Киинэ сыла хайдах ааста?

Дойду киинэтин ситиһиилэрэ

Дойдуга Киинэ сыла хайдах ааспытын туһунан араас санаа хайдыһыыта баар. 2016 сылга 70-ча Россия киинэтэ көрөөччү дьүүлүгэр тахсыбыт. Олортон саамай элбэх үбү киллэрбит киинэ – «Экипаж» (режиссер – Николай Лебедев). Бу трил­лер бюджета 650 мөл. солк. эбит буоллаҕына, хомуура 1,5 млрд солк. аһарбыт. Оттон «Ученик», «В лучах солнца», «Зоология», «Коробка» уо.д.а. Россия киинэлэрэ тас дойдуга тиийэ дуорааннаммыттар…Андрей Кончаловскай «Рай» киинэтэ Америкатааҕы киинэ академиятын бириэмийэтигэр номинант буолбута. Эдэр режиссер Артур Сухонин «Колыбель» этюда Лос-Анджелеска «Оскарга» тэҥнээх наҕарааданан бэлиэтэннэ. «Экипаж» уонна «Он – дракон» киинэлэр Кытайга ситиһиилээхтик көрдөрүллүбүттэрэ соһуччу буолла.  2016 сыл ахсынньы 1-3 күннэригэр ыытыллыбыт V Санкт-Петербургдааҕы норуоттар икки ардыларынааҕы култуура форумун биир сүрүн тиэмэтинэн киинэ сылын түмүктэрин таһаарыы буолбута. Форумҥа киинэ, прокат, саҥа киинэ саалаларын кыһалҕаларын дьүүллэһии тахсыбыта. Онно 2016 сылга Россия кинотеатрдарыгар Аҕа дойду киинэлэриттэн киирбит харчы ССРС саҕанааҕы кэм курдук рекорду олохтообутун бэлиэтээбиттэрэ. Сыл устата судаарыстыба өттүттэн 7 млрд. солк. үбүлээһин оҥоһулунна. Россияҕа 35 мөл. киһи саҥа киинэлэри көрбүт.  100 тыһ. тиийэ нэһилиэн­ньэлээх куораттарга киинэ театрдарын арыйыы быра­гыраамата – ааспыт сыл биир саамай киэҥ хабааннаах тэрээһинэ. Ити хайысхаҕа судаарыстыба өйөбүлүн ылыыга бастакы куонкурус өссө 2015 сыл бүтүүтүгэр саҕаламмыта. Ол чэрчитинэн ахсынньыга 143 саҥа киинэ саалатын аһыы өйөммүтэ. Кулун тутарга куонкурус иккис түһүмэҕэ ыытыллыбыта, 155 киинэ саалатын аһыы өйөммүтэ. Үһүс куонкурус ахсынньыга түмүктэммитэ. Онно тустаах бырагырааманы 500 тыһ. киһиэхэ тиийэ нэһилиэнньэлээх куораттарга тарҕатарга быһаарбыттара. Түмүккэ эбии 139 киинэ саалата субсидия ылбыта.

