Харыстабыллаахтык, ытыктабыллаахтык

Кылабачыйбыт эрэ барыта көмүс буолбат

Суруйа олорорбунан туһанан, урутаан сир ыла турарга сананнахпына, биһиги, аныгы сахалар, талаан суолтатын уонна өйдөбүлүн балачча суурайан эрэбит курдук. Ким айаҕын хамнаппыт, суруйан бооччойбут, тугу эрэ уурбут-туппут талаантан, талааннаахтан атыннык ааттаммат кэмигэр тиийэн кэллибит. Дьиҥнээх талаан, сүдү талаан диэн күн сиригэр бэрт кэмчитик, олус дьоҕустук көстөн ааһарын, ама, умна оҕустубут дуо. «Дьоҕурдаах», «дьүккүөрдээх», «сыралаах үлэһит», диэн үтүөкэн суолталаах тылларбытын букатын да киэр элиттибит быһыылаах. Оҕо барахсан хайҕанара, хайҕал тылы истэрэ наадалаах эрээри, аҥаар кырыы «талаанынан» ааттанан, бөтөрөҥ түһэрэн иһэр буоллаҕына, бу орто дойдуга сатаан батан сылдьыбат киһиэхэ кубулуйуо турдаҕа. Быыкаа сааһыттан «иҥэриммит» үгэһинэн, өйүнэн-санаатынан, сиэринэн-майгытынан.

Чэҥ муус дойдулаах, аҕыйах ахсааннаах саха норуота төрөтөн таһаарбыт талааннаах дьонунан хаһан да тутайары билбэтэх үрдүк соргулаах омук буолар. Литэрэтиирэ, ускуустуба, наука, спорт буоллун, бэлиитикэ, судаарыстыбаннай салайыы, бэл сэрии буоллун, саха киһитэ талаана арыллыбатах суола диэн суох. Улуу Кыайыы 70 сыла туолуутун бэлиэтээн олоробут, онно даҕатан этэн аһардахха, олус тосту-туора буолуо суоҕа оҥоробун. 1946 сыллаахха ССКП КК И.Е.Винокуровы баартыйа Саха уобаластааҕы кэмитиэтин 1-кы сэкирэтээринэн аныыр туһунан быһаарыыта тахсыбытыгар, Илья Егорович үөрэҕим кыра диэн аккаастанар санаалаах И.В.Сталин бүрүйүөмүгэр киирбит. «Бытыктаах оҕонньор» дорооболоһоот: «Сахалар үчүгэйдик сэриилэстигит.

Өрөспүүбүлүкэҕитин бэйэҕит салайаргытыгар уолдьаста», — диэн кэбиспит. Ити сэрии сылларыгар Үрдүкү Кылаабынай Командующай сололоох киһи биэрбит сыанабыла. Сэрии ыарахан сылларыгар Кавказ сорох норуоттарын, Кырыым татаардарын, калмыктары төрүт дойдуларыттан «көһөртөөн» кэбиспит курутуой дьаһаллаах киһи, бука, сахаларга «бэрт буола сатаан» итинник тыллары эппэтэх буолуохтаах.

Бу кэлиҥҥи икки-үс сылтан бэттэх, Саха тыйаатыра бастакы профессиональнай үөрэхтээх артыыстарыттан төрөөбүттэрэ 100-түү сыллара туолбут дьонун бэлиэ дааталарын туох кыалларынан бэлиэтээн аһарар үгэһэ салҕанар. Д.Ф.Ходулов (1912 с.), В.А.Саввин (1908 с.), М.Д.Слепцов (1914 с.), А.П.Петров (1915 с.), Д. Д.Слепцова (1915 с.) төрөөбүттэрэ 100 сыллаах дааталара сэмэйдик бэлиэтэннэ.

