Поэт хоһоонноро өрүү үөрдэ туруохтара

Бу дьоро киэһэҕэ саха поэзиятыгар элегия сүүрээнин биир бастакынан киллэрбит, ис санааны-иэйиини этинэр лириканы, лирическай поэманы сайыннарбыт талааннаах поэт Пантелеймон Яковлевич Тулааһынап олоҕун ахтан-санаан ааһаары, кини сахалитературатын сайдыытыгар киллэрбит дьоһун кылаатын туһунан өссө төгүл кэпсэтээри ыраахтан-чугастан ыҥырыылаах ыалдьыттар тоҕуоруһа муһуннулар. Ол курдук, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) олохтоох бэйэни салайыныы боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Василий Местников, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Алексей Дьячковскай, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга миниистирин солбуйааччы Николай Макаров, «Өймөкөөн улууһа» МТ баһылыга Михаил Захаров, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Суруйааччыларын сойууһун бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ, саха норуодунай поэта Иван Мигалкин, «Анаабыр алмаастара» АО департаменын салайааччыта Иннокентий Сыромятников, суруйааччылар, ырыаһыттар, култуура үлэһиттэрэ, поэт хаан-уруу аймахтара, кини биир дойдулаахтара уонна сүгүрүйээччилэрэ бу тэрээһиҥҥэ кытыннылар.

Пантелеймон Тулаа­һынап хоһоонноро үөлээн­нээхтэрин айымньыларыттан ураты истиӨ иэйиилээхтэр, киһи тулалыыр эйгэтин, ис санаатын арыйаллар. Кини бэйэтин норуотун олоҕун, хорсун сэбиэскэй ыччаты долгуйан туран күүрээннээхтик хоһуйбута. Дойдутун олоҕор буолар уларыйыыларга, хамсааһыннарга хоһоонун тылларынан чуордук хардарара, үлэҕэ килбиэннээх, хорсун быһыылаах саха дьонун туһунан ордук суруйара. Чуолаан сэрии кэминээҕи лирикатыгар олох чахчыта, сэрии ыар кэмнэрэ ырылхайдык көстөллөр: «Фроҥҥа атаарыы», «Ытаама, ийэкээм, ытаама», «Фронтовик доҕорбор» хоһоонноругар, «Герой Попов кэриэһигэр» поэматыгар. Кини хоһоонноро судургу, намыын тутуллаах буоланнар, кэбэҕэстик ырыа матыыбыгар сөп түбэһэн элбэхтик ылламмыттара. Холобур, «Саха марша», «Даайа», «Индигир хайалара», «Сулустар», «Кымыс ырыата», «Арахсыы», «Сэгэрим» хоһоонноругар суруллубут ырыалары норуот сөбүлээн ыллыыр.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһитэ, П.А.Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, «Алаш» Казахстан Өрөспүүбүлүкэтин литературнай бириэмийэтин лауреата Николай Винокуров-Урсун Пантелеймон Тулааһынап олоҕун сүрүн олуктарын билиһиннэрдэ.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) олохтоох бэйэни салайыныы боппуруостарыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Василий Местников эҕэрдэ тылыгар маннык диэтэ: «Дьааҥы хайаларын быыһыгар, Индигир өрүскэ түһэр Тарын үрэҕин биэрэгэр баар нэһилиэккэ Пантелеймон Яковлевич төрөөн, куорсун анньынан өрө тахсан, биһиги дойдубутун ааттаппытынан киэн туттабыт. Тарын үрэх нэһилиэгиттэн (билигин Төрүт) Сахабыт сирэ бүттүүнэ киэн туттар дьоно тахсыбыттара. Ол курдук, атыыһыт, меценат Николай Осипович Кривошапкин Өймөкөөн курдук сиртэн Дьокуускай куоракка кэлэн, дьадаҥы дьон оҕолоро үөрэхтээх буоллуннар диэн оскуола туттарбыта, саха норуота сайдарын туһугар тугун даҕаны кэрэйбэтэх биир бастыҥ киһибит буолар. Тарыҥҥа Социалистическай Үлэ Геройа, аатырбыт сылгыһыт Герасим Кривошапкин, Россия үтүөлээх геолога, «Үлэ Кыһыл Знамята» орден кавалера, Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, Чукоткаҕа 40-тан тахса сыл устата геологынан үлэлээбит Бустенгин Атласов күн сирин көрбүттэрэ. Төрүт нэһилиэгиттэн элбэх учуонай, суруналыыс, айар куттаах дьон таҕыста, өссө даҕаны дойдубутун ааттата туруохтара диэн эрэнэбит».

