Герой уонна бойобуой Албан аат куораттарынан айан

Музей-уһаайбаҕа Юрий Алексеевич ийэтигэр, Анна Тимофеевнаҕа, Саха Өрөспүүбүлүкэтин маҥнайгы Президенэ М.Е.Николаев оҥорторбут памятнигын көрдүбүт, хаартыскаҕа түһэр­дибит. Онтон салгыы Юрий Алексеевич төрөөбүт дэриэбинэтигэр тиийэн, Гагариннар сэрии иннинээҕи уонна сэрии кэмигэр олорбут, билигин музей буолбут дьиэлэрин-уоттарын көрдүбүт.

Музей-уһаайба научнай сотруднига кэпсииринэн, Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии кэмигэр манна поляк төрүттээх, немецтэргэ сулууспалыыр байыаннай офицер олорбут. Гагариннааҕы хамначчыт оҥостубут, дьиэлэриттэн үүрэн баран, дьиэлэрин күлүк өттүгэр землянка оҥостон олорорго көҥүллээбит уонна бэйэтин харабыллыырга, кими да киниттэн көҥүлэ суох уһаайбаҕа чугаһатымаҥ диэн кытаанахтык сорудахтаабыт. Кыһыллар куоракка чугаһыыр кэмнэригэр эмискэ киһилэрэ сүтэн хаалбыт, кэлбэт буолбут.

Онтон Юрий Алексеевич космоска тахса сылдьыбытын кэннэ, арай биир күн тас дойду киһитэ бу уһаайбаны көрө кэлбит. Көрдөрбүттэр. Онтон киһилэрэ Гагариннар дьиэ кэргэн сэрии кэмигэр олорбут землянкаларыгар арыалдьыта суох тиийэн, киирэн бэрт уһун кэм устата олорон, сытан баран, ытаабыт-соҥообут сирэйдээх-харахтаах, сүөм түспүт киһи, махтаммыта буола-буола тахсан барбыта үһү.

Мантан киэһэ биир дойдулаахпытын Сидоровы кытта илии тутуһан, аныгыс көрсүөххэ дылы дэһэн, киһибитигэр, кини дьиэ кэргэнигэр бары үтүөнү ис сүрэхтэн баҕаран туран, автобуска олорон Москубалаатыбыт.

Клин куорат уонна чөркөөхтөр

Клин куоракка Петр Семеновичтыын массыына наймылаһан, эрдэ айаннаан сөпкө кэлбиппит. Клин куорат баһылыга Сокольская Алена Дмитриевна Москваттан киһи кэлэн, ханна эрэ барар буолан, биһигини кытта уһуннук кэпсэппэтэҕэ. Бэйэтин оннугар Пугачева Татьяна Вениаминовнаны, кадрга солбуйааччытын хаалларбыта, биһигини кытта быһаарсарга сорудахтаабыта.

Онон бэрт аҕыйах бириэмэ иһинэн наадыйар дьоммут: ветераннар Сэбиэттэрин салайааччыта Скрябин Александр Филиппович, кини солбуйааччыта Бульгин Владимир Сергеевич, үөрэх управлениетын начальнига Завальнюк Елена Васильевна, культура управлениетын салайааччыта Уманская Елена Борисовна били Москваттан кэлбит салайааччыны кытта көрсө мунньахха кэлбит буоланнар, Пугачева Татьяна Вениаминовна ыҥыртаан ылан, биһиги кэпсээммитин, баҕабытын, сыалбытын-сорукпутун иһиттилэр. Биһиги Октябрьскай нэһилиэк дьаһалтатын баһылыга Аржаков М.Г. уонна П.А.Ойуунускай аатынан орто оскуола директора Саввин А.П. сорудахтарын толоро, Клин куораты кытта шефтэһиилэрин төрүттээри сылдьарбытын эттибит.