Манна биир суолу бэлиэтээн аһарар, бука, наадалаах буолуо. Аныгы судаарыстыба уонна былаас, ол-бу «миэлэстэргэ» болҕомтотун уонна кыһамньытын уура барбат. Ол өйдөнөр, урукку систиэмэттэн уонна идеологияттан букатыннаахтык аккаастанан олордохпут дии. Историяҕа туох барыта хатылана турар адьынаттаах. 1917 сыл кэнниттэн эргэттэн киэр этинии, саҥаны эрэ уруйдааһын, Арассыыйа туох баардааҕа барыта Өктөөп өрөбөлүүссүйэтиттэн эрэ саҕаламмытын курдук балаһыанньа туругурбута мэлдьэх буолбатах. Арассыыйаҕа билигин ол «үйэлээх үгэс» хайҕаллаахтык салҕанар. Ааспыккын барытын киэр илгэр, олорон кэлбит историяҕар ньэгэйдик сыһыаннаһар буоллахха, кэскилиҥ төһө кэриҥнээх буолуон этэргэ күчүмэҕэй.

Төрөөбүт норуоттарыгар уһулуччу үйэлээҕи, үтүөлээҕи утары ууммут, кэрэҕэ, умсугутуулаахха тигиһиннэрбит үрдүк талааннаах дьоммут ааттара-суоллара быстахха-остоххо эрэ ахтылла түһэн ылыллара эбэтэр букатын даҕаны умнуллан эрэллэрэ хараастыылаах дьыала. Саха норуотун билиниитин уонна тапталын ылбыт суруйааччыларбыт, артыыстарбыт үбүлүөйдээх дааталара, бэркэлээтэҕинэ төрөөбүт нэһилиэктэрин, улуустарын таһымнарынан бэлиэтэнэ түһэрэ төһө хайҕаллаах дьыаланый? Билигин, туохха барытыгар дилетаннар баһылаабыт кэмнэригэр, ханнык эрэ биэстээх оҕо эбэтэр төрөөбүт норуотун тылын-өһүн тумуһурдатан да билбэт, тас дуйдаах арааһынай маргынаал ыччат күннээх түүн бэриллэ турар эрэкилээмэтинэн, кураанах ис хоһоонноох ТВ биэриилэринэн бар дьону «тоторуу» — бу буолар биһиги сиэркилэҕэ бүгүҥҥү күннээҕи хаанньаҕар көстүүбүт!

Норуоттарыгар ааттара-суоллара, үтүөлэрэ умнуллубакка сылдьар дьоммутун, кинилэр орто дойду олоҕуттан арахпыттара быданнаабыт да буоллун, соторутааҕыта да соҕус буоллун, чиэстээн, бэлиэтээн ааһарга тус сыһыаннаах бэйэ көҕө наада буолла. Атыннык эттэххэ, бокуонньук төһө оҕолооҕуттан-уруулааҕыттан тутулуктанан, ол дьоно-сэргэтэ биллэр-көстөр, уопсастыбаҕа убаастанар эбэтэр үптээх-астаах буоллахтарына өссө ордук, ол киһи аата ааттанар, үтүөтэ ахтыллар, кинигэ суруллар, киинэ көрдөрүллэр кыахтанна. Биир өттүнэн махталлаах суол буоллаҕа, үтүө киһи үтүөкэн чугас дьонноох буолан, ытыктабыллаахтык кэриэстэнэрэ. Бу гынан баран, норуот сүгүрүйэр талааннаах киһитэ тус олоҕор ыарахан дьылҕаланара оннук сэдэх көстүү буолбатах эбээт. Чуолаан үрдүк талааннаах, чараас айар эйгэлээх киһини, айбыта дуу, айыыта дуу, төһөнөн сиэдэрэйдик хадаҕалыыр да, кини тус олоҕуттан соччону төттөрү өҕүтэн ылара – олох хаҕыс эрээри, кырдьыктаах дьүүлэ. Саха өйдөбүлүнэн, туох барыта сэттээх-сэлээннээх, быалаах-туһахтаах, оҥоһуулаах-ыйаахтаах.