Саха сиригэр  Киинэ сыла

Саха сиригэр Киинэ сылын официальнай аһыллыыта 2016 сыл тохсунньу 22 күнүгэр Д.К.Сивцев-Суорун Омоллоон аатынан опера уонна балет театрыгар буолбута. Дойду үрдүнэн биллэриллибит киинэ сыла саха киинэтигэр ситиһиилээхтик ааста диэн сыаналыыбыт. Саха сиригэр кэнники сылларга киинэ индустрията биллэ сэргэхсийдэ, сылга ортотунан 10-15 киинэ уһуллар. Манна даҕатан эттэххэ, өрөспүүбүлүкэҕэ уһуллубут киинэни «Сахавуд» диэн ааттыыр буоллулар. «Сахавуд» ааспыт сылга үрдүк ситиһиилэннэ диир бырааптаахпыт!  Россияҕа киэҥник биллэр киинэ кириитигэ Антон Долин «Tricolor TV Magazine» диэн цифровой сурунаалга биэрбит интервьютун аахтым. Суруналыыс Лора Чугуевская Россияҕа «саха киинэтэ» диэн саҥа тренд үөскээбитин туһунан ыйытар. Онуоха Долин: «А кино они смотреть хотят, поэтому и стали снимать фильмы на своем языке, о своих проблемах, с привлечением своей мифологии и фольклора. Зрители якутские оказались благодарны своим кинематографистам за то, что они отнеслись к ним внимательно. И возникла хрупкая, но чудесная экосистема, когда якутские кинематографисты с якутскими актерами снимают якутское кино. Главная проблема этого кино – как только оно выходит за пределы Якутии, то становится чем-то экзотическим и инте­ресно только специалистам. Но на своей территории с маленьким прокатом Якутии удается побить голливудские хиты. И это – способ пристыдить российских кинематографистов, которые на такое в России не способны», — диэн хоруйдаабыт. Ити курдук, дойдуга биллэр суруналыыс, киинэ кириитигэ Антон Долин саха киинэтигэр үрдүк сыанабылы биэрдэ. Күн бүгүн Дьокуускай куо­ракка «Киин», «Cinema Center», «Лена», «Айхал», «Азия» киинэ театрдара уонна «Республика», «Zoom», «Geek» киинэ саалалара үлэлииллэр. Итини ааһан, кэнники сылларга тыа сиригэр киинэ театрдарын тэрийии үлэтэ тиһиктээхтик ыытылла турар. Аҕыйах сылынан өрөспүүбүлүкэ бары улуустарын киинэ театр­дарынан хааччыйыахтара. Билиҥҥи туругунан 19 улууска киинэ театра баара биллэр. Сотору кэминэн, бэл, аҕыйах нэһилиэнньэлээх тыа сиригэр кытта 3D форматтаах киинэлэри көрөр кыахтаныахтара. Былырыын сыл бүтүүтэ Сааскы­лаахха «Алмаз» киинэ театра аһыллыбыта! «Тыгын Дархан» толору кээмэйдээх уус-уран киинэ Саха АССР 100 сылыгар Россия прокатыгар тахсыан сөп. Ити туһунан СӨ култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга миниистирин солбуйааччы Владислав Левочкин «РИА Новости»-га иһитиннэрбитэ. Миниистири солбуйааччы сыл аайы киинэ устууга Саха сирин бюджетыттан 5 мөл. кэриҥэ үп көрүллэрин иһитиннэрбитэ. Кини киинэ бородууксуйатын оҥорон таһаарыынан дьарыктанар чааһынай компаниялар эмиэ өрөспүүбүлүкэ бюджетыттан өйөбүл ылалларын эппитэ. Ол курдук, чааһынай тэрилтэлэр киинэ усталларыгар бюджет үбүгэр атыылаһыллыбыт оборудованиены туһанар кыах­таахтар. Билигин өрөс­пүүбүлүкэҕэ национальнай таһымнаах «Соз­вездие Марии» уонна «Тыгын Дархан» киинэлэри уста сылдьаллар.  Киинэ сылын сүрүн си­тиһиитинэн Костас Марсан режиссердаах «Мой убийца» уонна Михаил Барынин режис­сердаах «24 снега» саха киинэлэрэ Россия прокатыгар тахсыбыттарын бэлиэтиир тоҕоостоох. «Мой убийца» уонна «24 снега» киинэлэр Дьокуускайга ыытыллыбыт норуоттар икки ардыларынааҕы киинэ фестивалын сүрүн бириистэрин ылбыттара. Саха народнай суруйааччыта Егор Неймохов олоххо дьиҥ буолбукка олоҕуран суруйбут «Сайсары күөлгэ түбэлтэ» айымньытынан уһуллубут «Мой убийца» киинэ АХШ-ка ыытыллыбыт II Бүтүн аан дойдутааҕы Азия киинэтин фестивалыгар (AWFF – Asian World Film Festival) «Золотой глобус» бириэмийэ иһин күрэстэһээччилэр ис­пииһэктэригэр киирбитэ, ол эрээри номинант буолбатаҕа. Ол да буоллар, саха дьоно ити үрдүк ситиһиини үтүө сыһыанынан ылыммыттара! Аан дойдуга «Золотой глобус» бириэмийэни АХШ «Оскарын» кэнниттэн иккис үктэлгэ турар наҕараада быһыытынан билинэллэр.

* * *

Онон, киинэ сыла бүтүн дойдуга да, Саха сиригэр да балачча ситиһиилэринэн доҕуһуолламмыт! Киинэ сыла Саха сирин уопсас­тыбаннай олоҕор кэрэ-бэлиэ түгэннэри бэлэхтээтэ. Саха киинэтин индустрията сайдар суолга үктэннэ.

Чахчылар

Былырыын Саха сиригэр маҥнайгы киинэ көстүбүтэ 105 сыла туолбута. Ол курдук, 1911 сыллаахха эргиэмсиктэр, атыыhыттар М.Р. Моргульц, В.И.Силин уонна Дьокуускай куорат баһылыга П.А.Юмшанов Иркутскай куораттан киинэ аппаратын аҕалан, билигин А.С.Пушкин аатынан национальнай библиотека дьиэ­тигэр, оччолорго музей-библиотекаҕа, көрдөрбүттэр. Ол саҕана билиэттэрин сыаната 1 солк. эбит.  Режиссер Константин Ба­рашков устубут «Куот» киинэтэ Саха сирин киинэтин историятыгар аан бастакынан 1 мөлүйүөнтэн тахса үбү киллэрэн историяҕа киирбитэ.