Театр уонна Андрей Борисов: быстыспат ситим

Икки бүк үөрүүлээх түгэҥҥэ СӨ судаарыстыбаннай сүбэһитэ Михаил Николаев, Госдума депутата Иван Белеков, Россиятааҕы театр үлэһиттэрин сойууһун сэкирэтээрэ, Басангов аатынан Калмыкиятааҕы национальнай драматическай театр уус-уран салайааччыта Борис Манджиев, Монголия, Хакасия, Бурятия, Тува, Башкирия, Калмыкия театрдарын деятеллэрэ, норуот депутаттара, СӨ бырабыыталыстыбатын чилиэннэрэ, СӨ муниципальнай тэриллиилэрин баһылыктара, Саха сирин култууратын уонна искусствотын үлэһиттэрэ уо.д.а. кыттыыны ыллылар.

Үөрүүлээх тэрээһин Былатыан Ойуунускай аатынан Саха академическай театрын артыыстарын толорууларыгар «Тэпсиллибэт үтүө ааттар» театрализованнай композицияттан саҕаланна.

СӨ бастакы президенэ Михаил Николаев бэйэтин эҕэрдэ тылыгар: «Бүгүн биһиги улахан түһүлгэҕэ сахалар бастакы театрбыт төрүттэммитэ 110 сылыгар муһуннубут. Театр суолтата ханнык баҕарар омук сайдыытын көрдөрөр. Театр биһиэхэ күндүтүк сыаналанар», – диэн бэлиэтээн эттэ. Кини театр кэлэктиибигэр, интеллигенцияҕа туһаайан «оскуолаларга тиийэн оҕолорго искусство дириҥ өйдөбүлүн тириэрдэргит буоллар» диэн сүбэлээтэ. «Оҕону кыра сааһыттан искусствоҕа иитиэххэ, ол биһиги бэрт уһун үйэлэргэ киэн туттуубут буолуо этэ», – диэтэ. Михаил Ефимович Саха академическай театрын дириэктэригэр Анатолий Николаевка театр үтүөтүн-өҥөтүн саха норуотугар билинии туһунан үс омук тылынан суруллубут Суругу туттарда.

Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков: «Саха театрын төрүттэниитигэр турбут, иилэн-саҕалаан, түмсэн театры тэрийсибит дьон сүрдээх мындырдык дьаһаммыттар. Кинилэр аан бастаан 1906 сыллаахха тохсунньу 3 күнүгэр, Дьокуускай куоракка «Сахалар сойуустара» түмсэн эрэр кэмигэр, Василий Никифоров-Күлүмнүүр көҕүлээһининэн «Бэрт киhи Бэриэт Бэргэн» диэн бастакы сахалыы испэктээкили туруорбуттара. Ити испэктээкили уһулуччулаах режиссер Андрей Саввич Борисов сөргүтэн туруоруутун премьерата соторутааҕыта буолан ааспыта. «Кулан кугас аттаах Кулантай Бухатыыр» сахалыы тылынан турбут иккис испэктээкили олоҥхо-опера диэн ааттаабыттара. Оттон үһүс испэктээкили – Күлүмнүүр бэйэтэ суруйбут «Манчаары» айымньытын – драма диэн ааттаабыта. Аан дойду классическай театрдара ити үс хайысханы тутуһан үлэлииллэр. Онон саха театрын төрүттээччилэр ити хайысхалары биир сыл иһигэр олохтообуттара. Төрдүс хайысха быһыытынан Л.Н.Толстой «Власть тьмы» драматын В.В.Никифоров-Күлүмнүүр сахалыы тылбаастаан киллэрбитэ», – диэтэ. Александр Николаевич биһиги саха норуотун бастакы көлүөнэ интеллигенциятыгар кинилэр норуоппут искусствота, култуурата маннык сайдыахтаах диэн сүрдээх кэскиллээх уонна мындыр эркээйини оҥорбуттарыгар махтаныах тустаахпытын эттэ. Спикер Саха театра бу сыллар тухары театры аан бастаан төрүттээбит дьон саҕалааһыннарын барытын, биири да сыыска түһэрбэккэ, энчирэппэккэ, төттөрүтүн сылтан-сыл аайы улам тупсаран, үрдэтэн, киһи сөҕөр-махтайар гына тэринэн үлэлээн кэлбитин бэлиэтээтэ. Александр Жирков театр төрүттэниэҕиттэн күн бүгүнүгэр диэри үлэлээн кэлбит хас биирдии артыыска, режиссерга, худуоһунньукка, бука барыларыгар норуот махталын биллэрдэ. «Сахабыт театра мэлдьи баар буоллун! Мэлдьи бастыҥ айымньыларынан, кыаҕынан, таһымынан саха көрөөччүлэрин эрэ буолбакка, атын омук көрөөччүлэрин сөхтөрө, хайҕата турдун!» – диэн баҕа санаатын биллэрдэ. Александр Жирков ССРС Судаарыстыбаннай бириэмийэтэ олохтоммутун тухары дойду 16 театра ити бириэмийэнэн наҕараадаламмытын, олортон биирдэстэрэ – Саха театра буоларын, 19 бастыҥ режиссер иһигэр Андрей Борисов киирбитин бэлиэтээн эттэ.