Үөһэттэн анаттарбыт үлэтэ

Артыыс Ефим Степановы киэҥник тэнийэн билиһиннэрэ сатыырга улахан оннук кыһалҕа суох курдук. Ол кини артыыһа бүрүчүөм диэбиккэ дылы, Ефим Николаевич Саха тыйаатырын историятын илиитин иһигэр, хараҕын далыгар, чөмчөкөтүн далайыгар илдьэ сылдьар киһи буолар. Оскуоланы сабыс-саҥа бүтэрбит тыа сирин уолчаана 1968 сыллаахха тыйаатыр аанын симиктик сэгэтэн киириэҕиттэн, хайаларын эрэ көрдөһүүтүнэн дуу, суостаах сорудаҕынан эбитэ дуу, Саха тыйаатырын историятын «харайааччытынан» анаммыт эбит. Бука, Москваҕа үөрэммит биэс сылыгар эрэ ол аналыттан мүччү туттара сылдьыбыта эбитэ дуу, чуолкайдык биллибэт. Туох да омуна суох, олоҕун устатын тухары кылахтаһан-кылахтаһан, тардыһан-тарыһан, булчут ыт кэриэтэ суоллаһан-сонордоһон, булбутун барытын муннун анныгар тарынан, муһуой бэрийэр бэрдин тэринэн, «ыал буолан» олорбута балачча ыраатта.

Ол 47 сыллааҕыта ускуустуба храмыгар саҥа муннун быктарбыт уолчааҥҥа итинник сүүнэ сорудаҕы сүктэрбит киһини, тус бэйэм бүгүн чахчы гениальнай билгэлиир, таайар, өтө көрөр дьоҕурдаах эбит диэн сыаналыыбын. Ол киһи уу ньуулдьаҕай уолчааҥҥа чахчыта тугу эрэ оруу көрдөҕө. Баҕар, фанатичнай хараактырын, баҕар, биир бигэ тыллааҕын, баҕар…чэ, тугу эрэ булгуччу сылыктыы көрдөҕө. Ефим Степановтан атын ким бу ураты ньаҕай, сылаалаах, кирдээх-хохтоох ыарахан үлэнэн олоҕун устата дьарыктаныаҕын этэр уустугун ааһан, ол кыаллыбата да буолуо. Буор босхо диэн чиҥэтэн этэн кэбиһиим. Туох барыта кырдьыктааҕынан этиллэрэ ордугун быһыытынан, бу адьас аҕыйах сыллаахтан Ефим Николаевич муһуойун үлэтин иһин 10000 солк. харчыны аахсар. Ол 10 тыһыынча солкуобайы күүтүөххэ диэри олоҕун 40-ча сыла бардаҕа дии.

Саха сүрэхтээх-бэлэстээх, сылык толкуйдаах, туппутун туора кээспэт, ылсыбытын ыһыктыбат биһээл киһини «сир быта» диэн ааттыыр. Оннук «сир быта» киһи, туох да айдаана-куйдаана, ордук-хоһу саҥата-иҥэтэ, иирээнэ-этиһиитэ суох, бэйэтэ бэйэтигэр сылдьан, ылсыбыт сыалын-соругун ситиспитэ эрэ баар буолааччы. Е.Н.Степанов, саха таптаан, сөҕөн, хайҕаан ааттыыр оннук «сир быта» киһитин дьиҥнээх илэ көстүүтүнэн буолар.

