«Манаас» — «Россия кинигэлэрэ» фестиваль бастыҥ кинигэтэ

Россия кинигэ таһаараач­чыларын Ассоциациятын (АСКИ) тэрийиитинэн ыытыллыбыт 2014 сылга бэчээттэнэн тахсыбыт кинигэ куонкуруһугар Александр Жирков сүрүн редактор быһыытынан таһаартарбыт “Манаас: кыргыз героическай эпоһа” кинигэтэ “Культуралар алтыһыыларыгар кылаатын киллэрэр “Бастыҥ кинигэ” номинацияҕа бастаата уонна “Сыл бастыҥ кинигэлэрэ” диэн АСКИ бырабылыанньатын дипломунан наҕараадаланна.
ЮНЕСКО Москваҕа бюрота “Аан дойду норуоттарын эпическэй пааматынньыктара” сериянан тахсыбыт “Манаас: кыргыз героическай эпоһа” литературнай уус-уран кинигэ иһин “Культуралар алтыһыыларыгар уонна культура нэһилиэстибэтин өйөөһүҥҥэ биллэр-көстөр кылааты киллэрэр 2014 сыл “Бастыҥ кинигэтэ” диплому “Бичик” кинигэ кыһатыгар туттарда.

Санатан эттэххэ, кыргыз “Манааһын” сахалыы уонна саха олоҥхотун кыргызтыы тахсыбыт кинигэлэрин сүрэхтэниитэ 2014 сыл сэтинньи 13 күнүгэр Кыргызтан Бишкек куоратыгар ыытыллыбыта. Олоҥхо 10 сылын бэлэмнээн ыытар өрөспүүбүлүкэтээҕи Национальнай тэрийэр кэмитиэт көҕүлээһининэн “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхону уонна кыргыз норуотун “Манаас” эпоһын тылбаастааһын үлэтэ (бырайыак автордара Ил Түмэн спикерэ, “Аан дойду норуоттарын эпостара” норуоттар икки ардыларынааҕы ассоциация вице-президенэ, Олоҥхо 10 сылын бэлэмнээн ыытар Национальнай тэрийэр кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Александр Жирковуонна Кыргыз Өрөспүүбүлүкэтин Геройа, Кыргызстан народнай суруйааччыта, профессор, “Аан дойду норуоттарын эпостара” норуоттар икки ардыларынааҕы ассоциация президенэ Бексултан Жакиев) 2011 сылтан саҕаламмыта.
“Манааһы” сахалыы тылбаастааһыҥҥа Александр Жирков салалтатынан педагогическай наука кандидата Тамара Петрова, «Күрүлгэн» литературнай альманах редактора Афанасий Гуринов-Арчылан, Сунтаар улууһун Кутана нэһилиэгин олохтооҕо, фольклорнай-литературнай музей-дьиэ үлэһитэ Трофим Кириллин үлэлэспиттэрэ. Афанасий Гуринов-Арчылан уонна Тамара Петрова тылбаас биир варианын, иккис варианы Трофим Кириллин оҥорбуттара. Александр Николаевич сүрүн редактор быһыытынан тылбаас икки варианын тэҥинэн кинигэҕэ киллэрэр туһунан быһаарыы ылыммыта. Итиннэ эбии Бексултан Жакиев нууччалыы тексин киллэрбитэ. Бу бырайыагы биһирээн, ЮНЕСКО икки шедеврин хардарыта тылбааһын киэҥ эйгэҕэ тахсыытын өйөөн, Кыргызстан ЮНЕСКО-ҕа национальнай комитета уонна Россия ЮНЕСКО-ҕа национальнай комитета бэйэлэрин эгидаларын биэрбиттэрэ.

Икки уруулуу норуоттар эпостарын тылбаастааһыҥҥа ыытыллыбыт үлэ түмүгүнэн 2014 сыл сэтинньитигэр “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхо Кыргызтан “Турар” кинигэ кыһатыгар кыргыз тылынан, онтон “Манаас” кылгатыллыбыт тексэ сахалыы тылынан “Бичик” кинигэ национальнай кыһатыгар бэчээттэммиттэрэ. Бу бырайыак М.К.Аммосов аатынан ХИФУ (ректор Е.И.Михайлова) сайдыыга программатын Дирекциятын иһинэн үбүлэнэн, кинигэлэр 1000 ахсаанынан тахсыбыттара. Икки аймахтыы норуоту түмэр бырайыагы билиһиннэрии кыргыз аатырбыт манасчыта Саякбай Каралаев төрөөбүтэ 120 сылыгар анаммыт үөрүүлээх тэрээһинин кытта сөп түбэһиитэ биир туспа суолталаах: «Манас» сахалыы тылбааһа кини толорбут, кылгатыллыбыт көрүҥүнэн бэчээттэммитэ.

