Тандаҕа история уһулуччулаах өйдөбүнньүктэрин сөргүтэллэр

Тандатааҕы историко-архитектурнай музейы 1952 сыллаахха төрүттээбит кыраайы үөрэтээччи, РСФСР уонна САССР үтүөлээх учуутала, САССР культуратын үтүөлээх үлэһитэ, Үлэ Кыһыл Знамята уордьан кавалера Иван Павлович Готовцев быйыл балаҕан ыйын 18 күнүгэр төрөөбүтэ 100 сылын туолар. Уус-Алдан улууһун уонна Байаҕантай нэһилиэгин общественноһа бу бэлиэ даатаны тэрээһиннээх үлэнэн көрсөргө бэлэмнэнэр. Улуустааҕы культура управлениетын начальнига Иннокентий Аммосов иһитиннэрбитинэн, билигин музей сүрүн куорпуһугар – 1908 сыллаахха тутуллубут Николаевскайдааҕы таҥара дьиэтигэр өрөмүөн ыытылла турар. Итиннэ анаан улуус бюджетыттан 550 тыһ.солк. уонна нэһилиэк бюджетыттан 250 тыһ. солк. үбүлээһин көрүллэн, дьиэ эмэҕирбит акылаатын, сыбаайатын, өһүөтүн саҥардаллар. Дьокуускайтан «Уран» дизайн-студия салайааччыта, республикаҕа биллэр маастар Вячеслав Яроев салайааччылаах биригээдэ тахсан үлэлии сылдьар.

Маныаха муостатын баалкатын көннөрүүгэ, саҥаттан хаптаһынынан бүрүйүүгэ үп-харчы көрүллүүтүгэр боппуруостар тураллар. Александр Николаевич миэстэтигэр балаһыанньаны көрөн-истэн баран, төһө харчы ирдэниллэригэр смета оҥороллоругар сүбэлээтэ. Итиэннэ Культура министерствотынан бу боппуруос быһаарыллыытын сүрүннээн, өрөмүөн үлэтин болдьоммут кэмигэр ситэриини хонтуруолга ылла.

Тандаҕа биир историческай-архитектурнай суолталаах өйдөбүнньүгүнэн 150-тэн тахса сыл анараа өттүгэр тутуллубут Заболоцкайдар балаҕаннара буолар. Балаҕаны Билир диэн Тандаттан 1 км сиргэ оччотооҕу кулуба Николай Заболоцкай маастар Сэмэн Заболоцкайга-Тыргыска туттарбыт. Манна номоххо киирбит Күөх Кэтириинэ сүктэн кэлэн олорбута биллэр. Музей үлэһитэ Гаврил Аргунов иһитиннэрбитинэн, сэдэх тутуу көннөрү бала­ҕаннартан үгүс уратылаах: икки хос үрүттээх, икки хос холлоҕостоох, муосталаах, икки сирэйдээх симии оһохтоох, ньиэмэстии муннуктардаах, өһүөлэрин, сыҥаһаларын оҥоһуута бэрт чочуонай. Үстэн ордук миэтэрэ үрдүктээх, муннугуттан муннугар диэри тоҕус аҥардыы миэтэрэлээх. Саха былыргы тутууларын чинчийбит Мандар Уус маннык үчүгэй оҥоһуулаах улахан балаҕан Саха сиригэр суоҕун, ордон хаалбатаҕын бэлиэтиир. Онон миэстэтигэр этнографическай комплекс тэриллиэн наадатын эттэ.

Музей үлэһиттэрэ, нэһи­лиэк общественноһа бу ураты оҥоһуулаах, өбүгэлэрбит олохторун-дьаһахтарын кэпсиир, былыргы уустар сатабылларын кэрэһэлиир тутуу симэлийэр кутталга киирбитинэн, чөлүгэр түһэриини туруорсаннар, быйыл нэһилиэк бюджетыттан 600 тыһ.солк. көрүллүбүт. Вячеслав уонна Владислав Яроевтаах биригээдэлэрэ бу эппиэттээх дьыалаҕа ылсан үлэни саҕалаабыт. Владислав Васильевич өрөспүүбүлүкэҕэ сэдэх оҥоһуулаах өйдөбүнньүктэри өрөмүөннүү сылдьалларынан киэн туттарын уонна биригээдэ бу үлэни болдьоҕор ситэрэр эбээһинэстээҕин биллэрдэ. Балаҕан миэтэрэ курдук түспүтүн өндөтөөрү, даҥын түһэрэн, сирин кырсыттан тула өттүн хаспыттар. Балаҕаны симии оһоҕор, тиэргэнин сэргэлэригэр тиийэ саҥардыахтаахтар. Маны таһынан балаҕаны хаартан уонна ардахтан хаххалыыр каркаастаах бүрүөһүн оҥотторорго эмиэ үбүлээһин боппуруоһа турар.
Александр Жирков Заболоцкайдар балаҕаннара XIX үйэ саха норуотун уһулуччулаах өйдөбүнньүгэ буоларынан, чөлүгэр түһэрии ыытыллара тоҕоостооҕун уонна кэмигэр сөптөөҕүн эттэ. Пааматынньык техническэй пааспарын уонна сирин докумуонун түргэнник оҥотторон, объект Тандатааҕы музей балаансатыгар бэриллиэхтээҕин бэлиэтээн эттэ. Итиэннэ балаҕан үрдүн бүрүөһүннэтэргэ улуус дьаһалтата бырайыактыыр-сметалыыр докумуоннары бэлэмнээн, тутуутун боппуруоһун тустаах министерстволарга туруорсалларыгар, үбүлээһинин булууга үлэлэһэллэригэр сүбэлээтэ.

Үс Геройдаах Байаҕантай дьоно-сэргэтэ нэһилиэк дириҥ историялааҕын кэрэһилээн, көмүс күһүҥҥэ Иван Готовцев үбүлүөйдээх даататын үтүө бэлэхтээх көрсөргө бары күүһү уураллара атыттарга холобур буолсу.

Ил Тумэн пресс-сулууспата