Тыйаатыр корифейдарын уйата

— Ааспыт үйэ 30-с сылларын ортолоругар, — Ефим Николаевич кэпсээнин саҕалыыр, — Саха национальнай тыйаатырыгар анал үөрэхтээх артыыстар күргүөмүнэн кэлиилэрэ саҕаланар. Ол курдук, 1936 сыллаахха Луначарскай аатынан ГИТИС национальнай устуудьуйатын бүтэрэн, бүтүн бөлөх артыыс кэлэр. Кинилэр истэригэр кэргэннии Марк уонна Матрена Слепцовтар, Афанасий Петров, Мария Белолюбская, Николай Харитонов, Иоаким Избеков уо.д.а.бааллара. 1932-1934 с.с. Саха национальнай тыйаатырын иһинэн икки сыллаах устуудьуйа аһыллан, Дмитрий Ходулов, Виктор Саввин, Петр Решетников, Михаил Жирков, Ксения Туралысова, Прасковья Петрова, о.д.а. бүтэрэллэр. Бу устуудьуйа 1935-1937 с.с. иккис сүһүөх кэмин үлэлээн иһэн, бэлитиичэскэй быһыы-майгы кытаатан, тутуу-хабыы саҕаланан, сабыллан хаалар. Саха тыйаатырын тыйаатыр дэппит, киниэхэ норуот сөҕүрээбэт тапталын сахпыт, көрөөччү өйүгэр-санаатыгар хаһан да сүппэттии олорон хаалбыт уһулуччулаах уобарастары айбыт артыыстар бу икки бөлөхтөн иитиллэн тахсыбыттара. Оччотооҕу тыйаатыр хас да көлүөнэ махталлаах көрөөччүлэрэ, сыанаҕа оонньоммут чаҕылхай уобарастары уос кэпсэлэ оҥостон илдьэ сылдьыбыт үгэстэрэ норуокка бэриллэннэр, өлбөт-сүппэт номоххо кубулуйан хаалбыттар. Оннуктар – Дьуур, Күннэй, Кыһыл Ойуун, Най, Түптүр Хара уо.д.а. уобарастар.

Бу 2015 сылга РСФСР үтүөлээх, Саха АССР норуодунай артыыската Д.Д.Слепцова төрөөбүтэ 100 сыла туолла. «Бичик» кинигэ кыһата үчүгэй оҥоһуулаах дьоһуннаах кинигэни бэчээттээтэ. Тэлэбиидэнньэҕэ урукку уһулуу биэрии көрдөрүллэн аһарылынна. Эмиэ бу үүммүт сайыҥҥа РСФСР уонна Саха АССР норуодунай артыыһа П.М.Решетников төрөөбүтэ 100 сыла бэлиэтэниэҕэ. Саха тыйаатырын кэлэктиибэ бу бэлиэ түгэҥҥэ анаан, манна куоракка уонна дойдутугар Бахсыга «Лоокуут уонна Ньургуһун» испэктээкили туруоруоҕа. Кэлэр сылга РСФСР уонна Саха АССР норуодунай артыыската М.В.Слепцова 100 сыла бэлиэтэниэҕэ. Тыйаатыр олоҕун историятын сэгэтэн көрдөххө, 1913, 1914 уонна 1915 с.с. төрүөх артыыстар биир кэмҥэ хото кэлбиттэр эбит.

— Луначарскай аатынан ГИТИС үрдүк профессиональнай идэни биэрэр аатырбыт үөрэх кыһата. Саха тыйаатырын иһинэн аһыллыбыт икки сыллаах устуудьуйаҕа 4-5 кылаас үөрэхтээх, муҥутаабыта 7 кылаастаах эбэтэр педтехникумҥа үөрэхтэрин быраҕан туран кэлбит ыччат үөрэммитэ. Олохтоох устуудьуйаҕа сүнньүнэн бэйэбит дьоммут үөрэппит буолуохтаахтар. Ол үрдүнэн гитистэртэн харыһынан да хаалбакка, сүөмүнэн да итээбэккэ саха тыйаатырын ускуустубатын угуйар очуоска өрө таһаарбыттара сөҕүмэр көстүү буолбатах дуо?