Салгыы спикер XX уонна XXI үйэлэр кирбиилэригэр саха омук төрүт үгэһэ, култуурата тиллэригэр, сайдарыгар сүҥкэн кылааты киллэрсибит Андрей Саввич Борисовы 65 сааһын туолбутунан эҕэрдэлээтэ уонна маннык бэлиэтээн эттэ: «Андрей Саввич 1982 сыллаахха «Хаарыан хампа күөх кытылым» испэктээкили туруоруоҕуттан ыла, кини сыанаҕа туруорар хас биирдии айымньыта бастыҥтан бастыҥ, ордуктан ордук буолуохтаах диэн бүк эрэллээхпит уонна ирдэбиллээхпит. Ити итэҕэли илдьэ сылдьар, ону түһэн биэрбэт, ити таһымтан мөлтөөбөт гына үлэлиир хайдахтаах курдук кыаҕы, дьулууру, дьиҥнээх дьоҕуру эрэйэрэ буолуой?»

Итини этэн туран Александр Жирков Андрей Борисовка Роскосмос халлаан эттиктэрин норуоттар икки ардыларынааҕы каталогар «Стрелец» созвездиетыгар a20h00m38.77sδ-32А°10ʹ32.4ʺ координаттаах рубиновай сулуска «Андрей Борисов» диэн ааты иҥэрбитин бигэргэтэр 2016 сыл сэтинньи 28 күнүгэр бэриллибит сертификаты туттарда. Ити долгутуулаах түгэн мустубут дьон дохсун ытыстарын тыаһынан доҕуһуолланна, саала иһигэр сөҕөр-махтайар тыллар иһилиннилэр.

СӨ театрын искусствота сайдыытыгар кылаатын уонна өр сыллаах айар үлэтин иһин Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин Махтал суруга СӨ народнай артыыскатыгар, РФ үтүөлээх артыыскатыгар, СӨ бочуоттаах олохтооҕор Анна Кузьминаҕа туттарылынна. Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков театр артыыстарыгар Геннадий Турантаевка, Петр Баснаевка, Кирилл Семеновка, туруорар чаас сэбиэдиссэйигэр Яков Софроновка СӨ култууратын уонна искусствотын эйгэтигэр көдьүүстээх үлэлэрин иһин Махталын биллэрэн үрүҥ көмүс бэлиэлэри туттарда. Оттон синхроннай тиэкис диктора Изольда Бубякина, СӨ народнай артыыһа, РФ үтүөлээх артыыһа Герасим Васильев уонна СӨ үтүөлээх артыыската Прасковья Адамова Ил Түмэн Бочуоттаах грамотатын кытта кыһыл көмүс чаһынан наҕараадаланнылар. Быйылгыттан Саха сиригэр театр искусствотын эйгэтигэр Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин бириэмийэтэ олохтонно. Ити бириэмийэни аан бастакынан СӨ народнай артыыскалара Зоя Багынанова уонна Мария Варламова туттулар. Итиэннэ Александр Жирков Андрей Борисовка СӨ судаарыстыбаннаһын бөҕөргөтүүгэ уонна духуобунас сайдыытын эйгэтигэр уһулуччулаах үтүөтүн иһин Ил Түмэн Махтал суругун туттарда.

