Өлтөх нэһилиэгэр — үс бүк үөрүүлээх түгэн

Икки улуус дьонугар-сэргэтигэр суолталаах ыһыахха Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков, парламент судаарыстыбаннай тутулга уонна сокуоннаска сис кэмитиэтин председателэ Алексей Еремеев, олохтоох салайыныы боппуруоһугар сис кэмитиэт председателэ Василий Местников, тыа сиригэр уонна аграрнай политикаҕа сис кэмитиэт председателэ Дмитрий Саввин, аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар боппуруостарыгар уонна Арктика дьыалаларыгар сис кэмитиэт председателэ Елена Голомарева, өрөспүүбүлүкэ тыа хаһаайыстыбатыгар уонна аска-үөлгэ министрин солбуйааччы Николай Афанасьев, Уус-Алдан уонна Нам улуустарын ветераннара кытыннылар.

Нэһилиэк аттынан устан ааһар Туйма үрэх итиэннэ эбэ икки ардыларынааҕы налыы сыһыыга киэҥ-куоҥ паарка ыһыахтыыр түһүлгэтигэр сарсыарда эрдэттэн Уус-Алдан, Нам улуустара тэриллибиттэрэ 85 сылыгар, бу икки улуус Среднеленскэй оройуонугар холбонон 1963–1965 сс. бииргэ олорбут, үлэлээбит сылларыгар уонна Улуу Кыайыы 70 сылыгар аналлаах радионан биэрии дуорайда, улуус ветераннарын илиинэн уус-уран оҥоһуктарын быыстапката тардылынна.

Уус-Алдан уонна Нам улуустарыттан сэрии уонна тыыл ветераннара, Дьампы сириттэн саҕалаан, Уһун Эбэттэн уустаан Туйма үрэхтэн тардыылаах Өлтөх нэһилиэгин ыһыахтыыр түһүлгэтигэр самаан сайын салаллыбыт кэмигэр уруккуну уонна билиҥҥини ситимниир дьоһун суолталаах ыһыахха ыраахтан-чугастан дьон-сэргэ муһунна. Нам улууһуттан 50 киһилээх делегацияны улуус баһылыга Александр Атласов илдьэ кэлбит.

Сүрүн түһүлгэҕэ мустубут Өлтөх нэһилиэгин олохтоохторо, ыһыах ыалдьыттара  парадынан хааман киирэн иһэр Өлтөх нэһилиэгин баһылыгын Николай Сивцевы, спикер Александр Жирков салайааччылаах Ил Түмэн делегациятын, улуус баһылыга  Александр Атласов салайааччылаах Нам  улууһун ветераннарын делегациятын, улуус баһылыга Алексей Федотов салайааччылаах Уус-Алдан улууһун ветераннарын делегациятын, бочуоттаах ыалдьыттары ытыс тыаһынан айхаллыы көрүстүлэр.

Өбүгэ үгэһинэн үүт маҥан сылгыны сиэтэн киллэрэн, алҕаан, маанылаан баран, Дьөһөгөй үҥкүүтүнэн доҕуһуоллатан, Өлтөх нэһилиэгин аҕа баһылыга Николай Сивцев Тойон чороонтон кымыс үрдүн охторуутунан сиэр-туом ситэриллэн, ыһыах Ытык Дуоҕата анньылынна.

Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков икки улуустан мустубут бар дьоҥҥо туһаайан: “50 сыл анараа өттүгэр Нам уонна Уус-Алдан улууһа кыттыһан Среднеленскэй оройуона буолан, бииргэ олорбут түгэннээхпит. Ол өссө быдан инниттэн, былыр-былыргыттан Нам улууһа уонна Уус-Алдан ыаллыы улуустар  быһыытынан аймахтыы, чугастыы дьон сыһыанынан олорбуттара. Оччолорго төһө даҕаны сыысхаллаах дьаһаллар ылыллыбыттарын иһин, икки улуус үлэһит дьоно мантан ороһуйбакка, бииргэ үлэлээн-хамсаан, бэйэлэрин күүстэрин, кыахтарын толору ууран, сирбит-дойдубут сайдыылаах, дьоммут-сэргэбит дьоҕурдаах, талааннаах, кэнчээри ыччаппыт инникилээх буоллун диэн, күүстэрин харыстаабакка үлэлээбиттэрэ. Бу дьаһалтан Уус-Алдан уонна Нам улуустара бэйэлэрин икки ардыларыгар үтүө сыһыаны, аймах-хаан тардыһыытын, үтүө өйдөбүллэри иҥэринэн илдьэ хаалбыттара», – диэн бэлиэтээн эттэ. Икки улуус бииргэ холбоһон Среднеленскэй оройуона буолан олорбут кэмнэрэ кинилэр историяларыгар биир умнуллубат түгэнинэн  буолар.