Шефтэһии историческай төрүөттээх, а.э. 1942 с. немецтэри Клиннээҕи-Солнечногорскайдааҕы оборонительнай операция былаанын быһыытынан үлтүрүтүү кэнниттэн, Клин куорат олохтоохторугар Чөркөөхтөн элбэх сылаас таҥас тиийбит. Ити туһунан 1942 с. ыам ыйын 1 күнүнээҕи «Коммунист» хаһыакка суруллубут, Клин куорат горисполкомун бэрэссэдээтэлэ Ипатов чөркөөхтөргө махтал суруга бэчээттэммит.

Бары олус интэриэстээх буоламмыт уһуннук кэпсэттибит, шефтэһии, билсэн-көрсөн бардахха, кыаллар, хайаан да чөркөөхтөрү көрсүөхпүт, кэллиннэр диэн этиилэрин истэн, көрсүһүүбүтүн түмүктээтибит.

Мантан ыла оскуола музейынан, куорат памятниктарынан сырыттыбыт. Бүтэһиккэ түмсүбүт дьоммутун кытта уопсай хаартыскаҕа түһэн, бу Клин куоракка сырыыбытын үйэтиттибит. Клин куораты кытта сибээстэһэр суолу-ииһи буллубут, мантан ыла чөркөөхтөрүм бу үлэни салгыылларыгар эрэлим улахан.

Бородиноҕа силлиэни аннынан

Онтон дьэ, Ийэ дойдутун көмүскээһиҥҥэ улуу нуучча норуотун элбэх хаана тохтубут, Наполеон, ньиэмэс армияларын үлтүрүппүт Ытык сиригэр Бородиноҕа кэлэн турабыт.
Саха сирин Бэрэстэбиитэлистибэтин көмөтүнэн бу сырыыбытыгар анал массыыналанан, аны суоппарбыт Волынец Евгений Александрович сэргэх кэпсээннэрин истэн суолу билбэккэ хааллыбыт. Массыына иһигэр син сылаас, оттон таһырдьа массыынабытын хамсатар, киһи сирэйин быһа охсор, таҥаһын сыыһын курдары үрэр тыал, силлиэ, тымныы бөҕө бу уйаара-кэйээрэ биллибэт Бородино хонуутун баһылаабыттар.

Музей-комплекска техника да, дьон да сылдьыбатаҕа ырааппыт. Биһиги да айаннаан кэлбит суолбутугар Бородиноҕа чугаһаан истэх аайы тибии бөҕө этэ. Суолу сорох кэмҥэ көрдөрбөт хаар буурҕа будулуйан ылара, массыына суолун-ииһин бүөлүүрэ. Дьэ, итинник, Бородино хонуутугар суолбутун сүтэрэ-сүтэрэ айаннаан музей-комплекс хонтуоратын буллубут.

Хонтуораҕа музей-комплекс директора суох буолан, кини научнай солбуйааччытын, РФ культуратын үтүөлээх үлэһитин Горбунов Александр Викторовиһы кытта кэпсэттибит. Кэпсэтии син ыарахан соҕустук саҕаланна. «Эһигини күүппэтэхпит» тылынан саҕаламмыт кэпсэтии кэҥээбэт, туһалаабат буолла дии олордохпуна, Петр Семеновиһым киирэн кэллэ, киһибин: «РФ фотожурналиһа», – диэн билиһиннэрдим.

Петр Семенович дорооболоһон-дыраастыйдаһан бүтүүтэ дьиэлээх киһибит хайдах эрэ бэртэх кэлэн, дьэ киһилии кэпсэтэн бардыбыт. Онтон сыыйа-баайа Александр Викторович кылаабынай хранитель Целорунго Марина Николаевнаны, методист (научнай үлэҕэ) Аржакова Юлия Сергеевнаны, отдел сэбиэдиссэйэ Суханов Александр Александровиһы ыҥыртаан кэпсэтиибитин салҕаатыбыт.