— Арааһата, мин гитистэр уонна Дьокуускайдааҕы устуудьуйа диэн ааттаталаан утарыта туруортуо суох этим. Тыйаатыр, туох ханнык иннинэ, тыыннаах организм, ол сиэринэн кини олоҕор туох барыта баар буолуон сөп. Оттон Дьокуускай оччотооҕу устуудьуйатын туһунан мин санаам маннык: ийэ ис айылҕаларын кыратык даҕаны дьалкытан көрбөтөх, сахалыы чөл куттарын тугунан да үргүппэтэх, ып-ыраас, сып-сырдык бэйэлээх ыччат дьон, иҥэ-маҥа сатаан буолбакка, чахчы баҕаран, ымсыыран туран үөрэнэ киирдэҕэ. Үөрэх, билии татымын күүстээх ыра санаа, дьулуур уонна онуоха-маныаха диэритин кистэнэн иитиэхтэнэ сылдьар айылҕаттан айдарыы букатын таһыччы солбуйуохтааҕа дьэҥкэтик биллэ сылдьара эбитэ буолуо. Күүстээх өҥ буорга тоһоҕо маһы да батары астахха, үүнэн силигилээн барыан сөп. Син ол кэриэтэ туох эмэ кыра да сонуну, саҥаны ол талааннаах ыччат дьоҥҥо биэрии – үчүгэй өҥ буорга үчүгэй сиэмэни бырахпыт тэҥэ буоллаҕа.
Аны туран, бу эдэр дьонуҥ манна үрдүттэн тыйаатырга күннэтэ барытын көрө-истэ, буккуһа сылдьаллар. Кинилэр ис куттара, сахалыы чөл өйдөрө нууччалыы иитиинэн уонна үөрэтиинэн ырыта тыыттарыллыбатах олох «бүтүн» сылдьар дьон. Оччотооҕу саха киһитин хараактыра, өйө-санаата, толкуйа, майгыта-сигилитэ хайдаҕый да, кинилэр үүт-маас оннуктар. ССРС норуодунай артыыһа В.В.Местников туһунан ахтыытыгар Амма Аччыгыйа биир маннык түгэни ойуулуур. Москваҕа уулуссаҕа көрсө түһэннэр үөрүү-көтүү бөҕө буолаллар. Василий Васильевич ГИТИС-кэ саха устуудьуйатын астаран эрэрин туһунан өрүкүйэн кэпсиир. Киһитэ ону улаханнык үөрэ истибэт, Москваҕа ол 4 сыл тухары үөрэнэ сатыы сырыттахтарына, Саха тыйаатыра хайдах буолар диэн саарбахтыы саныыр. Билигин, сааһыран баран толкуйдаатахпына, улахан суруйааччы ол саарбахтааһына оруннаах эбит. Мин бэйэм Щепкиҥҥэ 5 сыл үөрэммит киһи, нуучча ускуустубатын эйгэтэ төһө да эйиэхэ олох чугаһын иннигэр, төрүт силискиттэн-буоргуттан син биир тэйитэр дии саныыбын. Нуучча аатырбыт педагогтарыгар үөрэнэҕин. Кинилэр эйигин атын эйгэҕэ, култуураҕа, драматургияҕа, уобараска уонна толкуйга сыһыаран үөрэтэллэр, иитэллэр-такайаллар. Баҕарбытыҥ да, баҕарбатаҕыҥ да иһин, «сахаҕыттан» тэйэҕин, умнаҕын. Дойдугар кэлэн, бэйэҥ эйгэҕэр буккулуннаххына, төрөөбүт буоруҥ сытын хаттаан ыллаххына «сахаҕар» төннүөҕүҥ. Ону даҕаны ким эрэ эрдэлээн, ким эрэ бэркэ ыарырҕатан туран.

Ити тус бэйэм толкуйум, ону ким да омнуолуу санаабатыгар баҕарыам этэ. Оттон олох уонна бириэмэ кырдьыга тугу этэрий: ГИТИС-и бүтэрбиттэртэн М. уонна М.Слепцовтар, А.Петров РСФСР уонна Саха АССР норуодунайдара, олохтоох устуудьуйаны бүтэрбиттэртэн Д.Ходулов ССРС, П.Решетников РСФСР уонна Саха АССР норуодунай артыыстара. В.Саввин, РСФСР үтүөлээх, Саха АССР норуодунай артыыһа. Бу хайдаҕый?! Талаан диэн талаан, итинэн барыта этиллэр, быһаарыллар дии саныыбын.

Талаан – норуот баайа, харыстаныахтаах

— Тыйаатыр историятын уруккутун да, билиҥҥитин да билэр киһи буоллаҕыҥ. Дария Слепцова туһунан кинигэ матырыйаалын бэйэҥ хомуйан таһаартарбыт эбиккин. Инникитин өссө кимиэхэ үлэлэһэр былааннааххын?