«Ветераннарбыт балайда сааһырдылар. Бүгүн манна улаханнык турунан, бэйэлэрин баҕа санааларын күүһүгэр уйдаран, Нам  уонна Уус-Алдан бары нэһилиэктэриттэн ветераннар, аҕа саастаах ытык кырдьаҕастар кэлэн олороллор. Бэйэҕит санаан көрүҥ, 50 сыл анараа өттүгэр күөгэйэр күннэригэр күүстэрин-уохтарын ортотугар сылдьыбыт  20-30 саастаах дьоннор билигин 80-чалыы саастаах ытык кырдьаҕастар буоллулар. Кинилэр эдэр саастарын санаан, күүстээх үлэ үөһүгэр сүүрбүт-көппүт, үлэлээбит-хамсаабыт сирдэрин ытыгылаан, бүгүн бэйэ-бэйэлэрин көрсө кэлбиттэрэ улахан махталлаах уонна биһиги улуустарбыт ыччаттарыгар кэрэхсэбиллээх холобурунан буолар. Эһигини бука барыгытын бүгүҥҥү ыһыахха ыалдьыттыы кэлбиккитинэн, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин итиэннэ манна кэлбит норуот депутаттарын аатыттан бука барыгытыгар истиҥ махталбытын тириэрдэбин», – диэн Александр Николаевич ыҥырыылаах ытык кырдьаҕастарга, кинилэр ыччаттарыгар дьоллоох-соргулаах олоҕу, этэҥҥэ буолууну баҕарда.

Салгыы Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков бэс ыйын 12 күнүгэр нэһилиэккэ ыытыллыбыт «төгүрүк остуолга» Уус-Алдан уонна Нам улууһун баһылыктара  икки улуус икки ардыларыгар инникитин эйэлээхтик, ыаллыы бииргэ үлэлииллэрин туһугар илии баттаспыттарын иһитиннэрдэ. «Онон Нам уонна Уус-Алдан улуустара бэйэлэрин икки ардыларыгар доҕордуу, ыаллыы сыһыаннара инники өттүгэр өссө сайда турдун! Нам уонна Уус-Алдан улуустара туругурдуннар, үлэлэрэ-хамнастара тахсыылаах буоллун, өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар кинилэр киллэрэр кылааттара үрдээн истин!», – диэн туран спикер ыһыах кыттыылаахтарыгар бука барыларыгар быйылгы дьыл дьоллоох-соргулаах буоллун диэн баҕа санаатын тиэртэ.

Александр Николаевич үөрүүлээх түгэнинэн сибээстээн, өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай наҕараадаларын туттартаата. Ол курдук Уус-Алдан улууһун олохтоохторуттан, үөрэх эйгэтигэр өр сыллаах ситиһиилээх үлэтин иһин өрөспүүбүлүкэ үтүөлээх учууталын бочуоттаах аатын  тыыл, педагогическай үлэ ветераныгар, РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгунугар, Россия уопсай орто үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитигэр Петр Степанович Охлопковка, тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар өр сыллаах таһаарыылаах үлэтин иһин өрөспүүбүлүкэ тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитин бочуоттаах аатын тыа хаһаайыстыбатын ветераныгар, Ленин, Үлэ Кыһыл Знамята уордьаннар кавалердарыгар Иван Михайлович Дмитриевка, өрөспүүбүлүкэ социальнай-экономическай сайдыытыгар киллэрбит кылаатын иһин Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин Махтал суругун Аҕа дойду Улуу сэриитин ветераныгар Феодосий Васильевич Бурнашевка, үлэ уонна тыыл ветераннарыгар Семен Семенович Мордовскойга, Нам улууһуттан Егор Афанасьевич Протопоповка, Уус-Алдан улууһуттан автомобильнай транспорт салаатыгар үтүө суобастаах үлэтин иһин Саха Өрөспүүбүлүкэтин автомобильнай транспорын бочуоттаах үлэһитин бэлиэтин Иннокентий Анемподистович Татариновка туттарда.

Улуус баһылыга Алексей Федотов Уус-Алдан улууһа төрүттэммитэ 85, Улуу Кыайыы 70 сылларын сэргэ сэрииттэн урусхалламмыт дойдуну чөлүгэр түһэрсибит тыыл ветераннарын чиэстиибит, саха омуга үөскүөҕүттэн ыаллаһа олорбут Нам улууһун кытта инникитин да бииргэ үлэлиэхпит-хамсыахпыт, өйөһө-өйдөһө, уруу-аймах буола туруохпут диэн тыл этиитин ыһыах кыттыылаахтара биһирии иһиттилэр. Оттон Нам улууһун баһылыга Александр Атласов бу иннинээҕи күҥҥэ Уус-Алдан уонна Нам улууһа урукку үгэстэри сөргүтэннэр, бииргэ үлэлииргэ 13 пууннаах Сөбүлэһии түһэрсибиттэрэ кэскиллээҕин бэлиэтээтэ уонна историяны бигэргэтэр сыалтан кинигэнэн өйдөбүнньүгү оҥоруохпут диэн бар дьон истиитигэр эттэ. Баһылык Александр Атласов спикер Александр Жирков төрөөбүт нэһилиэгэр ыытыллар үс бүк үөрүүлээх ыһыаҕынан Нам улууһун эҕэрдэ суругун киниэхэ уонна Алексей Федотовка үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттарда. Бу күн икки улуус ветераннарыгар уонна бастыҥ үлэһиттэригэр улуус наҕараадалара туттарылынна.