Түмүгэр Александр Викторовичпыт дьонугар Бородино туһунан кинигэнэн, халандаарынан, видеоматырыйаалынан уонна, аҕыйах да буоллар, сэрии толоонуттан булуллубут, учуокка киирэ илик каасканан, гильзанан уо.д.а. көмөлөһөргө сорудахтаата. Онтон итилэри бэлэмниир кэмнэригэр биһиэхэ Бородино музейын көрдөрөргө арыалдьытынан научнай үлэ методиһын Юлия Сергеевнаны анаата. «Адьас бараргытыгар киирэ сылдьаарыҥ, таһынан баран хаалымаҥ», – диэтэ Александр Викторович.

«Бородино» музей комплексын, дьиҥэр, аҕыйах чаас кыайан көрбөккүн, адьас кырата, сирийэн көрөр буоллаххына 2-3 да хонук кыра дииллэр. Үс чаас курдук кэмҥэ Бородино музей-комплексын көрдүбүт, Петр Семеновичтыын икки аппараатынан хаартыскаҕа түһэрэ сатаатыбыт. Музейы көрөр баҕа күүһүттэн Бородино хонуутун тыалын-кууһун төрүт да умнан кэбистибит.

Бириэмэ киэһэрэн, төттөрү айаннаары музей хонтуоратыгар тиийэн, Александр Викторовичтыын көрүстүбүт. Киһим «кэһии бөҕөнү» биэрдэ. Бүтэһигэр кини салайар үлэһиттэринээн анаан-минээн хаартыскаҕа түстүбүт.

Онтон киһим сүбэлээтэ: «Бачча кэлэн баран, сахалар сэриилэспит Ельня дэриэбинэтин уонна онно Саха сирин Президенэ М.Е.Николаев туруортарбыт памятнигын көрүҥ, мин эһигини сылдьыахтара диэн Ельня дэриэбинэ старостатыттан суолун-ииһин ыйыталастым, оҥорбуттар, суол-иис баар», – диэтэ.

Биһиги суоппарбытын кытта сүбэлэһэн баран «барабыт» диэн буолла. Александр Викторович арыалдьытынан били үлэһитин Юлия Сергеевнаны биэрдэ.

Ельняҕа Михаил Николаев туруортарбыт өйдөбүнньүгэ

Суолбут, кырдьык, оҥоһуллубут буолан 20 км бэрт түргэнник кэллибит. Арыалдьыппыт кылабыыһаны аһара түһэн, иккис кылабыыһаҕа аҕалан кыратык моһуогура сырыттыбыт. Ол гынан баран кэлин чуолкайдаан, бастакы кылабыыһаҕа тиийэн Саха сирин бастакы Президенэ М.Е.Николаев туруортарбыт памятнигын буллубут. Дьэ, кырдьык, киһи памятниктаахпын диир памятнига туруоруллубут, матырыйаала да үчүгэй, боростуой тимир-бетон буолбатах.

Памятникпытын хаартыскаҕа түһэрэн, бэйэбит эмиэ хаартыскаҕа түһэн, дьэ массыынабыт диэки баран истэхпитинэ, Ельня дэриэбинэ старостата музей салайааччытын Александр Викторович сорудаҕынан биһигини көрсө кэллэ. Билистибит. Тымников Николай Семенович диэн эбит, үйэтин тухары электригинэн үлэлээбит. Аны Николай Семеновичтыын хаттаан памятникпытыгар төнүннүбүт.

Николай Семенович сахалартан манна элбэх киһи хорсуннук сэриилэспитин туһунан чороччу улаатан иһэн истибитин кэпсээтэ. Саха сирин Президенэ М.Е.Николаев бу памятнигы оҥорторбутун иһин олус махтанар. «Ельня дэриэбинэбит биир соҕотох кэрэ-бэлиэ памятнига – сирэ буолла!» -диир.