“Куонкуруска Россия 50-тан тахса регионуттан уонна биэс омук дойдутуттан 200-тэн тахса издательство 17 номинацияҕа кытынна. Ил Түмэн спикерэ Александр Жирков иилээн-саҕалаан таһаартарбыт “Манаас”диэн кыргыз эпоһын сахалыы тылбаастаммыт кинигэтэ лауреат буолан, Россия кинигэ таһаарааччыларын куонкуруһугар “Культуралар алтыһыыларыгар кылаатын киллэрэр “Бастыҥ кинигэ” диэн саамай үрдүкү наҕарааданы ылла. Онон биһиэхэ Россия бастакы бэчээттээччитэ Иван Федоров аатынан үрдүк наҕарааданы туттардылар. “Манааһы” сахалыы тылбаастаан таһаарыы бырайыагын ааптарын быһыытынан Александр Николаевич кыргызтары кытта кэпсэтэн, элбэхтик үлэлээбитин түмүгэр бу ситиһилиннэ”, – диэн эттэ “Бичик” кинигэ кыһатын генеральнай директора Август Егоров.

“Александр Жирков олоххо киллэрэр бырайыактарын Россия таһымыгар биһирииллэрин көрдүбүт, Ил Түмэн спикерэ норуоттар эпос курдук сүдү культураларын сайыннарыыга, тарҕатыыга наадалаах общественнай, социальнай суолталаах бырайыактарга үлэлиир диэн сыаналыыбыт. Манна даҕатан эттэххэ, 2011 сыллаахха Россия “Сыл бастыҥ кинигэтэ” диэн “Роспечать” диэн бэчээт федеральнай агентствота ыытар Москватааҕы бэчээт быыстапкатын үрдүк таһымнаах куонкуруһугар Александр Жирков бырайыагынан биһиги кыһабыт үс томунан таһаарбыт кинигэтэ – “Саха театрын антологията” Россия “Сыл бастыҥ кинигэтин” үрдүк аатын ылан турар”, – диэн салгыы кэпсиир Август Егоров.

ХИФУ профессора, эпосовед Василий Илларионов “Манаас” кинигэтэ Россия кинигэтин быыстапкатыгар үрдүктүк сыаналаммытын туһунан үөрүүлээх сонуну истибититтэн үөрэн-көтөн туран, бу курдук санаатын үллэстэр: “Кыргызтаҥҥа 1999 сыллаахха “Аан дойду норуоттарын эпостара” диэн аан маҥнайгы норуоттар икки ардыларынааҕы улахан конференция буолбута. Онно тэриллибит “Аан дойду норуоттарын эпостара” норуоттар икки ардыларынааҕы ассоциация президенинэн Кыргыз Өрөспүүбүлүкэтин Геройа, Кыргызстан народнай суруйааччыта, профессор Бексултан Жакиев, вице-президенинэн Александр Жирков талыллыбыттара. Онтон ыла Александр Николаевич бу норуоттар эпостарыгар уонна олоҥхо боппуруостарыгар элбэхтик үлэлиир. Кини оччолортон Президент Михаил Николаевы кытта биир тылы булан, бу үлэҕэ үп-харчы, онтон да атын өттүнэн өйөбүлү ылары ситиспитэ, олоҥхобут киһи аймах тылынан уус-уран улуу айымньытынан ЮНЕСКО таһымыгар билиниини ылыытыгар оруола улахан. Олоҥхоҕо ыытар бары үлэбитигэр кини өйөбүлүн, көмөтүн, сүбэтин элбэхтэ туһаммыппыт диэн этиэххэ наада. “Аан дойду норуоттарын эпостара” бырайыак иһинэн биһиги саха олоҥхотун олоҥхо тыллаах, эпостаах норуоттар тылларыгар хардарыта тылбаастаан таһаарыыга утумнаахтык үлэлии сылдьабыт, инники өссө да элбэх үлэ күүтэр”.

Ити курдук Саха сирэ ЮНЕСКО үрдүк аатынан икки аймахтыы норуоттар эпостарын тылбаастаан, кинигэ оҥорон киэҥ эйгэҕэ таһаарар сыралаах үлэтэ Россия таһымыгар дьоһуннук сыаналанна.

Ил Түмэн пресс-сулууспата.