Ил Түмэн судаарыстыбаннай тутулга уонна сокуоннаска сис кэмитиэтин председателэ Алексей Еремеев биир оройуон буолан олорбут кэми үчүгэйдик санаан, маннык ыһыаҕы тэрийбиттэригэр, онно тыыл уонна үлэ ветераннарын ыҥыран чиэстээбиттэригэр-бочуоттаабыттарыгар барҕа махталын иһитиннэрдэ, улуус баһылыктара түһэрсибит Сөбүлэһиилэрэ олоххо ситиһиилээхтик киирэригэр баҕарда. Депутат ийэтин Татьяна Борисованы Мэҥэ-Хаҥаластан 1951 сыллаахха эдэр зоотехнигынан Уус-Алдаҥҥа үлэлии кэлиэҕиттэн райкомол бастакы секретарыгар тиийэ үүннэрэн-кынаттаан, улахан салайааччы оҥорбуттарыгар улуус дьонугар дьиэ кэргэнин аатыттан махтанна. Ити курдук сис кэмитиэттэр председателлэрэ, өрөспүүбүлүкэ тыа хаһаайыстыбатыгар уонна аска-үөлгэ министрин солбуйааччы Николай Афанасьев, Петр Иннокентьевич  Сивцев аатынан Намнааҕы историко-краеведческай музей үлэһитэ, кыраайы үөрэтээччилэр республиканскай общественнай тэрилтэлэрин Намнааҕы салаатын салайааччыта, Среднеленскэй оройуон комсомольскай тэрилтэтин оройуоннааҕы комитетын   бастакы сэкирэтээрэ, ССКП райкомун бюротун чилиэнэ Иннокентий Кривошапкин уонна да атыттар тыл эттилэр.

Ыһыах үөрүүлээх сиэрин-туомун «Ааспыты ахтыһа, инникини кэрэһилии» түһүлгэҕэ аһааһын, «Дьоро түһүлгэ дьоллоох тойуга» саха эстрадатын артыыстара кыттыылаах концерт, «Саха талба таҥаһа» көрүү-күрэх, ыһыах былыр-былыргыттан кэрэ кэпсээҥҥэ киирэр, уос номоҕор хаалар күрэхтэһиилэрин – хапсаҕайга, мас тардыһыытыгар, атах оонньууларыгар, эстафетаҕа сымсалар, быһыйдар киирсиилэрин – дьон-сэргэ сүргэтэ өрө көтөҕүллэн туран көрдө-иһиттэ, «Уруйдуоҕуҥ, Улуу Кыайыыны!» ветераннарга ырыа күрэҕэ, нэһилиэк самодеятельноһын концера, «Үрүҥ түүн» ностальжи дискотека ыһыах өрөгөйүн ситэрэн-хоторон биэрдилэр, дьон-сэргэ сүргэтин үрдэттилэр. Манна даҕатан эттэххэ, «Уруйдуоҕуҥ, Улуу Кыайыыны!» ветераннар ортолоругар ыытыллыбыт ырыа күрэҕин кыайыылааҕа, ветеран Егор Жирков Ил Түмэн спикерин бирииһин ылыан ылбытын көрөөччүлэр биһирээтилэр.

Ил Түмэн спикерэ дойдутун сиригэр-уотугар ыытыллыбыт ытык ыһыах бары тэрээһиннэригэр сылдьан, күрэхтэһиилэргэ, куонкурустарга дьон-сэргэ, ыччат кыттыытын көрдө-иһиттэ, икки улуус ытык кырдьаҕастарын, ветераннарын Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин аатыттан ыһыаҕынан маанылаах остуолугар олордон, саха киһитин сиэринэн икки улуус биир оройуон буолан олорон ааспыт кэмин туһунан ирэ-хоро кэпсэттэ, сэһэргэстэ.

Өлтөх нэһилиэгин үс бүк бэлиэ дьоһун ыһыаҕын сайбарыын түһүлгэтигэр дьон-сэргэ, ыҥырыылаах ыалдьыттар дуоһуйа сынньаннылар, сайын кэлбиччэ саха омук уруйдаах оонньууларын оройуттан туттулар, кус быһыйдар сырыстылар, ат бөҕөлөр кииристилэр, сахалыы ырыа-тойук дьиэрэйдэ, дорҕоонноох оһуокай дуорайда. Нам уонна Уус-Алдан улуустарын үлэһит дьонун өлтөхтөр анаан-минээн ыҥыраннар саргылаах ыһыахтарын маанылаах түһүлгэтин бастыҥ ыалдьытын быһыытынан өрө тутаннар, ити курдук чиэстээтилэр-бочуоттаатылар.

Ил Түмэн пресс-сулууспата.