Мин: «Урукку памятниктан туох хаалла?» – диэн ыйыппыппар, «урукку суруга хаалла» диэтэ. Ону мин музейбар биэрэригэр көрдөспүппүн, киһим үөрүүнэн ылынна.

Онтон аны кини дьиэтигэр бардыбыт, чугас олорор эбит. Кэргэнин Ольга Васильевнаны кытта билиһиннэрдэ, чэйгэ ыҥырбыттарын аккаастанныбыт. Били сурукпутун староста хаһаайыстыбаннай дьыалатыгар тутта сылдьар эбит, уу бидонун анныгар, сиргэ сыстыбатын диэн олбох гыммытын, нэһиилэ сиртэн арааран биэрдэ. Дьэ ити курдук Ельня дэриэбинэттэн икки мрамор билиитэлээх, «Бородино» музей-комплекстан икки суумка кинигэлээх, сэрии хонуутуттан көстүбүт, аҕыйах да буоллар, экспонаттардаах Ийэ дойдубут киинигэр Москваҕа айаннаатыбыт. Москваҕа букатын түүн кэллибит.

Улуу сэрии Киин музейыгар

Төрөөбүт дойдубут киинигэр Москва куоракка Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии киин музейыгар, норуот ааттыырынан, «Поклонная гора» диэҥҥэ тиийдибит. Тыһыынчанан үлэһиттээх, 170 га сиргэ тайаан олорор музей эбит.

Сирэй директор суох буолан, биһигини Скрябин Виктор Николаевичка – директоры бастакы солбуйааччыга, философскай наука кандидатыгар, доцеҥҥа киллэрдилэр. Виктор Николаевичтыын билистибит, кыһалҕабытын кэпсэттибит. Онтон киһибит, кнопкалары баттаталаан, Дичко Виктор Викторовиһы – директор көмөлөһөөччүтүн, Морочко Владимир Павловиһы – байыаннай-патриотическай отдел начальнигын, Щербакова Елизавета Владимировнаны – тематическай быыстапка отделын сэбиэдиссэйин, кини көмөлөһөөччүтүн Милованова Дарья Сергеевнаны, директор көмөлөһөөччүтүн Заика Борис Федоровиһы уо.д.а. ыҥырда. Үлэһиттэрин мунньан, биһиги көрдөһүүбүтүттэн туох кыалларын, кыаллыбатын чуолкайдаата, юридическай өттүнэн эмиэ үөрэтэн, сыаналаан көрдүлэр. Дьэ, бу дьүүллэһии кэмигэр мунньахпытын салайар Скрябин В.Н., ордук видеоматырыйааллары эрдэттэн сайаапканан эрэ, министерствонан үгүс өттө бигэргэннэҕинэ, маны таһынан хонтуруоллуур тэрилтэлэринэн көҥүлэ эрдэ оҥоһулуннаҕына эрэ музей биэрэр эбээһинэстээҕин иһиттибит. Оннооҕор хаартыскаҕа түһэрии музей сорох саалаларыгар көҥүллэммэтин, бобулларын туһунан саҥа иһиттим.

Кэпсэтиибит түмүгэ чугаһаан истэҕин аайы дьоннорум: «…ол табыллыбат, бу табыллыбат, сокуон көҥүллээбэт…» — диэн этиилэрэ күүһүрэн, элбээн истэ.

Мин Скрябиҥҥа этэбин: «Эн сөпкө этэҕин, кумааҕы өттө бу биһиэхэ баар», – диэн баран, өрөспүүбүлүкэ ветераннарын Советыттан Будимир Дмитриевич Слепцов уонна өрөспүүбүлүкэ сүрүн музейын директора Шишигин Егор Спиридонович көрдөһүү суруктарын туттарабын. «Бириэмэбин төрүт харыһыйбаппын, оттон биирдэ бачча кэлэн баран, кырата нэдиэлэ курдук кэмҥэ эһиги музейгыт үлэтин сиһилии билсиэхпин баҕарабын. Онон, эһигини күн аайы аралдьыппат инниттэн, биһиэхэ биир специалиһы сыһыаран көмөлөһөргөр көрдөһөбүн!» – сүнньүнэн итинник ис хоһоонноох этиини оҥордум.

