Чулуу муосчут, ураты уһуйааччы

1917 сыл атырдьах ыйын 15 күнүгэр Саха АССР искусстволарын үтүөлээх деятелэ, И.Е. Репин аатынан РСФСР Государственнай премиятын лауреата, мамонт уҥуоҕунан чахчы сиэдэрэй оҥоһуктарынан дьарыгырбыт Аан дойдуга биллэр Семен Николаевич Пестерев төрөөбүтэ 100 сылын туолла. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн ойуулуур-дьүһүннүүр искусство сайдарын туһугар Семен Николаевич сыратын-сылбатын элбэхтик биэрбитин биллим. Ол туһунан Сэбиэскэй былаас саҕана үрдүкү былааска олорбут дьоннордуун суруйсубут, туруоруспут докумуоннара туоһулууллар. Соҕотох бэйэтэ мамонт муоһунан таһыччы талааннаахтык үлэлээбитин үрдүнэн, искусство эйгэтигэр академиктардыын улахан суолталаах боппуруостары куруутун быһаарсан сакаас ылар эбит. Олору кэмигэр чопчу оҥорон-чочуйан, Саха сирин муосчуттара инники күөҥҥэ тахсыыларын ситиспитэ саарбахтаммат. Мин скульптар сыралаах үлэтин үрдүктүк сыаналаан астынным, дуоһуйдум.
Иккиһинэн, С.Н. Пестерев устар сааһыгар худуоһунньук, чулуу муосчут уонна уратытык уһуйар педагог идэтинэн киэҥник биллибит. Кини «Дом народного творчества» иһинэн бэйэтин бэртээхэй методист быһыытынан биллэрбит. Пионердар дыбарыастарыгар “Юный косторез” диэн куруһуогу иилээн-саҕалаан салайбыт кэмнэригэр киниэхэ дьарыгырбыт үөрэнээччилэр испииһэктэриттэн элбэҕи биллим.
1960-1972 сс. Дьокуус­кайдааҕы художественнай училище иһинэн мамонт муоһунан уус-уран айымньылары айарга, уһуйан, элбэх талааннаах дьону кэрэҕэ иитэлээн таһаартаабыта. Сэргэх үлэлэринэн киэҥник Аан дойду быыстапкаларыгар тиийэ биллибит художниктары ааттаталыыбын:Николай Амыдаев, Георгий Родионов, Степан Петров, Василий Бочкарев, Семен Прокопьев, Раиса Бурцева. Кинилэртэн Георгий Николаевич Родионовы мин өрдөөҕүттэн «Дьулуур» кулуупка сүүрэр эрдэхпиттэн билэбин. Кэлин сүүрбэччэ сылтан бэттэх бастыҥнартан-бастыҥ муосчут, марафонец, коллекционер, профессор, доцент, быһыытынан кинини билинэбин. Мин Семен Николаевич педагогическай үлэтин 1968 сылтан бэттэх сиһилии билэбин. 1966 с. күһүнүгэр ДьХУ преподавателлэрэ, «Якутзолото» кылаабынай инженердэрэ, Саха сирин суруйааччылара Хатас оскуолатын кытары шефтэһэллэригэр көрдөһөннөр, сөбүлэҥнэрин ылан, дуогабар түһэрсибит педагогтартан биирдэстэрэ буолбуппунан билиҥҥэ диэри киэн туттабын. Ол сыллары санаан ааһабын. 1978 сыл сайына. Аппа уҥуор бэттэх диэки кэлиигэ уун-утары муннукка от күөх хаптаһын тутуулаах кинигэлэри атыылыыр киоскаттан Пестерев биһикки халлаан күөх тастаах А.Е. Кулаковскай- Өксөкүлээх Өлөксөй «Ырыа – хоһоон» диэн кинигэтин атыыласпыппыт. Таарыйа үстүү туомнаах Э.К. Пекарскай тылдьытын ылан астынан турардаахпыт. Оттон билигин ол киоска оннугар Ленин проспега уонна Кулаковскай уулуссатын быһа охсор сиригэр светофор турар. Кинигэлэрбитин кыбынан баран иһэн, Сэргэлээх уопсай дьиэлэрин диэки барыы өттүгэр эриэйкэ мастарынан кэдэрги иэҕиллибит систээх ыскамыайкаҕа Пестерев: «Чэ, манна олоро түһүөх эрэ», – диэт, халлан күөх кинигэтин арыйа баттаабыта. 133-с страницаҕа баары доргуччу ааҕан иһитиннэрдэ:

Үгүс үтүөнү үөдүппүт,
Үс дойду өйүн үксэппит,
Үтүө үөрэхпит диэн
ааттыыр…

Ити «Ойуун түүлэ» поэматтан быһа тардыы ис хоһооно дириҥин, эйгэтэ киэҥин, кэскилэ кэтитин иккиэн биир киһи курдук өйдүү түспүппүт. Улуу бөһүлүөк Кулаковскай норуот сайдарын туһугар хотугу дойду норуотугар сырдатыы, үөрэх, үөрэхтээһин эрчимнээхтик киирэригэр ыҥырбыт эбит диэн түмүктээт, Сэргэлээх остолобуойугар аһыырдыы хаамса турбуппут. Куйаас да күн этэ. Мин ол хааман иһэн кини «Оскуолаҕа» уонна «Хоту дойду оскуола оҕолоро» оҥоһуктарыттан астынарбын биллэрэн, хайҕал тылларынан санааларбын үллэстэн, суол уһунун билбэккэ үрдүк кирилиэстээх эбиэттиир сирбитигэр тиийэн кэлбиппит. Олоҕум миигин улуу муосчуттуун оннук уун-утары көрсүһүннэртиир түгэннэрин санаан-ахтан ааһабын.
Мантан аллара, ааҕааччылар, тус бэйэҕитинэн Семен Николаевич сорох үлэлэрин көрөргүтүгэр анаан хаартыскаларынан холобурдары хомуйбуппун көрдөрүүгэ таһаарабын.