Маны таһынан, Василий Александрович Пантелеймон Тулааһынап саӨа судаарыстыба тэриллэр кэмигэр, оттон хаан тохтуулаах Аҕа дойду Улуу сэриитин ыарахан сылларыгар үөрэммитин, айбытын-туппутун, үлэлээбитин туһунан ахтан-санаан ааста. «Кини 23 саастааҕар 1939 сыллаахха Москва куоракка буолбут эдэр суруйааччылар конференцияларыгар кыттан, биллиилээх суруйааччылары кытта билсэн, Киевка, Одессаҕа сылдьан өссө сайдан кэлбитэ. Бу барыта инники өттүгэр күүрээннээхтик үлэлииригэр төһүү буолбутугар саарбахтаммат. Пантелеймон Яковлевич 14 сааһыттан ыла поэзияҕа сыстыбыта. Маҥнайгы хоһооно — «Пионер бойобуой ырыата» 1932 сыллаахха «Эдэр большевик» хаһыакка бэчээттэммитэ. Кини хоһоонноругар суруллубут ырыалар уостан түспэттэр, күн бүгүнүгэр диэри ыллыы сылдьабыт – ол Пантелеймон Тулааһынап чахчы дьоҕурдаах лирик-поэт буоларын өссө төгүл бигэргэтэр. Ыллам ырыа буолбут хомоҕой хоһоонноро көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн, өйү-санааны сырдата, өрүү үөрдэ туруохтуннар», — диэн норуот депутата түмүктээтэ.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Алексей Дьячковскай маннык эттэ: «3 мөл. 100 тыһ. кв. км иэннээх Сахабыт сиригэр 1922 сыллаахха Саха Автономнай Сэбиэскэй Социалистическай Өрөспүүбүлүкэтин төрүттээччилэр автономияны биллэрэн, судаарыстыбаннаһы киллэрэн, Россия биир киэн туттар субъега буоламмыт, оччоттон-баччаҕа диэри кэллэхпит. Бу чыпчаалга дабайыахха диэри, үс үйэ тухары, хас эмэ көлүөнэ саха саарыннара уһуннук-унньуктаахтык турууласпыттара. Маннык киэҥ-нэлэмэн дойдуга олорон, саха норуота култуураны, өйү-санааны, духуобунаһы өрө тутан кэлэн, сайдыылаах, үөрэхтээх, өйдөөх омук быһыытынан билиннэ. Пантелеймон Яковлевич курдук дьон төрөөн-үөскээн, айан-тутан хаалларбыт нэһилиэстибэлэрэ саха култууратын, өйүн-санаатын, айар кутун үрдүк таһымҥа таһаарбыттара. Маннык хоһуун дьонноох буолан, бачча улахан сири-уоту көрөн-истэн олордохпут».

Бу дьоро киэһэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин култуурунай уонна духуобунай сайдыытын эйгэтигэр, судаарыстыбаннас сайдыытыгар өр сыллаах айымньылаах үлэлэрин иһин Саха Өрөспүүбүлүкэтин Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) Махтал суругунан СӨ норуот уус-уран оҥоһугун маастара, СӨ эбээннэрин ассоциациятын чилиэнэ, үс кинигэ ааптара, эбээн норуотун тылынан култууратын ис кутугар иӨэринэн илдьэ сылдьааччы, эбээн норуотун ииһин маастара Екатерина Таркова уонна суруйааччы, Россия Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, Николай Заболоцкай-Чысхаан аатынан литературнай бириэмийэ лауреата Афанасий Гермогенов наҕараадаланнылар.
Мустубут бар дьон иннигэр СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Владимир Индигирскэй, СӨ норуодунай артыыһа Владимир Заболоцкай, СӨ үтүөлээх артыыһа Анатолий Бурнашев, Семен Сивцев, Афанасий Андросов-Джумурат, Агафья Готовцева, Иван Старков, өрөспүүбүлүкэтээҕи «Хотугу сулус» күрэх кыайыылаахтара, «Айылгы» хомусчуттар бөлөхтөрө (Өймөкөөн бөһ.), «Могди» үӨкүү бөлөҕө (Һчүгэй бөһ.), «Дьэргэлгэн» муода театра (Биэрэк Үрдэ бөһ.), «Элгинкэ» үӨкүү бөлөҕө, «Өймөкөөн сулустара – 2016» улуустааҕы ырыа куонкуруһун кыайыылааҕа Надежда Босикова, Власий Петрович Кривошапкин аатынан Томтордооҕу оҕо искусство оскуолатын үөрэнээччилэрин  «һэйм» үӨкүү бөлөҕө бэйэлэрин музыкальнай нүөмэрдэрин бэлэхтээтилэр.

Кэрэ талаан, лирик-поэт Пантелеймон Тулааһынап айымньылара инникитин даҕаны кэрэхсэнэ, биһирэнэ, ыллана, ааҕылла туруохтарыгар саарбахтамматын бу дьоро киэһэ өссө төгүл бигэргэтэн биэрдэ.
Оксана Дьячковская.