Түмүгэр, биһиэхэ Сергей диэн эдэркээн специалиһы сыһыардылар, Петр Семеновичпар тугу барытын хаартыскаҕа түһэрэргэ көҥүллээтилэр уонна саамай үөрбүтүм, ордук видеоматырыйаалга сайаапка оҥорон, сарсын бигэргэттэрэргэ сөбүлэстибит. Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии киин музейын босхо көрөргө анал көҥүл таһаардылар.

Аны, олус элбэх бириэмэни гостиницаттан музейга кэлэргэ сүтэрбиппит, мин атаҕым да ыалдьарынан, музейтан чугас хонор сир сураспыппытыгар, музей дирекциятын икки миэстэлээх гостиницаларыгар киллэрдилэр, төһө баҕарар олоруҥ, төлөбүрүн 300 солкуобайдыыны техническэй үлэһиттэргэ хаалларыҥ диэтилэр.

Дьэ, биһиги үөрүү бөҕө, дьыалабыт барыта санаабыт курдук табыллар суолугар-ииһигэр киирбит курдук буолла.

Скрябин Виктор Николаевич кабинетыттан тахсыыбытыгар букатын аймахтыы, доҕордуу дьон курдук буоллубут, ити 1 ч. 40 мүн. устата син элбэҕи кэпсэттибит, билистибит.
Скрябин В.Н. аттыгар олорбут киһим визиткатын көрбүтүм, аата Калашников Владимир Васильевич диэн эбит. Генерал-лейтенант. Дьэ, ити курдук Петр Семенович биһиги Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии киин музейыгар түөрт күннээх үлэбитин саҕалаатыбыт. Биһиэхэ сыһыарыллыбыт эдэр специалист Сергей көмөтүнэн ити киэһэ хойукка дылы сайаапкабытын оҥордубут. Аны ити сайаапкам сүнньүнэн салайааччым Егор Спиридонович Шишигин аатыттан Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии киин музейын кытта дуогабар бырайыагын оҥордубут.

Сүрдээх үчүгэй усулуобуйаҕа 4-5 күн устата Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии киин музейыгар үлэлээтибит. Хаартыскаҕа түһэрии бөҕөнү түһэрдибит. Быыстапка, экспозиция эгэлгэтин көрдүбүт. Түөрт күннээх турунан туран көрүүгэ биһиги бу музей түөрт гыммыт биирин эрэ көрбүт эбиппит – дьэ, улуу музей!

Били көрсүһүүгэ барыта кыаллыбатын «туойбут» дьоммут, хата, кимнээҕэр улгумнук, ис сүрэхтэриттэн көмөлөһө сатаатылар.

Биэс күннээх үлэ түмүгүнэн буолла:
— Поклонная Гора ытык буорун директоры солбуйааччы Скрябин В.Н. туттарда.
– Видеоматырыйаалынан балачча көмөлөстүлэр. Манна көмөлөһөөччүбүт Сергей барахсан үтүөтэ улахан.
— Скрябин В.Н. кинигэлэри уонна икки гильзаны бэлэхтээтэ.
— Элбэх доҕордонон, табаарыстанан, бары өттүнэн байан-тайан кэллибит.
— Генерал-лейтенант Калашников Владимир Васильевиһы кытта разведчик Андросов Г.М. боппуруоһунан хаста да кэпсэтиини саҕалаатым.