Госдума депутата, РФ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Иван Белеков: «Саха театрын үбүлүөйүн, кини уус-уран салайааччыта, режиссера Андрей Борисов дьаныардаах үлэтин туһунан Россияҕа, аан дойдуга тиийэ иһиллэр. Театр диэн, бары билэрбит курдук, норуот дууһата уонна суобаһа, оттон саха норуота түҥ былыргы түүр цивилизациятын сирэйдээн көрдөрөр уонна арктикатааҕы циркумполярнай цивилизация кэскилэ буолар. Ол иһин Олоҥхо дойдутуттан, Өлүөнэ очуостарын сириттэн, билиҥҥи глобализация уустук кэмигэр элбэх араас норуоттар, култууралар түмсүүлэригэр ыҥырыылар иһиллэллэр. Ити сигналы чопчу саха норуота уонна кини биир чаҕылхай бэрэстэбиитэлэ Андрей Борисов биэрэллэр. Мин бүгүн Андрей Саввич көҕүлээһинин сөптөөх кэмигэр Сибиир уонна Уһук Илин парламентарийдара өйөөбүттэрэ, дойду президенэ Владимир Путин истибитэ диэн этиэхпин сөп. Ол курдук, Евразиятааҕы экономическай Сойуус иһинэн биир кэлим култуура эйгэтин сайыннарыыга сорудах бэриллибитэ. Андрей Саввич ити көҕүлээһинэ Федерация Сэбиэтигэр уонна Госдумаҕа өйөммүтэ», – диэтэ.

Иван Белеков Андрей Борисовка Судаарыстыбаннай Дума, чуолаан СНГ уонна Евразиятааҕы интеграция дьыалаларыгар кэмитиэтин аатыттан Махтал суругу туттарда.

«Андрей Саввич хас да сыллааҕыта Алтайга «Восхождение на Хан-Алтай» диэн биһиги уһулуччулаах худуоһунньукпут, саҥа кэрдиис кэм чаҕылхай салайааччытын Григорий Иванович Чорос-Гуркин туһунан испэктээкили туруорбута. Биһиги Алтаай түүр цивилизациятын биһик сирэ буоларынан киэн туттабыт. Биһиги, былыргы норуот бэрэстэбиитэллэрэ, Андрей Саввич туруорбут испэктээкилин премьератын кэнниттэн мээнэ үмүөрүспүт дьон буолбатахпытын, норуот буоларбытын саҥаттан өйдөөбүппүт. Ити иһин киниэхэ махтал», – диэтэ Иван Белеков.

Дьоро киэһэҕэ ыраахтан-чугастан мустубут маанылаах ыалдьыттар Андрей Борисовка уонна Былатыан Ойуунускай аатын сүгэр Саха драматическай театрын кэлэктиибигэр, бэтэрээннэригэр иһирэх тыллардаах итии-истиҥ эҕэрдэлэри тиэртилэр. Ыҥырыылаах ыалдьыттар – Хоца Намсараев аатынан Бурятиятааҕы судаарыстыбаннай драматическай театр уус-уран салайааччыта, РФ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Бурятия Өрөспүүбүлүкэтин народнай артыыската Эржена Жамбалова, Александр Топанов аатынан Хакасиятааҕы национальнай драматическай театр режиссера Саяна Ултургашева, Мажит Гафури аатынан Башкириятааҕы судаарыстыбаннай академическай театр дириэктэрин солбуйааччы Иршат Файзуллин, Монголия Судаарыстыбаннай академическай театрын генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Отгон Гэрэлсуху, Тыва Өрөспүүбүлүкэтин театральнай деятеллэрин Сойууһун бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, Виктор Кок-оол аатынан Туватааҕы драматическай театр режиссера Марина Идам эҕэрдэ тыллары этэн туран бэйэлэрин бэлэхтэрин туттардылар.

Эҕэрдэ тыллар кэннилэриттэн Андрей Борисов дьоро киэһэҕэ мустубут бары дьоҥҥо махталын биллэрдэ. Кини икки бүк үөрүүлээх түгэни «Театрга нация уһаарыллар» диэн тылларынан түмүктээтэ. Мустубут дьон сүһүөхтэригэр туран дохсун ытыс тыаһын бэлэх ууннулар. Бу буолар кинини норуот дьиҥнээхтик билиниитэ уонна таптала… Ити кэмҥэ мин Былатыан Ойуунускай 1927 сыллаахха суруйбут «Сүүс сыллаах улуу былаан» кэпсээнигэр «…Бу маннык үрдүк үтүө олоххо дириҥ өйдөөхтөр, модун санаалаахтар, үтүө ырыаһыттар, улуу кэпсээнньиттэр төрүөн-үөскээн ааһыахтара» диэн этиитин санаан кэллим…