— Саха тыйаатырын ускуустубата сайдыытыгар уһулуччу миэстэҕэ турар педагог, режиссер, артыыс П.И.Васильев умнууга хаалан сылдьар курдук. Кини туһунан биир да эттээх суруйуу, эгэ, кинигэ кэлиэ дуо. Дьиҥэр, Саха тыйаатырын уонна артыыстарын туһунан бары ахтыыга кини аата булгуччу ааттанар, үтүөтэ бэлиэтэнэр. Бу эмиэ норуоттан тахсыбыт көһөҥө талаан. Бэйэтэ ааҕан, үөрэтэн, эт мэйиитинэн илдьиритэн тыйаатыр ускуустубатын бары ымпыктарын-чымпыктарын толору баһылаабыт сөҕүмэр талаан буолар. Элбэх талааннаах артыыһы ииппит, үөрэппит, киэҥ суолга сирдээбит үтүөтэ мэлдьитин ахтыллар. П.И.Васильевка син балачча хаһаастаахпын. Пантелеймон Иннокентьевич бииргэ төрөөбүт убайын уола, Аччыгый Паана дэнэр куорат олохтооҕо оҕонньор, 2000 сыллаахха бэйэтэ миигин ирдэһэн булан, балачча хаартысканы, былыргы дөкүмүөннэри биэрбитэ. Бэйэм өссө архыыпка сыстан үлэлэһэр санаалаахпын. 37 сыллардааҕы эрэпириэссийэҕэ хаарылла сылдьыбыт киһи. Уопсайынан, тус олоҕор дириҥ трагедиялаах, эрэйи-буруйу билбит барахсан. Т.П.Местниковка дьоһуннаах үлэ суруллуон наада этэ. Бириэмэ тиийбэтэ бэрт, дьэ сор диэтэҕиҥ. Барыта ыксал, тиэтэл үлүгэрэ, барыта саа булҕа күүһүнэн. Налыччы, наҕыллык олорон үлэлээбит киһи баар ини!

Инники өссө улахан үлэ күүтэр

— Тыйаатыр историята, олоҕо-дьаһаҕа, үлэтэ-хамнаһа, уус-уран хайысхата, эстиэтикэтэ, репертуара уонна айар ньымата утумнаахтык суруллубат, сырдатыллыбат буоллаҕына, ол тыйаатыр аһыннарыылаах дьүдэх балаһыанньалааҕын туоһулуурун таһынан, сайдар кэскилэ суоҕун көрдөрөр буолуохтаах. Тыйаатыры уонна тыйаатыр ускуустубатын лөкөччү тутан чинчийиэхтээх уонна сырдатыахтаах үлэ биһиэхэ хайдах туруктааҕый?

— Театровед биһиэхэ сэдэх идэлэргэ киирсэр буолуохтаах. Ол бу идэни кыайан баһылаабаппытыттан буолбатах. Театровед идэтинэн үлэлииргэ ыарахан. Тыйаатырга бэйэтигэр итинник штат көрүллүбэт, үөрэтэр кыһаҕа, ону даҕаны култуураҕа, ускуустубаҕа сыһыаннаахтарга уһуйааччынан үлэлиэххэ сөп. Эбэтэр, Гуманитарнай чинчийии үнүстүүтэ курдук, наука эмиэ туһааннаах тэрилтэтигэр сыстар кыахтаныаҕа. Ол иһин театровед идэлээх биһиэхэ аҕыйах. Быйыл сайын Ангелла Попова диэн кыыс РАТИ-ны бүтэрэн, театровед идэлэнэн кэлэрин күүтэбит. Тыйаатыр литэрэтииринэй чааһын салайыахтаах. РАТИ-га кэтэхтэн уонна күнүскүгэ өссө үс эдэр киһи үөрэнэ сылдьара биллэр.