Кыайыы үбүлүөйүгэр кылааппыт

Дойдубутугар өссө эрдэ кэлиэхтээх дьон, РФ Оборонатын министерствотын баайга-дуолга Департаменыгар Таатта улууһуттан Улуу Кыайыы 70 сылынан сибээстээн Т-34 танканы биэрэргэ эрдэ ыытыллыбыт көрдөһүү суруктарбытын ирдээн өссө хас да хоннубут.
Сурукпут, оннооҕор электроннай сурукпут тиийбэтэҕинэн ити Департамент телефоннарын нүөмэрин илдьэ дьиэлииргэ тиийдибит. Аны бу күннэргэ, мин үлэм сүнньүнэн Д.К.Сивцев – Суорун Омоллооон доҕотторун, суруйааччы политсыылынай В.Г.Короленко уонна В.М., М.Н. Ионовтар сиэннэрин Москва куоракка көрдөөтүбүт. В.Г.Короленко сиэннэрин булбатыбыт, оттон Ионовтар сиэннэрэ Виктория Высоцкаяны булан көрсөн, үөрүү бөҕө буолла. Урут 1978-1979 сс. кини медицинскэй наука кандидата этэ, билигин Виктория Высоцкая доктор буолбут, үлэ-хамнас үөһүгэр сылдьар. Таатталарга эрэ буолуо дуо, Саха сирин дьонугар барытыгар Виктория Высоцкая, харахтара уутуйа-уутуйа истиҥ эҕэрдэтин ыыппытын, бу түгэнинэн эһиэхэ тиэрдэбин. Саха сирин дьонун-сэргэтин наһаа иһирэхтик саныырыттан, ахтарыттан биһиги улаханнык үөрдүбүт.

Киниттэн Д.К.Сивцев — Суорун Омоллоон тэрийбит музейын кытта сибээһин быспатыгар уонна суруйааччы, политсыылынай В.Г.Короленко эдэр аймахтарын салгыы көрдөөһүҥҥэ үлэлэһэригэр көрдөстүбүт.

Онон дойдубутугар хомуйбут бэлэхпит 518 устуука буолла, ыйааһынынан – 110 киилэ. Видеоматырыйаалы 130 компакт-дискэҕэ толору аҕаллыбыт. Петр Семенович 5000-тан тахса видеоматырыйаалланна.

Маны сэргэ Сталинград (Волгоград) куораттан Мамаев кургантан, Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр саамай хаан тохтуулаах, үйэҕэ суох улахан тааҥканан сэрии буолбут хонуутуттан – Прохоровка сириттэн, Россия дьоно үйэ-саас тухары сүгүрүйбүт, көмүскээбит, номоххо киирбит Смоленскай куоратын кыһыл истиэнэтиттэн, Поклоннай Гораттан «Ытык буор» бэлэхтэтэн аҕаллыбыт.

Сүрүн сыалбытыгар — сибээһи олохтооһуҥҥа бириэмэни харыстаабакка туран үлэлээтибит диэтэхпинэ сөп курдук. Ол курдук, Чөркөөх музейдарын Россия куораттарын музейдарын кытта сибээһэ балайда кэҥиир буолла. Өрөспүбүлүкэ бары музейдара ити сылдьыбыт музейдарбытын кытта сибээстэһэллэригэр биһиги бары өттүнэн көмөлөһөр баҕалаахпыт.

