьан, кини картотекаларын, үлэлэрин, библиотекатын астына көрөн, науканы, историяны, саха норуотун духуобунай культуратын билэр, өйдүүр, өрө тутар киһи буолан, бу сүдү суолталаах научнай үлэни туруорсан, туруулаһан бэчээккэ таһаартарбыта хайҕаллаах. Багдарыын Сүлбэ радионан тыл этиитигэр Александр Николаевичка сиэрдээхтик махтаммытын истэн турабын.
Михаил Спиридонович үлэтин-сырыытын сырдата сатыыр наадата суох, сахалыы тыллаах дьон-сэргэ ону бэркэ билэр. Мин кини аймаҕа, биир дойдулааҕа, үөрэнээччитэ эҥин буолбатахпын. Көннөрү кини сүдү талааныгар сүгүрүйээччи, айымньытын элбэх ахсааннаах ааҕааччыларыттан биирдэстэрэ уонна, бэйэтэ билинэринэн, информатора эрэ буолабын.
Михаил Спиридонович үйэтин тухары муспут сир, дьон ааттарыгар сыһыаннаах тугунан даҕаны кэмнэммэт научнай суолталаах үлэтэ уһулуччулаах этнограф-учуонай Г.Ксенофонтов “Урааҥхай сахаларын”, “Эллэйаадатын”, улуу Ойуунускай “Дьулуруйар Ньургун Боотурун”, саха өтө көрөөччү-бөлүһүөгэ Өксөкүлээх Өлөксөй “Ойуунун түүлүн” кытта сэргэ турар, норуоппутугар тугунан даҕаны сыаналаммат сүдү духуобунай баай буолара саарбахтаммат.
Кини үйэ аҥаара кэм устата илиитин араарбакка дьаныардаахтык дьарыктанан топонимикаҕа, антропонимикаҕа уонтан тахса кинигэни, хас даҕаны уус-уран, документальнай кинигэлэри, сүүһүнэн ааҕыллар ыстатыйалары бэчээттэтэн таһаарда. Кини үлэлэрэ мэлдьитин даҕаны дириҥ ис хоһоонноох, саха дьонун төрөөбүт олоҕун муударайынан, мындырынан киэн туттууга иитэр-үөрэтэр ураты тыыннаах буолаллар.
Саха сирин топонимикатын үөрэтиигэ М.С.Иванов – Багдарыын Сүлбэ үлэтэ – үйэлээх научнай ситиһии, биһиги сирбит, омукпут, тылбыт историятын уруккутун уонна билиҥҥитин үөрэтиигэ тугунан да кэмнэммэт суолталаах дьоһуннаах көмө, өҥө, төрөөбүт норуотугар улахан суолталаах бэлэх. Дьыл-хонук ааһан истэҕин аайы бу үлэ суолтата улаатан иһиэҕэ. Багдарыын Сүлбэ кинигэлэрин таһынан, кини сүүһүнэн тыһыынча ахсааннаах картотекатын үөрэтии, бэчээттээһин үлэтэ саҕаланыаҕа. Саха дьоно, научнай эйгэтэ уһулуччулаах чинчийээччигэ махтаналлара ахсыа суоҕа, — диэн Александр Николаевич, учуонай үлэтин бастакы туомугар суруйбут киирии тылыгар саамай сөптөөх сыанабылы быспыта.
Аны суруйуубун түмүктүүр кэриэтэ эттэхпинэ, талааннаах публицист-суруйааччы, уһулуччулаах педагог, тыл үөрэхтээҕэ, историк, саха топонимикатын айбыт аҕата М.И.Иванов – Багдарыын Сүлбэ бу бэйэлээх сүҥкэн үлэтэ баччааҥҥа диэри сөптөөх сыанабылы ыла илигэ сиэргэ баппат, өйдөммөт.

Николай КҮндҮлҮн,
СР культуратын үтүөлээх үлэһитэ,
кыраайы үөрэтээччи.