Төрүт үгэстэргэ тирэҕирэн

Былыргыны аныгылыы моһуоннаан

Надежда оҥорбут моделларын эскистэрин көрө олорон, модельер олус да сөпкө таба тайаммыт эбит диэн түмүккэ кэлэбин. Алта-сэттэ ый тыйыс тымныылаах Сахабыт сиригэр ичигэстик таҥнар эрэ киһи чэгиэн-чэбдик доруобуйалаах сылдьар кыахтаах. Ол эрээри, кыһыҥҥы таҥас биһиги  өйдөбүлбүтүнэн, соччо тупсаҕай быһыыта-таһаата суоҕ унан биллэр. Ол иһин ордук эдэрдэр ураты моһуоннаах тастан кэлбит сону, куурканы, атах таҥаһын кэтэллэр. Онтукалара, туох да диэбит иһин, биһиги -50 кыраадыс тымныыбытыгар сөбө суох чараас, халта ҥ  буолар.
Надежда Гаврильевна бу боппуруоһ  у уһуннук уонна сыныйан үөрэппит темата буолар. Дьокуускайдааҕы дизайн уонна технология колледжын бүтэрэригэр көмүскээбит дипломнай үлэтигэр тү ҥ былыргы өбүгэлэрбит та ҥастарын үөрэппитэ уонна икки култуураны – хотугу норуоттар уонна сахалар та ҥнар үгэстэрин дьүөрэлээн, кыһын кэтиллэр та ҥас тикпитэ. Айар куттаах киһи биир таһымынан муҥурдаммат. Ол да иһин буолуо, Надежда ХИФУ норуоттар култуураларын үөрэтэр салааҕа кэтэхтэн үөрэммит уонна 2013 сыллаахха ситиһиилээхтик бүтэрбит. Кини «Хотугу норуоттар таҥастарын холобуругар аныгы этническэй муода уонна үгэс таҥас» диэн тиэмэҕэ дипломнай үлэ көмүскээбит. «Дипломнай үлэм салайааччытынан историческай наука кандидата Светлана Петрова буолбута. Кини этиитинэн мин тү ҥ  былыргы эскиһинэн сүүһүнньүк тикпитим. Светлана Ивановна бу тиэмэни дириҥник үөрэппит этэ. Ол да иһ  ин буолуо, тыйыс тымныылаах дойдубутугар өбүгэлэрбит кэтэр хаттык та ҥ астарын сөргүтэн, тарҕ атар баҕа санаабыт сөп түбэспитэ. Кэлин бу үлэбин сайыннаран, былыргы таҥаһы биһиги аныгы олохпутугар кэтэр гына оҥоруохха сӨп эбит диэн түмүккэ кэлбитим», — диэн модельер кэпсиир.