Скульптор айымньыларыгар санаалар

Маастар-муосчут айымньылаах уус-уран кэрэ уонна уһун үйэлээх үлэлэрин хомуйа тутан хронологическай таблица чэрчитинэн кэчигирэттэххэ маннык буолла: «Борьба с волками» (1952), «Охота на медведя» (1957),«Арканщик» (1958),«В школу» (1966),«За власть Советов»,«На тебеневке»,«Жеребец и волк» (1967),«Праздник оленя» (1969),«Старинная якутская свадьба» (1970-1971),«Якутия – мать» (1975),«Школьник севера»,«Дары Лены» (1977),«На зимовье» (1978),«Бой лесных великанов» (1979),«Скачущие лошади»,«Оленья карта»,«Олениха с олененком»,«Якутия» (1981),«Мир, труд, дружба» (1982),«Медведица – рыбачка» (1959),.. тыынар-тыыннаахтар (кыыл, сүөһү, балык, үөн-көйүүр уо.д.а.), харамайдар хара маҥнайгыттан Пестерев айар үлэтигэр тирэх, төрүт өйдөбүллэринэн буолбуттара көстөр. Муосчут онно олоҕуран сүдү үлэлэри үөскэтэн-төрөтөн таһаарбыттарын чахчы итэҕэйэҕин. Итинтэн Семен Пестерев үгүс үлэлэрэ анималистическай жанрга сыһыаннаахтара көстөр. Маастар-муосчут оҥоһуктарынан аналистическай жанртан таһыччы тахсан, социальнай политиканы сырдатар: «В школу» (1966), «За власть Советов», «Старинная якутская свадьба» (1970-1971); үөрэҕирии политикатыгар – сырдыкка тардыһыы күүһүн: «В школу» (1966), «Школьники Севера» (1977) оҥортообута үчүгэйин! Социологияҕа хас даҕаны үлэлэрэ этиллибит испииһэккэ бааллар. Олортон «Мир, труд, дружба» (1982), А.Е. Кулаковскай «Оттоку олук алгыһа» хоһоонугар анаабыттыы оҥоһук күн сирин көрбүтэ үөрүүлээх. Онтон, бэл, бүгүҥҥү күннэри өтө көрбүттүү мамонт муоһугар үйэтитийбитэ кэрэтиэн!
Муосчут анималист жанртан айар үлэтин саҕалаан баран сыыйа-баайа саха сирин историятын, фольклорун, хоту дойду үгэс буолбут олоҕун-дьаһаҕын ымпыктаан-чымпыктаан чочуйбут аххан эбит. Холобурдарга сигэнним: «Медведица – рыбачка» (1959) – ийэ эһэ оҕолоругар туу иһиттэн соболору сүөкээн биэрэ турарын көрөбүт, «Обмен опытом» (1962), «Красноармейцы на Севере» (1968), «Дети сада на прогулке» (1968-1969), «Встреча врача на селе» (1971-1973), «На зимовье» (1977-1978), «Старинная якутская свадьба» (1970-1971), «С удачной охоты. Байанай» (1976), «Школьники Севера» (1977).
Семен Пестерев «Оскуолаҕа айан» үлэтигэр хоһуллубуту бары сүрэхтэригэр олус чугастык ылыналларын бэркэ билэбит. Композиция өйдөбүлүнэн субу скульптураҕа туох да ордук-хос суох. Барыта орун-оннугар чочуйуллубут. Тугу да эбэр, эбэтэр көҕүрэтэр табыллыбат, үлэ сиппит-хоппут. Хоп курдук улуу скульптура буолан киһи кутун-сүрүн өрө көтөҕөр күүстэх, эрэли биэрэр энергиялаах. Маныаха сыыдам айанын таһынан, ыттыын-наарталыын, муоһулааччылыын-оҕолордуун тус инникигэ,, үөрэххэ дьулуһуу композиция кульминациятынан буолара ала-чуо көстөр. Оттон «Колхозный табун» (1961), «Сылгыһыт» атын үрдүгэр олорон, көй салгын устунан көтүтэн иһэрин оҥорон көрөҕүн, бу үлэ уонна скульптор атын да киһи өйүн-санаатын оонньотор, уһугуннарар оҥоһуктара композиция чыпчаалынан буолаллара саарбахтаммат. Семен Николаевич педагог, куруһуоктары салайааччы, брошюралары бэчээккэ таһаарааччы пропагандист, методист-учуутал, бэртээхэй сүбэһит, үтүө майгытынан биллэр улуу киһинэн буолар.

Николай
КОРНИЛОВ – Сардаҥа,
Россия суруналыыстарын Союһун чилиэнэ.