Тыйаатыры уонна кини ускуустубатын чинчийии, үөрэтии уонна сырдатыы үлэтэ хайа эрэ кэмҥэ иһийэ сылдьан баран, билигин күүрээннэннэ диэтэхпинэ, алҕас буолуо суоҕа оҥоробун. Саха тыйаатырын, ускуустубатын, драматургиятын, айар дьонун историяларын саҥалыы сырдатыыга билигин Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ А.Н.Жирков салалталаах бөлөх дьаныардаахтык үлэлээн, үс туомнаах «Саха тыйаатырын антологията» тахсыбыта. Бу чахчы дьоһуннаах уонна билиҥҥи кэмҥэ олох сэдэхтик көстөр үлэ буолар. Эмиэ А.Н.Жирков эппиэттээх эрэдээксийэлээһининэн, «Саха тыйаатыра. Сылтан сыл. 2010-2011 с.с. тыйаатыр сезона» диэн бастакы уонна 2011-2014 с.с. сезоҥҥа анаммыт иккис кинигэлэрэ бэчээттэнэн тахсыбыттара. Бу кинигэлэри Антология салгыытын курдук ылыннахха, сыыһа буолуо суоҕа дии саныыбын.

Гуманитарнай чинчийии үнүстүүтүн научнай үлэһитэ Мария Кириллина «Якутская комедия: типология и жанровая динамика» монографията кинигэнэн тахсыбыта. Саха тыйаатырын хагдарыйбат Аар хатыҥа, норуот тапталлаах артыыһа Анна Кузьмина урукку көлүөнэ артыыстар тустарынан кэпсиир кэрэхсэбиллээх тэлэбиисэринэн биэриилэрин булгуччу бэлиэтиэх этим. Тыйаатыр кырдьаҕас үлэһитэ Татьяна Филиппова өр сылларга бииргэ үлэлээбит, алтыспыт уопутугар олоҕуран, артыыстар тустарынан суруллубут, киһи өйүгэр-санаатыгар олорон хаалар түгэннэрдээх бэртээхэй кинигэлээх. Маны таһынан, биирдиилээн биллиилээх артыыстар бэлиэ дааталарыгар анаммыт бүтүн кинигэлэр, брошюралар бааллар. Периодичекай бэчээккэ суруйуулар бааллар, тахса тураллар. Онон, кэлиҥҥи уон сылга тыйаатыр туһунан сырдатыыга чахчы үчүгэй үлэ барда дии саныыбын.

(Сэмэй буолар хайҕаллаах дьыала. Ефим Николаевич, кырдьык, сэмэй киһи эбит. Ити ааттаммыт да, ааттамматах да үлэлэр суруллууларыгар кини мунньан, харайан сытар баай матырыйаала сүрүн тирэх буолбутугар саарбахтыы барыллыбат. Дьоҥҥо биллибэт-көстүбэт эрээри, өскөтө кинилэр үлэлэрэ тохтоон хааллаҕына, хайа да бэйэлээх тыйаатыр ньимси баран хаалар кыахтаах, тыйаатыр оннук тыын тутулуктаах сыана кэтэҕинээҕи үлэһиттэрин туһунан быйыл тахсыбыт «Сылтан сыл» хомуурунньукка Ефим Степанов суруйуута киирбит. Бу олус наадалаах уонна сонун суруйуу буолар диэххэ наада. – П.И.).

Бу үлэ харгытаан хаалыа суохтаах, төттөрүтүн өссө кэҥээн, далааһыннанан иһиэхтээх. Тиэмэ муҥура суох элбэх. Тыйаатыр уонна билиҥҥи кэм проблемалара, режиссер уонна артыыс: чараас сабыылаах эйгэ, драматург уонна драматургия, режиссура, айар сыах туһунан улахан боппуруостар таарыллыбакка тураллар. Үлэлиэххэ диэтэххэ, сис хайа саҕа, хаһан да бүтэн-оһон биэриэ суох курдук үлэ баар. Оттон, дьиҥэр, ол дьол буоллаҕа дии. Киһи үлэлиирин-хамсыырын тухары дьоллоох. «Ким үлэлээх – ол дьоллоох» диир луоһун бу билиҥҥи биһиги кэммитигэр ураты суолталааҕын бары да өйдөөтөхпүт буолуо.

Прокопий ИВАНОВ.