Маны таһынан, билигин Таатта улууһун сорох нэһилиэктэрэ, наадалааҕынан аахтахтарына, быһаччы сибээстэһэллэригэр анаан биирдиилээн куораттарга тахсар суоллара баар буолла. Ити сибээс туһунан кылгастык быһааран биэрдэххэ маннык: Дьүлэй нэһилиэгэ Смоленскай куораты кытта политсыылынай Петр Алексеевынан, Баайаҕа нэһилиэгэ Сычевка куораты кытта разведчик Георгий Михайлович Андросовынан, Октябрьскай нэһилиэк Клин куораты кытта сибээһэ немец оккупациятын кэмигэр чөркөөхтөр 1942 сыллаахха сылаас таҥаһынан улахан көмө оҥорбут историяларынан инникитин сибээс араас көрүҥэ сайдыан наада.
Эдэр көлүөнэни патриотизм уонна интернационализм тыыныгар иитиигэ маннык үтүө суоллары, кыахтары төрөөбүт улууһум дьоно-сэргэтэ күүскэ туһанарыгар эрэнэбин. Аҕалбыт экспонаттарбыт быыстапкатын Петр Семеновичтыын Ытык Күөл культуратын дьиэтигэр аспыппыт, ону дьон-сэргэ, ыччат сэргээбит, 1000-тан тахса киһи сылдьыбыт.
Петр Семенович хаартыскаларынан быыстапката ити экспонаттары кытта тэҥҥэ аһылынна. Ити матырыйаалбытын барытын Чөркөөх музейыгар акт быһыытынан туттардыбыт. Видеоматырыйаалларбытын (130 компакт-дискэни) Үөрэх, Культура министерстволарыгар, Ем.Ярославскай аатынан музейга, Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университекка, «Саха» иһитиннэрэр-көрдөрөр хампаанньаҕа, Таатта, Алдан, Эдьигээн, Чурапчы улуустарыгар, биирдиилээн оскуола, музей ылбыттарын аахсыбакка туран, босхо ылалларыгар улахан баайдаах дьон быһыытынан үөрэн-көтөн туран биэрдибит. Ити матырыйааллары, авторскай быраабы кэспэккэ туран, төһө кыалларынан ыччаты иитиигэ тутталларыгар көрдөһөбүт.
Петр Семенович көҕүлээн, Чурапчыттан сэрии ветерана Павлов Иван Михайлович көрдөһүүтүнэн Сталинградка Мамаев кургаҥҥа аатырбыт артиллерист Гаврил Дмитриевич Протодьяконов олоппут тииттэрин анныттан ылбыт «Ытык буорбутун» уонна Г.Д.Протодьяконов туһунан фотоматырыйааллары Алаҕар нэһилиэгин оскуолатын коллективыгар, нэһилиэк салайааччыларыгар, ветераннарга илдьэн туттардыбыт.
Алаҕар нэһилиэгин дьаһалтатын баһылыгын солбуйааччытыгар Гоголев Руслан Федоровичка, Г.Д.Протодьяконов аатынан орто оскуола директорыгар Федорова Варвара Ивановнаҕа Сталинград (Волгоград) куорат ветераннарын Советын салайааччыларын кытта шефтэһэргэ, сибээстэһэргэ инникитин байыаннай-патриотическай үлэни ыытыыга бииргэ үлэлэһэргэ көрдөһүүлэрин тиэртибит.

Улуу кыайыы 70 сылын үбүлүөйүгэр доҕорум, фотожурналист Оконешников Петр Семенович биһиги киллэрбит сэмэй кылааппыт итинник.

Биһиги аҕалбыт Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии туһунан кинигэлэрбит, видеоматырыйаалларбыт, хаартыскаларбыт уонна уоттаах сэрии, кыргыһыы толоонуттан булуллубут экспонаттарбыт хайыы-үйэ, биһиги отчуоттуохпут, кэпсиэхпит инниттэн эдэр көлүөнэни төрөөбүт дойдуну таптыырга үлэлэрин саҕалаабыттарыттан олус үөрэбит. Төрөөбүт дойдубутугар, кини эдэр көлүөнэтигэр анаан Россия бөдөҥ куораттарын ветераннарын уонна музейдарын үлэһиттэрин улахан көмөлөрүнэн көстүбүт матырыйаалларбыт үйэлээхтик, баҕабыт хоту үлэлииллэригэр баҕарабыт.

Николай Ефимович Попов,
Чөркөөхтөөҕү Суорун Омоллоон аатынан история-этнография музейын директора.

Фотожурналист Петр Семенович Оконешников түһэриилэрэ.