Самаан сайын ыһыаҕар

Бордоҥҥо — “Сомоҕо ыһыахха”

Ыһыах түhүлгэтигэр ыаллыы сытар Чуукаар, Өҥөлдьө, Малдьаҕар, Мэҥэдьэк нэһи­лиэктэриттэн, ыраах-чугас сирдэртэн ытык-мааны ыалдьыттар тоҕуоруһа муһуннулар.
Быйылгы ыһыах уратытынан оһуохай күрэҕин арыллыыта «Айар киин» норуот айымньытын дьиэтин тэлгэһэтигэр быйыл саҥа тутуллубут «Оһуокай кырдалыттан» саҕаламмыта буолла. Ыытыллыбыт сиэр-туом кэннэ саҥа сиргэ оһуохай оройуттан тутулунна, мас тардыһыытын, фольклор күрэхтэрэ ыытылыннылар. Киэһэ өттүгэр биэс нэһилиэк талба талааннаахтарын кыттыгас кэнсиэригэр толору көрөөччүлэр, ыһыах ыалдьыттара муһуннулар.
Бордоҥнор «Муостаах» ыһыах­тыыр сиргэ 90-с сыллартан ыһыах ыһаллар, бу кэрэ сири сөпкө тайанан бастакы тутууларын ыыппыт киһинэн, быйыл 80 сааһын туолбут Маалыкай ытык кырдьаҕаһа Антонов Нестер Климович буолар.

Ыһыах арыллыытын сиэрэ-туома от ыйын 1 күнүгэр күн оройо үүнүүтэ саҕаланна, ыһыаҕы үөрүүлээхтик арыйыы үс түһүмэҕинэн ыытылынна. Ыалдьыттар, биэс нэһилиэк баһылыктарын, совхоз бэтэрээннэрин парадтара; арчы, алгыс сиэрдэрэ-туомнара, «Сайылыкка көһүү» театрализованнай дьүһүйүү; кымыс иһиитин сиэрэ-туома, ыһыах «Ытык Дуоҕатын» анньыы ыһыах кыттыылаахтарын болҕомтотун тарта. Ол кэнниттэн Степан Васильев аатынан сопхуоска өр кэмҥэ үлэлээбит бэтэрээннэри, үлэ дьонун чиэстээһин, наҕараадалааһын ыытылынна. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин бэрэссэдээтэлин Махтал суругунан өр сылларга доярканан үлэлээбит Елена Егоровна Егорова, 90-нун ааспыт Афанасий Васильевич Кириллин «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ытык кырдьаҕаһа» бэлиэнэн наҕараадаланнылар. Совхоз сайдыытыгар эҥкилэ суох үтүө суобастаахтык үлэлээбит Малдьаҕар нэһилиэгин сылгыһыта Александр Николаевич Самсонов, Маалыкайтан Спиридонов Иван Николаевич «Саха Өрөс­пүүбүлүкэтин Бочуоттаах бэтэрээнэ»; Яковлев Трофим Никифорович «Саха Өрөспүүбүлүкэтин тыатын хаһаайыстыбатын бэтэрээнэ» ааты ыллылар.
«Улууспут хоһуун үлэһит дьоно өрөспүүбүлүкэбит сайдыытыгар анаабыт олохторо, үтүө холобурдара, муударай уопуттара төрөөбүт Ньурбабыт олоҕун таһыма, культурата, экономиката салгыы сайдарыгар кэлэр көлүөнэлэргэ холобур буола туруоҕа диэн эрэнэбит.
Үрүҥ тунах ыһыах кэлбитинэн дойдум дьонун иһирэхтик, истиҥник ис сүрэхпиттэн эҕэрдэ­лиибин!
Саамал кымыс утахтаах самаан сайын кэлбитинэн уруй-туску буолуохтун!» — диэн Антонина Григорьева бэйэтин эҕэрдэтин тиэртэ.