Манна диэн эттэххэ, Надежда дипломнай үлэтин кӨмүскүүрүгэр тикпит сүүһүнньүгэ билигин Америка историческэй музейыгар көрдөрүүгэ турар.
«Саха сирин хотугу норуоттарын оччоттон баччаҕ а диэри абыраабыт таба тириитэ буолар. Таба тириитин араастык моһуоннаан, киэргэтэн, олус да үчүгэй саҕ ынньахтары, сэлиэччиктэри тигиэххэ сөп», – диир кини.
Емельян Ярославскай аатынан Хотугу норуоттар култуураларын, историяларын музейыттан 1856 сыллаахха иистэнньэӨ дьахталлар тикпит таӨастарын оһ  уорун үйэтитээри, «Симэх» киин маастардара Дария Гуляева, Галина Дарамаева, Азияна Харлампьева уонна Надежда Пахомова буоланнар үтүгүннэрэн ылан, бэйэлэрин үлэлэригэр туттубуттар. Надежда бииргэ үлэлиир дьонугар махтанар. «Билигин Эталон холобурдарын фондатыгар Норуоттар доҕ ордоһууларын дьиэтин генеральнай директора Яна Игнатьева уонна «Симэх» киин директора Александр Гоголев салайыыларынан иистэнньэ ҥ -маастардар кэнчээри ыччаппытыгар Саха сирин тӨрүт норуотун култууратын үйэтитэн хаалларар сүдү үлэни оҥ оро сылдьабыт», — диир.
«Былыр иистэнньэ ҥнэр оһуордарыгар ураты суолтаны биэрэллэрэ. Ким эрэ оһуора сайыны кэпсиир, кимиэнэ эрэ – буолан ааспыт ханнык эмэ түбэлтэни. Оттон мин сүрүн тутуһар бириинсибим — былыргы оһуору-мандары уларыппакка, аныгылыы моһуоннаах таҥаска сыһыары тутан тигии буолар», – диэн кэпсии-кэпсии Надежда төбөҕө кэтэ сүүһ  үнньүгү көрдөрөр. Бу оһуору былыргы бэргэһэттэн үтүгүннэрэн ылбыт. Өбүгэлэрбит тикпит уонна кэппит былыргы бэргэһэлэрин олоччу үтүктэн ыллахха, аныгы кэм ҥэ сөп түбэспэтэ өйдөнөр. Ол иһин Надежда Гаврильевна сүүһү сабар таҥас оҥорон тикпит. Чараас бэргэһэ таһынан маны баанан кэбистэххэ, сүүһ  ү уонна кулгаахтары чысхаантан көмүскүүр эбит.

Түөспүтүн, сиспитин, тобуктарбытын тоҥоруо суохтаахпыт

Киһи доруобуйата то ҥ ортон-хатартан олус айгырыыр. Билиҥҥи эдэр ыччат таҥна-сапта сылдьарыттан сонньуйаҕ ын да, дьулайаҕ ын да. Аан туманынан будулуйар тоһ  уттар тымныыга систэрин сабар-саппат куурка дуомнаах буолаллар, баайыы бэргэһэ кэтэллэр, токуччу тоҥон хаалбыт кроссовка- бачыыҥканан, соппуоска сыыһынан тоһугурууллар. Тоҥору-хатары чэпчэкитик аһардар эдэр организм, кэлин  син-биир онтукатын биллэриэ турдаҕ а. Ол да иһин сүһүөх, төрүүр-ууһуур уорганнар ыарыылара элбии тураллар.
Надежда биһ  иги тымныыбытыгар сөбө суохтук чараастык та ҥ на сылдьар эдэр дьону көрдөҕүнэ, улаханнык харааста саныырын этэр. Ол санаатыттан сиэттэрэн да буолуо, ордук эдэр ыччат көрдөбүлүгэр сөп түбэһэр кыһыҥҥы таҥас муодатын толкуйдаабыт.

Олох обургу эрийэн-мускуйан, эрэй-муҥ үөрэтэн, өбүгэбит маннык тыйыс дойдуга олох олорон, оҕ о-уруу төрөтөн, күн бүгүнүгэр диэри саха диэн ааттанан кэллэхпит. Былыр систэрин, тобуктарын ордук харыстаналлара, онно аналлаах таҥастаах буолаллара. Ону хаттык эбэтэр баачык таҥас диэн ааттыыллара. Надежда хаттык таҥаһы үчүгэйдик үөрэтэн, бэйэтин моделларыгар эмиэ бу элэмиэннэри киллэрэн биэрбит. Тупсаҕай тигиилээх, оһуордаах сискэ баанар баачыгы драп матырыйаалыттан да, тирииттэн да тигиэххэ сөп. Былыр киһи атаҕар анаан уллук сутуруону тигэллэрэ. Надежда маны аныгылыы моһуоннаабыт. Тирииттэн уонна халыҥ матырыйаалтан тобуктары эрэ сабар гынар эмиэ оҥорбут. Баайыы «моойторук» олус туһалаах. Түөскүн, моойгун тымныыттан харыстыыр. Маны илин-кэлин кэбиһэр моһ  уонун уонна оһуорун туһанан, сахалыы моһуоннаах эскиз оҥорбута эмиэ интэриэһинэй.
Надежда Гаврильевна: «Өбүгэбит мындыр өйүнэн айан оҥорбут үөрүйэхтэрин туһаныах тустаахпыт. Билигин төһө да арҕаа муода баһ  ыйбытын иһ  ин, айылҕабыт тыйыс усулуобуйатын булгуччу учуоттуохтаахпыт», –диир.

