Олоҥхоһут диэн идэ

Биирдэ нуктаан ылбакка

— Никандр Прокопьевич, эн хайдах быһыылаахтык олоҥхо эйгэтигэр сыстыбыккыный?
— Уон саастаахпар аан бастаан олоҥхолуулларын эт кулгаахпынан истибитим. Олунньу ый этэ. Халлаан саҥа хараҥаран эрдэҕинэ саҕаламмыт олоҥхо сарсыарда сырдаан эрдэҕинэ түмүктэммитэ. Кырачаан уол биирдэ нуктаан ылбаккабын, оннук сэҥээрэммин норуоппут эпоһын истэн турардаахпын.
Оттон иккис маннык дьол Аҕа дойду Улуу сэриитэ бүтэр сылыгар, быыбар кэмигэр тиксибитэ. Аатырбыт олоҥхоһут Григорий Павлов диэн киһи оскуолаҕа кэлэн олоҥхолообута. Онно сүүрэн тиийэммин, түөрт чаас устата олороммун сэргээн истибиппин бу баар курдук өйдүүбүн.
Үһүстээн итинник дьоллоох түгэн сэрии түмүктэммитин кэннэ, 1946 сыллаахха тосхойбута. Уолаттар мустан оонньуу сылдьыбыппыт. Ол сылдьан, холкуос бырабылыанньатын дьиэтигэр көтөн түспүппүт, Уйбаан диэн олоҥхоһут уутугар-хаарыгар киирэн олоҥхолуу олороро. Ону болҕойон истибиппит.
Дьэ, олоҥхоҕо уһуллуум, сыстыым маннык саҕаламмыта. Төһө да миигин маннык олоҥхолоо, ыллаа-туой диэн үөрэппэтэллэр даҕаны, ытык дьон сүдү талааннарыгар сүгүрүйэбин уонна кинилэри учууталларбынан ааҕабын. Мин университетым — ити.

Бастыҥнар, ортолор, мөлтөхтөр

— Кэлин олоҥхолуулларын истибитиҥ дуо?
— Кэлин санаторийга сынньана сылдьан, Митрофан Мартынов олоҥхолуурун истибитим. Ол кэнниттэн өссө поэт Иван Алексеевтыын биир ыалга дьукаах олорбуппут. Онно икки ыал олороро. Байбал диэн олоҥхоһут сылдьан олоҥхолоон ааспыта. Кини олоҥхолуу олордоҕуна, бастаан биир ыал хосторугар киирэн, утуйан хааллылар. Ол кэнниттэн иккис ыал ороннорун буллулар. Онтон Уйбаан оронун оҥостон утуйан хаалла. Собус-соҕотоҕун хаалан хааллым.
Ааспытын кэннэ санаатахха, бу олоҥхоһут дьон интэриэһин таппатах эбит диэн сыаналыыбын.
— Никандр Прокопьевич, ити аата Байбал олоҥхоһут тугун таппатаҕый?
— Олоҥхоһут диэн идэ. Онон ханнык баҕарар идэҕэ бастыҥнар, ортолор уонна мөлтөхтөр бааллар. Холобур, көҥүл тустууну ылан көрүөх. Төһөлөөх элбэх ыччат тустарый? Олортон Виктор Лебедев уһулуччу чорбойор. Боксаҕа — Василий Егоров. Олоҥхоһуттарга эмиэ хайа баҕарар идэҕэ курдук, бастыҥнар, ортолор уонна мөлтөхтөр бааллар.