Көхтөөх үлэнэн, модун кэккэнэн

От ыйын 1-2 күннэригэр «Марха» сопхуос тэриллибитэ 50 сыллаах үбүлүөйдээх ыһыаҕар Саха Өрөспүүбүлүкэтин бар дьонун дьокутаата Антонина Григорьева кыттыыны ылла.
Ньурба улууһун Түмүк нэһилиэгин «Бүтэйдээх» алааһыгар Түмүк, Хаҥалас, Акана, Үөдэй, Таркаайы, Хорула нэһилиэктэрин түмпүт бөдөҥсүйбүт «Марха» сопхуоска араас сылларга үлэлээбит, тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар, тыа сирэ туруктаах буолуутугар бэйэлэрин кылааттарын киллэрбит, ыраах-чугас сирдэртэн туруу үлэһит дьон тоҕуоруһа муһуннулар.
«Марха» сопхуос 50 сыллаах үбүлүөйэ — бу улуус киэн туттар историята. Сопхуос улуус нэһилиэктэрин сайдыытыгар, олохторун-дьаһахтарын тэрийиигэ сүдү оруоллаах этэ, кини нэһилиэнньэни үлэнэн, тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатынан, оттугунан, олорор дьиэнэн хааччыйара, оҕо тэрилтэлэрин хаһаайыстыбаннай боппуруостарын быһаарара. Улууска рабочай кадрдары, чуолаан механизатордары бэлэмнээһиҥҥэ, былааннаах үлэни ыыппыта.
«Коммунизм» сопхуоһу бөдөҥсүтэн «Марха» сопхуоһу төрүттээбит маҥнайгы дириэктэр Романов Семен Никифорович кылаата сүҥкэн.
Дьон-сэргэ санаата көтөҕүллэн, са­маан сайын сатыылаан турар кэмигэр, үлэлээн ааспыт күргүөмнээх сылларын ахтан-санаан ааһарыгар ыһыах тоҕоостоох кэм буолла. Ыһыах түһүлгэтигэр «Марха» сопхуос үлэтин-хамнаһын көрдөрөр стендэлэр, хаартыскалар, быыстапкалар ыалдьыттар интэриэстэрин тартылар.
Тэрээһин үөрүүлээх чааһа сопхуоска өр кэмҥэ үлэлээбит бэтэрээннэри, үлэ дьонун чиэстээһининэн, наҕараадалааһынынан түмүктэннэ. Сопхуоска араас кэмнэргэ үлэлээбит Гаврильев Виссарион Акимович, Егоров Яков Иванович «Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ытык кырдьаҕаһа» бэлиэнэн; Вера Алексеевна Яковлева Саха сирин тыатын хаһаайыстыбатын уонна аска-үөлгэ бэлиитикэтин министиэристибэтин махтал суругунан наҕараадаланнылар. Николаев Николай Васильевич Саха сирин суолга-иискэ хаһаайыстыбатын Бочуоттаах үлэһитэ ааты ылла. Онтон да атын кэмнэргэ үлэлээбит дьон туһааннаах министиэристибэ хайҕал, махтал суруктарын туттулар.
Үгэс быһыытынан ыһыах биир сүрүн чааһынан Түмүк нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, ытык кырдьаҕас Гаврильев В.А. – Туойар Таас 85 сааһын туолар үбүлүөйүгэр аналлаах «Кырдал киэргэлэ – оһуохай» күрэх буолла. «Күүстээхтэр, быһыйдар күрэхтэрэ» спортивнай күрэхтэһиилэр, «Тохтор тойук туоната» аҕа саастаахтарга тойук күрэҕэ, Марха кустатын ырыа айааччыларын ырыаларыгар «Ыллыыр ырыам – бар дьоммор» ырыа күрэҕэ, «Үрүҥ илгэ Хотуна», онтон да атын тэрээһиннэр дьон-сэргэ болҕомтотун тартылар.
Антонина Григорьева бэйэтин эҕэрдэтигэр тыа хаһаайыстыбатын бэтэрээннэрин, «Марха» сопхуос үлэһит хоһуун дьонун Саха сирин сайдыытыгар анаабыт олохторо, үтүө холобурдара, муударай уопуттара төрөөбүт Ньурбабыт олоҕун таһыма, культурата, экономиката салгыы сайдарыгар кэлэр көлүөнэлэргэ холобур буоларын бэлиэтээтэ.
«Өҥ дьыл үүнэн олох тупсар кэскиллэннин, өй-санаа сырдык тыына саргынан туоллун! Самаан сайын салаллыбыт үөрүүтүн бука бары бииргэ сомоҕолоһон дойдубут сайдар кэскиллээх саҕахтарын салайар, арыйар күүстэ-уохта иҥэринэн, тупсар эрэ туһугар туруулаһа туруоххайыҥ, күндү биир дойдулаахтарым!» , — диэн норуот дьокутаата ыҥырда.

Мария Андросова.