Хаттык таҥас – муода биир хайысхатынан буолуон сөп

Надежда оҥорбут моделлара олоххо-дьаһ  ахха ураты табыгастаахтарын таһ  ынан, киһи хараҕын үөрдэр олус тупсаҕай көстүүлээхтэр. Иистэнньэҥ тигии сүрүн быраабылатын тутуһан, хайдах баҕарар киэргэтиэн сөп. Холобур, бахроманан, тириинэн уонна да атыннык. Былыр сахалар харысхал бэлиэтин ураты суолталыыллара. Харысхал бэлиэтин  бэргэһэ, түөскэ кэтэр таҥас киэргэлинэн оҥордоххо хайдаҕый?
Надежда моделларыгар дьабака бэргэһэни арыый уларытан, сэлээппэҕэ маарыҥнаппыт. Бу бэргэһэ иһинэн сүүһү, кулгаахтары, моойу сабар саал былаат кэтиллэр. Оччоҕо бэргэһэ ураты, тупсаҕай буолан көстөр эбит. Оттон сылыйдаҕына, саал былааты устан, бэргэһэни бэйэтин эрэ кэтиэххэ сөп.
Тымныыга түргэнник уһуллар-кэтиллэр уллук сутуруо кыргыттарга олус туһалаах буолуо эбит: дьахтар атахтара мэлдьи сылаастык сылдьаллар. Тымныы тыалтан бууттара, тобуктара, сотолоро тоҥмоттор. Надежда Гаврильевна моделларыгар араас матырыйаалтан – тирииттэн, халыҥ трикотажтан тигиллибит уллук сутуруолар бааллар эбит. Маныаха биири бэлиэтиэххэ наада, норуот маастара тикпит хаттык таҥаһа сүрүн тас таҥаһы кытары ҥҥүнэн, оһуорунан-ойуутунан, быһыытынан дьүҥрэлии буолуохтаах.

Кыһыҥҥы таҥаска муода суоҕун кэриэтэ

«Этно-Эрато» национальнай кстүүм үрдүкү муодатын бастакы Евразиятааҕ ы куонкуруһугар «Аныгы көстүүмҥэ этническэй матыыптар» номинацияҕа Надежда Пахомова «Сардаҥа» айар бөлөҕүн коллекцията иккис миэстэни ылбыта. Надежда бэйэтэ онтон олус соһуйбут. «Кыһыҥҥы таҥас муодата аҕыйах эбээт. Холобур, «Саһарҕа» диэн модельердар куонкурустарыгар наар чараас таҥас коллекциятын таһаараллар. Бу хайысхаҕа үлэ аҕыйаҕын иһин биһигини бэлиэтээтилэр диэн саныыбын», – диир кини.
Надежда бэйэтин үлэтин төһө да сэмэйдик сыаналаатар, кини коллекциятын атын регионнар модельердара бастыҥынан аахпыттар. Ол аата кинилэр тыйыс айылҕалаах дойдуга кыһыҥҥы таҥас ураты суолталааҕын өйдүүллэр эбит.

Дьоҥҥо-сэргэҕэ тарҕатыахха!

Муода – култуураны тарҕ атар, үгэстэри байытар, экэниэмикэни хамсатар, үбү-харчыны эргитэр сүдү күүс. Үгэс буолбут таҥаспытын сөргүтэн, аныгылыы матыыптаан кыһыҥҥы таҥас муодатын дьоҥҥо-сэргэҕэ тарҕатар сыал-сорук туруохтаах. Оччоҕо омук быһыытынан уратыбытын көрдөрөр сыалы, ыччат ичигэстик таҥнан, чиргэл доруобуйалаах буоларын ситиһиэ этибит.