Чахчы үчүгэйдик олоҥхолоотоллор диэн

— Хас сыл ахсын «Сосновый бор» санаторийга оҕолорго анаан «Олоҥхо эйгэтэ» диэн түмсүү тэриллэр. Эн итиннэ үһүс сылын үлэлиигин. Төһө көдьүүстээх түмсүүнүй?
— Өрөспүүбүлүкэ правительствота үөрэх министерствотын иһинэн «Сосновый бор» диэн оҕо сынньанар уонна доруобуйатын чөлүгэр түһэрэр киинин аспыта. Бу киин иһинэн олоҥхо эйгэтин тэрийиигэ үлэ барбыта үс сыл буолла. Бастаан 200-кэ, онтон 100-кэ, быйыл 30-тан тахса оҕо итиннэ сырытта. Оҕолору үөрэтэргэ олох табыгаһа суохтук тэрийбиттэр. Икки аҥаар чааһы эрэ биэрэллэр. Итиччэ кылгас бириэмэҕэ оҕону олоҥхоҕо кыайан толору уһуйбаккын. Эбии дьарыктыахпытын баҕарабыт да, бириэмэ суох. Оҕолор атын дьарыктарга сылдьаллар.
Кэлэр өттүгэр бу итэҕэһи туоратыахха наада дии саныыбын. Оҕолору үөрэтэр чааспытын эбэн биэрэллэрэ буоллар.
— Никандр Тимофеевич, оҕолору үөрэтэргэр туохха туһаайан үлэни ыытаҕыный?
— Кэлиҥҥи сыллар усталара Саха сирин олоҥхонон дьарыктанар улуустарын олоҥхону толорор үөрэнээччилэрин, үксүлэрин кытта алтыһан аастым. Сайыҥҥы өттүгэр — лааҕырдарга, кыһынын — фестивалларга.
Чахчы үчүгэйдик олоҥ­холоотоллор диэн бэйэм иннибэр сыал-сорук туруорунан үлэлиибин. Эрэйгин кэрэйбэтэххинэ, сыраластаххына, оҕолор барахсаттар үксүлэрэ кэриэтэ ылыналлар, бу эйгэҕэ тардыһаллар.

Туохха доҕолоҥнуубутуй?

— Өрөспүүбүлүкэбитигэр оҕолору олоҥхоҕо уһуйар­бытыгар туох итэҕэстэр баалларый?
— Олоҥхону толорор оҕо тыл маастара, уус-уран ааҕыыны баһылаабыт буолуохтаах. Тыл суолтатын өйдүөхтээх. Мин оҕолорго булгуччу хоһоон аахтарабын. Уус-уран ааҕыыны баһылааһын оҕо олоҥхолууругар улахан көмөлөөх.
Олоҥхобутугар тойук арааһа барыта киирэ сылдьар. Дьэ, манна улаханнык доҕолоҥнуубут дии саныыбын. Тойугу кыайбаппыт. Олоҥхо араас персонажтарын уобарастара тойугунан ситэриллэн-хоторуллан тахсар.
Саарын курдук, кылыһахтаах куоластаах ырыаһыттар оҕолорго анаан тойук ансамблларын тэрийэллэрэ буоллар, олоҥхо сайдыытыгар улахан көмөлөөх буолуох этилэр.
Бүлүү улууһугар Михаил Шамаев диэн бэрт кэскиллээх олоҥхону толорооччу ыччат баар. Кини эмиэ тойугар доҕолоҥнуур. Кылыһаҕар да, тойугар да үлэлээбэтэхтэр. Манна оҕо буруйа суох. Киниэхэ сүбэ-ама биэрдим. Мин Олоҥхо театрын дириэктэрэ эбитим буоллар, бу ыччаты бастакынан болҕомтобор ылыах этим.
Маны таһынан ханан да кылыһах сыстыбатах оҕолорун күөх экраҥҥа уонна араадьыйаҕа олоҥхолотон иһитиннэрэллэр. Халлааҥҥа диэри хайҕааһын бөҕө буолабыт. Тура-тура хайҕааһын омсолоох соҕус өрүттэрдээх. Бу оҕо туохха сыыһарын ыйыахтаахпыт. Ону көннөрөргө үлэлэһиэхтээхпит.

Олоҥхо оскуолата наада

— Никандр Прокопьевич, кэпсэтиибит түмүгэр бастыҥ олоҥхоһуттары хайдах уһуйан, иитэн таһаарыахпытын сөптөөх дии саныыгыный?
— Олоҥхо оскуолатын аһаммыт, өрөспүүбүлүкэ бары муннуктарыттан сүүмэрдээн, оҕолорбутун чахчы чочуллубут методиканан уонна программанан үөрэтэрбит буоллар, бастыҥ олоҥхоһуттары иитэн-үөрэтэн таһаарыах этибит.
— Никандр Тимофеевич, кэпсээниҥ иһин махтанабын.

Людмила НОГОВИЦЫНА